Ο Γιάννης Βόγλης ερμηνεύει τον Παιδαγωγό στην «Ηλέκτρα» του Ευριπίδη που παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία Σπύρου Ευαγγελάτου στο θέατρο Badminton. Με τη μεγάλη εμπειρία και τη βαθιά αγάπη για τη δουλειά του, μίλησε στο onlytheater για το αρχαίο δράμα, την τέχνη που υπηρετεί με αφοσίωση, αλλά και τα κακώς κείμενα του ελληνικού θεάτρου.
Κύριε Βόγλη, τι πραγματεύεται η κατά Ευριπίδη Ηλέκτρα;
Έχει πολλές διαφορές από την Ηλέκτρα του Σοφοκλή. Καταρχάς, οι ήρωες είναι πιο ανθρώπινοι, θέτουν μεγαλύτερα ερωτήματα στον εαυτό τους για τη Μοίρα και τη θεϊκή εντολή. Υπάρχει μια αμφισβήτηση του θείου, ο Ευριπίδης το έχει θέσει αυτό σε όλες του τις τραγωδίες βέβαια. Ακόμα και στις Βάκχες που είναι το πιο βαθιά πολιτικό δράμα κατ’ εμέ, αμφισβητεί και βάζει σε κρίση το Θεό. Επίσης δεν μιλάει για τους Θεούς αλλά για το Θεό, είχε επηρεαστεί από τη σωκρατική φιλοσοφία περί μονοθεΐας, είναι ο πιο κοντινός από τους τρεις τραγικούς στη σύγχρονη εποχή και ψυχολογία. Τώρα η Ηλέκτρα κατά κάποιον τρόπο ξεκινάει ανάποδα: δηλαδή ξεκινάει από την τραγική κατάσταση και καταλήγει σε μια πιο αισιόδοξη λύση για τους ήρωες… Επίσης, είναι η μοναδική τραγωδία που όλη η ιστορία διαδραματίζεται εκτός των τειχών της πόλης, γι’ αυτό λέγεται ότι είναι μια «βουκολική τραγωδία».
Εσείς ερμηνεύετε τον Παιδαγωγό…
Ναι, ο οποίος έχει μεγαλώσει τον Αγαμέμνονα και τώρα έρχεται να βοηθήσει τα παιδιά του. Αυτός μάλιστα αναγνωρίζει τον Ορέστη στην Ηλέκτρα και τους παροτρύνει να κάνουν το έγκλημα για να εκδικηθούν τον πατέρα τους. Δεν είναι απλώς ένας διακοσμητικός ρόλος σε αυτή την τραγωδία, κινεί τα νήματα της δράσης.
Έχετε μεγάλη εμπειρία στο αρχαίο δράμα. Τι σας γοητεύει σε αυτό το είδος;
Το αρχαίο δράμα είναι σύγχρονο θέατρο και είναι εκπληκτικό το πόσο άμεσα αγγίζει θέματα που υπάρχουν και σήμερα στις σχέσεις εξουσίας και πολίτη. Μπορεί να εξελισσόμαστε, αλλά οι εξουσίες δεν αλλάζουν, παραμένουν σκληρές, άδικες και απάνθρωπες. Κι όσο πιο συγκεντρωτική γίνεται μια εξουσία, τόσο πιο άδικη είναι. Εκλεγμένοι ηγέτες σήμερα παίρνουν δρακόντεια μέτρα όταν πρόκειται να συναντηθούν… Γιατί; Γιατί φοβούνται τις αντιδράσεις των πολιτών. Η Ευρώπη περνάει μια βαθιά πολιτική κρίση.
