Σκέψεις για την παράσταση των Peter Brook & M.H Estienne: «H κοιλάδα των εκπλήξεων» από την Ελένη Κουτσιλαίου που είδε την παράσταση στο Παρίσι.
Με το σπουδαίο περσικό ποίημα του Farid Al-Din Attar, «Η σύναξη των πουλιών», όπου τριάντα πουλιά οφείλουν να ολοκληρώσουν την περιδιάβασή τους, διασχίζοντας επτά κοιλάδες, η μία πιο δύσκολη από την άλλη, παραλληλίζει ο Peter Brook και η συνεργάτης του M.H. Estienne το εγχείρημά τους: «Αυτή τη φορά διασχίζοντας τα «όρη» και τις «κοιλάδες» του ανθρώπινου νου, βρισκόμαστε στην έκτη κοιλάδα: «την κοιλάδα των εκπλήξεων», τα πέλματά μας προχωρούν μοναχικά πάνω στο χώμα -πάνω στη γη- αλλά το κάθε βήμα, μας βυθίζει στο άγνωστο…»
Σε μια συνέχεια της έρευνάς του πάνω στον θαυμαστά παράδοξο κόσμο του ανθρώπινου εγκεφάλου που ξεκίνησε το 1993 με ένα workshop με τον αμφίσημο τίτλο: «Ο άνθρωπος που…(ποιος) («The man whο…»), βασισμένο στο βιβλίο του νευροψυχιάτρου Όλιβερ Σάκς «O άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλο», ο εξαιρετικός σκηνοθέτης μας ταξιδεύει «(σ)την κοιλάδα των εκπλήξεων» του ανθρώπινου νου.
Στο επίκεντρο, μια γυναίκα με τερατώδη, φάουσα, αδυσώπητη μνήμη. Ο νους της, παράδοξα τυραννικός, δεν της χαρίζει τη λύτρωση της λήθης. Δεν ξεχνά ποτέ τίποτα και κάθε ημέρα εγγράφονται νέες πληροφορίες πάνω στις παλιότερες σε ένα χαοτικό σύμπαν που αποτελείται από στιβαζόμενες μνήμες που ουρλιάζουν την παρουσία τους και δεν ξεθωριάζουν ποτέ. Αντικείμενο ιατρικών ερευνών, ζει τη ζωή της σε μόνιμη πνευματική αγρύπνια. Δε βρίσκει ανάπαυση, αποκαλύπτοντας ότι ανάμεσα στον προφανή θαυμασμό και τον βαθύ εσωτερικό σπαραγμό, η απόσταση είναι ανύπαρκτη.
Ο Brook δεν μπορεί παρά να υπονοήσει την πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού και την τραγική μοίρα του ανθρώπινου όντος που δεν αξιώνεται την ευεργετική σωτηρία της λησμονιάς. Δημιουργεί μια θεατρική ελεγεία για να συνοδοιπορήσει με τα πένθη της ανθρωπότητας. Το ιστορικό γεγονός δεν αναφέρεται, δεν υπονοείται, εγγράφεται, χαράσσεται επώδυνα και αναπότρεπτα. Εντάσσεται στην κυτταρική μνήμη, διαιωνίζοντας το ζόφο. Είναι παρόν μέσα από τη χρονικότητα του μύθου. Φτιάχνει μια παράσταση επιβεβαιώνοντας τη φράση του E.G. Craig: «ότι η διάκριση ανάμεσα στη συγκίνηση και στο στοχασμό είναι διαχρονική, αλλά απατηλή».
Το να ισχυρίζεται κανείς ότι ο Peter Brook δρα μέσα από λιτά μέσα είναι ύβρις. Ο Peter Brook επιχειρεί να διασχίσει θεατρικά την επώδυνη διαδρομή της ανθρώπινης ζωής και φτάνει ως την απόλυτη αφαίρεση των μέσων, γνωρίζοντας ότι μέσα από τη φθαρτότητα της ύλης αναδύεται η επικράτηση του πνεύματος. Στέκεται με στωική θλίψη απέναντι στη ματαιότητα της ανθρώπινης μοίρας, αλλά αρνείται τη ματαίωση. Αναγνωρίζει την αέναη φθαρτότητα του ανθρώπου, αλλά ως αντίβαρο παρηγοριάς προσφέρει τον άφθαρτο και συνεχώς εξελισσόμενο ανθρώπινο πολιτισμό. Πανανθρώπινος και ουμανιστής, αντιδρά στη μικρονοϊκή υπεροψία του δυτικού πολιτισμού, αποκαλύπτοντας έναν πανανθρώπινο συγγενικό μέσα στις διαφορές και τις συγκρούσεις του ενιαίο πολιτισμό. Όλες του οι δημιουργίες ακουμπούν την ανθρωπότητα με κατανόηση και έλεος, φροντίδα και ανοχή.
Αν είστε από τους τυχερούς (ή τους οργανωτικούς) που καταφέρατε να βρείτε εισιτήριο μια παράκληση: παρακαλώ μην πάτε με την τρέχουσα αντίληψη του θεατή. Διαφυλάξτε μια αντιμετώπιση πιο ουσιαστική και καίρια. Ανατρέξτε στο γνήσιο και παλλόμενο. Δεν πρόκειται για παράσταση. Είναι ένα φιλοσοφικό δοκίμιο με όρους παραστατικής τέχνης. Αποφασίστε με γενναιότητα την περιδιάβαση στην ποίηση και στην ενσυναίσθηση. Και έστω για δύο ώρες, απαλλαγμένοι από κάθε βάρος, αναζητήστε με εμμονή το απαρηγόρητο θαύμα του να είσαι ανθρώπινο ον.
Σημειώσεις:
1. "Η σύναξη των πουλιών": Η πιο πιστή μετάφραση είναι «συνέδριο των πουλιών». Με αυτόν τον μεταφρασμένο τίτλο άλλωστε είναι γνωστό το ποίημα στα Ελληνικά. Προτιμήθηκε η λέξη «σύναξη» που πιστεύουμε ότι δεν αλλοιώνει το νόημα, αλλά του προσδίδει μια λυρικότητα.
2. Οι φράσεις του Peter Brook για την παράσταση έχουν μεταφραστεί από την Ελένη Κουτσιλαίου αρκετά ελεύθερα.