της Ελένης Κουτσιλαίου
Ένα σχόλιο για τον «Μακμπέθ» του Σαίξπηρ που παρουσιάστηκε από το θέατρο του Ήλιου, σε σκηνοθεσία της Ariane Mnouchkine στο Παρίσι πέρσι τον Απρίλιο και του οποίου οι παραστάσεις συνεχίζονται μέχρι σήμερα.
«Το κακό παραφυλάει πίσω από την πόρτα μας …Το ακούμε να ουρλιάζει… προσοχή! Δεν πρέπει ποτέ να αφήσουμε το ζεύγος των Μάκβεθ να ανοίξει αυτήν την πόρτα… Το κακό είναι πανέτοιμο … Δεν περιμένει παρά αυτή την στιγμή… Προσοχή… το κακό είναι δίχως τέλος … Και χτυπάει σαν κεραυνός… Είστε προετοιμασμένοι;» ρωτάει η Hélène Cixous στο κείμενο της προς τους θεατές του θεάτρου του Ήλιου που ήρθαν να παρακολουθήσουν τον «Μάκμπέθ» του Σαίξπηρ, έργο που διάλεξαν η Ariane Mnouchkine και οι συνεργάτες της, για να γιορτάσουν τα πενήντα χρόνια από την ίδρυση του θρυλικού θεάτρου του Ήλιου, και ταυτόχρονα τα 450 χρόνια από τη γέννηση του Σαίξπηρ.
Η αλήθεια είναι πως όχι. Κανείς δεν μπορεί να είναι προετοιμασμένος για μια τέτοια φρίκη. Ούτε καν το αρχετυπικό ζεύγος του κακού, «ο Αδάμ και η Εύα του εγκλήματος», όπως χαρακτηρίζονται, αποδεικνύοντας στην εκδοχή του Θεάτρου του Ήλιου ότι το κακό δεν καταστρέφει μόνο αυτούς που το υφίστανται, αλλά και αυτούς που το προκαλούν.
Μια αιμορραγική κάθοδο στον αφανισμό προτείνει η Α.Μ. στον δικό της Μακμπέθ, όπου το κάθε έγκλημα εγγράφεται σαν ένα αιματηρό άσβηστο αποτύπωμα στις βασανισμένες και σκοτεινές ψυχές των δυο ηρώων που τελικά τους οδηγεί στην αυτοκαταστροφή.
«Έναν Μακμπέθ του σήμερα» οραματίζεται να μας χαρίσει η Α.Μ. που σαφώς έχει εύστοχες πολιτικές προεκτάσεις. Επιστρατεύοντας την τεχνική του κινηματογραφικού cut και των tableaux-vivants προσφέρει ένα εντυπωσιακά ενορχηστρωμένο, άρτιο και μεστό αποτέλεσμα, όπου η αισθητική συγκίνηση για το θέαμα και η φρίκη για τα τεκταινόμενα εναλλάσσονται με ακραίες ταχύτητες.
Ο ήρωας της παρουσιάζεται αντιφατικός και διφορούμενος. Γοητευτικός ηγέτης, φανφαρόνος φασουλής, κουρασμένος μεσήλικας, πολεμική μηχανή που σκορπάει τον τρόμο. Η Λαίδη Μάκμπέθ, ανδρόγυνη φιγούρα ,γήινη και προσιτή διαφοροποιείται από τις κλισέ επιλογές διανομής για το ρόλο και ξαφνιάζει ευχάριστα. Η μεταξύ τους σχέση αποδίδεται με συνταρακτική ακρίβεια: το ζεύγος του απόλυτου κακού μοιράζεται μια βαθιά, αναλλοίωτη και ειλικρινή αγάπη. Μια αγάπη που δεν παύει να υφίσταται παρά το αβάσταχτο βάρος των φόνων. Παρά τον πανικό της επερχόμενης πτώσης, παρά την εξουθενωτική φθορά των τύψεων. Παρά την ατελείωτη αγρύπνια αφού «ο ύπνος έχει σκοτωθεί για πάντα».Οι δυο τους γίνονται «ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα» της κόλασης και του σκότους.
Η παράσταση δίχασε κοινό και κριτικούς. Ή εξυμνήθηκε ή απαξιώθηκε. Μέσα μου όμως πήρε ονειρικές διαστάσεις. Δεν ξέρω γιατί. Ίσως γιατί το θέατρο του Ήλιου έχει περιβληθεί με το πέπλο του μύθου, μπορεί επειδή η αφίσα της αναγγελίας της παράστασης εμφανίστηκε μπροστά μου, ενώ έτρεχα εξοντωμένη να προλάβω τους ξέφρενους Παριζιάνικους ρυθμούς μεταξύ προβών και Σορβόνης και μου φάνηκε ως η μόνη χαρμόσυνη είδηση, ίσως γιατί πείσμωσα επειδή δεν έβρισκα εισιτήριο και πήγα τυχοδιωκτικά αποφασισμένη να δω αυτήν την παράσταση, ίσως γιατί άργησα και μόλις είχε ξεκινήσει και διέσχισα το μαγικό αυτό χώρο μέσα στο σκοτάδι, μπορεί επειδή κάθισα στα σκαλάκια μια ανάσα από τους ηθοποιούς, μπορεί επειδή η πρώτη εικόνα που είδα επί σκηνής ήταν η μορφή του Jean-Jacques Lemêtre, του θρυλικού πια μουσικού του θεάτρου του Ήλιου, που σαν τον «Πρόσπερο» από την σαιξπηρική «Τρικυμία» ενορχήστρωνε όχι τη μουσική του, αλλά τα στοιχεία της φύσης στο μαγικό νησί του. Δεν ξέρω τι απ’ όλα αυτά ή και όλα μαζί… που με έκαναν να στέκω εκστατική και βουρκωμένη για περίπου 4 ώρες, παρόλο που η παράσταση ήταν ακόμα ανέτοιμη, με πολλές ατέλειες και φανερό υποβολέα να κάθεται με το φακό του στις πρώτες θέσεις των θεατών και να βοηθάει τους ηθοποιούς ψιθυρίζοντας με μονότονο και αργόσυρτο ρυθμό τα λόγια που αυτοί λησμονούσαν.
Συνοψίζοντας : γνήσιο, ευφρόσυνο, ανόθευτο, γενναιόδωρο, έντιμο και ειλικρινές θέατρο.
Υ.Γ.: Ελπίζω η Ελλάδα να είναι από τους μελλοντικούς σταθμούς της περιοδείας, και αν όχι να έχετε την τύχη να δείτε την παράσταση στο Παρίσι.
H Ελένη Κουτσιλαίου είναι θεατρολόγος.