Ιστορικά κάθε σύστημα καταρρέει, οπότε μήπως έχει έρθει η ώρα;
Είναι πολύ φρέσκο για να καταρρεύσει, όμως πρέπει να αλλάξει, γιατί αγνοεί τα πραγματικά πρόβληματα των λαών. Το αρχαίο δράμα αγγίζει τέτοιους είδους προβληματισμούς. Βέβαια, σήμερα υπάρχει μια τάση εκσυγχρονισμού του αρχαίου δράματος, που είναι ό,τι πιο σύγχρονο έχει γραφτεί. Το πρόβλημα, ξέρετε, δεν είναι στο τι μορφή θα δοθεί, αλλά να περνάει το κείμενο. Αυτό είναι το κυρίαρχο στοιχείο της τραγωδίας, ο λόγος, αλλιώς χάνουμε το τρένο. Υπάρχει μια μεταμοντέρνα τάση- που δεν ξέρω τι ακριβώς σημαίνει αυτό- να φορτώνουμε αυτά τα έργα με στοιχεία εντυπωσιασμού. Αυτό σημαίνει είτε ότι δεν έχουν μελετήσει κάποιοι σωστά το κείμενο, είτε ότι η νέα γενιά δεν έχει ασχοληθεί με το θέμα της πολιτικής. Τελευταία οι γενιές είναι απολιτικές, δεν συνδέουν τον εαυτό τους με το σύνολο. Δεν υπάρχει ουσιαστικά τίποτα καινούργιο. Δεν έχει αλλάξει η προσέγγιση η σχέση της εξουσίας με τον πολίτη. Την εποχή του Ευριπίδη που αρχίζει η αποδυνάμωση της Αθήνας, υπάρχουν τέτοιοι προβληματισμοί, για παράδειγμα, αλλά αυτό ισχύει γενικώς στην τραγωδία. Το πρόβλημα και η διαπίστωση – πολύ δραματική- είναι ότι οι σχολές δεν ασχολούνται με το αρχαίο δράμα. Είναι μεγάλη απώλεια αυτό. Υπαρχει περίπτωση στην Αγγλία να μην μελετούν τον Σαίξπηρ; Αποκλείεται…
Πού πιστεύετε ότι αποτυγχάνουν οι νεωτερισμοί;
Πολλές φορές γίνονται παρεμβάσεις που αποπροσανατολίζουν από την ουσία. Διαφωνώ λοιπόν με ένα είδος πειραματισμού, που μας απομακρύνει από το νόημα. Μερικές φορές χάνουμε το δάσος, το λέω με πλήρη γνώση αυτό. Δεν είμαι εναντίον της έρευνας και της προσπάθειας για νέες εκφράσεις, αλλά στα κλασικά έργα κυρίως πρέπει να στεκόμαστε στο κείμενο, που είναι εξαιρετικό, δεν χρειάζεται να παρέμβουμε για να το κάνουμε πιο σύγχρονο, είναι από μόνο του. Ακόμα και η Επίδαυρος δεν έχει πια την αίγλη και το κύρος που είχε… Έχω χρόνια να πάω ακόμα και ως θεατής, δεν μου κινεί κάτι το ενδιαφέρον. Ακόμα και τα κρατικά θέατρα, που έχουν υποχρέωση να διατηρούν και να σέβονται αυτά τα πράγματα, δεν κάνουν τίποτα επί της ουσίας. Δεν υπάρχει σχεδιασμός σε βάθος χρόνου και μια πολιτιστική πολιτική. Κάθε κυβέρνηση έχει το δικό της παιδί, που δεν ξέρουμε κάθε φορά πόσο έτοιμο είναι να αναλάβει τέτοιες ευθύνες.
Πώς είδατε την όλη ιστορία στο Εθνικό;
Για μενα η διαφωνία μου δεν είναι το πρόσωπο, αλλά η κυβερνητική παρέμβαση. Παλιά, το Εθνικό δεν άλλαζε, επειδή άλλαζε η κυβέρνηση. Δηλαδή τα κριτήρια έχουν σημασία. Αλλά το θέμα είναι ότι δεν υπάρχει πολιτιστική ανάπτυξη πλέον. Είμαστε σε κωμικοτραγική κατάσταση. Δείτε τι γίνεται, για παράδειγμα, με τα Δη.Πε.Θε, έναν σημαντικό θεσμό που τον αφήνουν να παρακμάζει. Ποτέ δεν στηρίχτηκε το θέατρο από την πολιτεία. Το Υπουργείο Πολιτισμού είναι σαν κάλαθος αχρήστων. Πόσοι υπουργοί είχαν σχέση με τον πολισμό; Τρεις, τέσσερις; Η αιχμή του δόρατος θα έπρεπε να είναι ο πολιτισμός γι’ αυτό τον τόπο, τι άλλο έχει να δώσει η χώρα μας εκτός από αυτό; Ξέρετε, όταν ταξιδεύαμε με τον Ροντήρη στο εξωτερικό, ήταν γεμάτα τα θέατρα κάθε βράδυ σε όλο τον κόσμο. Δεν είναι τυχαίο αυτό.
Πώς μπορεί να αλλάξει ή έστω να βελτιωθεί η κατάσταση;
Υπάρχουν κάποιοι θεσμοί που εξελίσσουν τον πολιτισμό στο εξωτερικό. Δεν θα δεχτώ ότι έχουν προτεραιότητα άλλες ανάγκες, ποτέ ο πολιτισμός δεν είχε ανάγκη πολλά λεφτά. Θεωρώ σημαντική την κίνηση του Μιχάλη Αδάμ που τολμάει κάτι που θα έπρεπε να κάνει το Εθνικό Θέατρο. Η παράσταση μας έχει ένα υψηλό επίπεδο και φαίνεται ότι ο κόσμος διψάει, θέλει τέτοιες παραστάσεις, Επίσης έχει μια σύγχρονη προσέγγιση και όχι μεταμοντέρνα. Είναι τόλμημα αυτό. Και πιστεύω ότι θα λειτουργήσει.
Το χειμώνα τι ετοιμάζετε;
Ίσως ξαναπάει ο Θείος Βάνιας. Ήταν ωραία παράσταση, πιστεύω. Σεβαστήκαμε το κείμενο, κάναμε θέατρο κι όχι show εντυπωσιασμού. Έχει διαφορά…
Σας ευχαριστώ πολύ.
Κι εγώ.
Δευτέρα 15 Ιουνίου 2015
Α.Κ