Ενα από τα δραστικότερα
και πλέον αποτελεσματικά εργαλεία στην αφήγηση, είτε αυτή είναι πεζογραφία είτε θεατρικό κείμενο και σίγουρα κινηματογραφικό σενάριο, είναι οι καταλύτες. Καταλύτης στη Χημεία είναι μια ουσία η οποία σμίγοντας με μια όποια ένωση την αλλοιώνει, τη μεταποιεί, τη μεταλλάσσει. Ετσι, μεταφορικά, όταν σε κάποιο σύστημα, ομάδα, συνείδηση, ιδέα εισβάλλει ένα ξένο σώμα, αξία ή ιδέα, το αναστατώνει, το αιφνιδιάζει, του αλλάζει άξονα ή και το ανατρέπει. Μετατρέπει μια ισορροπία σε ανισόρροπη κατάσταση. Ετσι, π.χ., και με τα μικρόβια, τους ιούς, τα βακτηρίδια, εισχωρώντας σ’ ένα υγιές σώμα το αρρωσταίνουν. Ενα φίδι σε μια μυρμηγκοφωλιά την απαρρυθμίζει, την πανικοβάλλει.
Στο θέατρο τα μεγάλα και συχνά και τα ανάλαφρα έργα έχουν πάντα κάποιον καταλύτη. Από τον Οιδίποδα, που έρχεται ως ξένος στη Θήβα και φέρνει την πατροκτονία, την αιμομιξία, τη λύση των αινιγμάτων και τον λοιμό, ώς τον «Επιθεωρητή» του Γκόγκολ, όπου απατεώνας εκλαμβάνεται ως επιθεωρητής και ξεσκεπάζει όλη τη βρωμιά και τη διαπλοκή μιας επαρχιακής κοινότητας. Και από τον «Ηλίθιο» του Ντοστογιέφσκι ως τον τρίτο του ερωτικού τριγώνου, από τον Ιψεν ώς τον τυχαίο βουλεβερδιέρο.
Αυτή την εποχή δύο έργα στην αθηναϊκή θεατρική αγορά αναλύουν με τη δική τους δραστική ενέργεια το καθένα δύο περιπτώσεις καταλυτικής δράσης. Και πρώτα στο θέατρο Αθηνών ο Γιώργος Κιμούλης, σκηνοθέτης και ηθοποιός, ανέβασε το έργο των Χόλμαν και Βαν Γκογκ «Η συνέντευξη». Ενας δημοσιογράφος εισβάλλει στο σπίτι μιας σταρ που τροφοδοτεί και τρέφεται από το λαϊφστάιλ. Αυτή η ώσμωση δύο θηρίων του αστικού θηριοτροφείου, δύο πιράνχας που είναι αποφασισμένα να καταβροχθίσουν τον αντίπαλο για να επιβιώσουν μέσα στα βρώμικα νερά της πισίνας της κοινωνίας του θεάματος της γεμάτης ρουφήχτρες και δίνες, εξελίσσεται σε δύο πράξεις σε μια συνεχή ποντικοπαγίδα προσποιήσεων, στρατηγικών, τακτικών, υποσχέσεων, επιθέσεων και υποχωρήσεων, αληθοφανών ψευδών και ψευδεπίγραφων αληθειών, για να αποδείξουν, η κάθε πλευρά, πως ο κόσμος της αστικής ψευδαίσθησης ζωής είναι μια γυάλα όπου τα λαμπερά και πολύχρωμα ψαράκια είναι ταγμένα να αποτελούν θέαμα αλλά η τροφή τους είναι αποξηραμένα και κονιοποιημένα ψαράκια!
Τα δύο αυτά δυστυχή πλάσματα που αλληλοσπαράσσονται, αυτοταπεινώνονται και αλληλοδιαψεύδονται είναι ενδεικτικά μιας κοινωνίας όπου καταναλώνονται ανθρώπινες ιστορίες, βρωμίζουν ήθη και εξευτελίζονται αξίας και ιδέες με μόνο κίνητρο την επιβίωση. Ο Κιμούλης και ο Ακης Δήμου διασκεύασαν το έργο και η σκηνοθεσία έσφιξε τους ρυθμούς, έτσι ώστε η αντιπαράθεση ανάμεσα στην αμυνόμενη και στον εισβολέα καταλύτη να θυμίζει ριγκ, με εμφανείς τους «γύρους», όπου κάθε φορά το κοινό ως διαιτητής να ανακηρύσσει εναλλάξ τους νικητές και να παρατηρεί τους μώλωπες και να σημειώνει τα χτυπήματα κάτω από τη ζώνη.
Βέβαια στο τέλος του «αγώνα» το πονηρό θηλυκό κατορθώνει να κερδίσει τις εντυπώσεις και η επικρατούσα εικόνα είναι μια κυνική κριτική στη δημοσιογραφία του κοσμικού στυλ. Οχι, φοβάμαι, άδικη ή μεροληπτική. Ο Κιμούλης, μέσα στα έξοχα κυριολεκτικά σκηνικά και κοστούμια του Μετζικώφ, αναπτύσσει όλη την εντυπωσιακή του τεχνική και την πολύχρωμη συναισθηματική του παλέτα. Ειρωνεία, κυνισμός, φερμάρισμα, επιφύλαξη, παγάνα, πισώπλατα χτυπήματα. Με μια ευφορία μέσων και αποτελεσματικότητα σκοπών.
Η Δήμητρα Ματσούκα κατορθώνει να σταθεί επί ίσοις όροις δίπλα στο υποκριτικό θηρίο του Κιμούλη με πλήρη συναισθηματική φόρτιση, ορθούς ρυθμούς και εξαίσια κίνηση. Η φωνητική της δυναμική δοκιμάζεται πάντως επικινδύνως, διότι απλώς δεν έχει πείρα εντάσεων και μουσικών κλιμάκων.
Στο «Τρένο στο Ρουφ» η Τατιάνα Λύγαρη, πάντα ενήμερη στα διεθνή θεατρικά πρακτικά, μας γνωρίζει, μέσω της επίσης ενήμερης Μαρίας Ευσταθιάδη που μετέφρασε το έργο, και σκηνοθετεί το ενδιαφέρον δράμα του Καναδού Ετιέν Λεπάζ «Το καβούκι του ελέφαντα». Ο Λεπάζ, που παρευρέθηκε στην πρεμιέρα, έδωσε και μια ενδιαφέρουσα διάλεξη - συζήτηση στο Μέγαρο Μουσικής για το πρόβλημα της ηθικής της μετανάστευσης.
Το έργο του είναι μια τυπική μορφή εισβολής. Στο σπίτι ενός βολεμένου αστού διανοούμενου εισβάλλει ένα απροσδιόριστο άτομο, που συχνά αφήνεται να εννοηθεί ότι μπορεί να είναι μια φαντασίωση και να αποτελεί το alter ego του ενοίκου. Ο εισβολέας καταλύτης κυριολεκτικά ξεψαχνίζει τη συνείδηση του ασφαλισμένου στο έως τότε απυρόβλητο ενδιαίτημά του, άλλοτε με τη βία και την απειλή, άλλοτε με στρατηγικές ανθρωπιάς και άλλοτε με επελάσεις αφοπλιστικής φιλίας.
Το εύρημα του Λεπάζ έγκειται στο ότι ο καταλυόμενος είναι σχεδόν βουβό πρόσωπο, πράγμα που ισχυροποιεί την υπόθεση πως ο καταλύτης είναι ένα εκτόπλασμα του Εγώ του, μια προβολή των φόβων και των ενοχών του, την απορρίψεων και των προσδοκιών του. Η Λύγαρη οργάνωσε μέσα στον ελάχιστο χώρο, που γίνεται θεατρικά απέραντος, μια παράσταση με έντονη ατμόσφαιρα, ωραίους ρυθμούς και μουσική δομή ντούο για βιολί και κοντραμπάσο.
Τα κοστούμια της Κουρέτα ταιριαστά και οι ηθοποιοί έξοχοι. Η πείρα του Μάνου Βακούση θριαμβεύει σ’ έναν ρόλο που η ανάπτυξη του χαρακτήρα επιτυγχάνεται με το να ακούει και να αντιδρά σιωπηλά. Σπάνιο κατόρθωμα να κυριαρχείς χωρίς να μιλάς στο θέατρο.
Ο Αρης Τσαμπαλίκας είναι ηθοποιός με γκελ και γερή τεχνική. Σε έναν εξαντλητικό ρόλο αναδεικνύεται νικητής, αφού μιλώντας φτιάχνει και το πορτρέτο του άλλου.
Κώστας Γεωργουσόπουλος