Η Αμαλία Μουτούση είναι ένα σπάνιο πλάσμα του ελληνικού θεάτρου, γιατί συνδυάζει μια ιδιαίτερη ποιητικότητα με μια μαθηματική σκέψη και λογική. Φέτος θα προσθέσει ακόμα ένα ρόλο του αρχαίου δράματος στο ενεργητικό της, την Ιφιγένεια, από την τραγωδία του Ευριπίδη «Ιφιγένεια εν Ταύροις» που θα ανέβει από το Κ.Β.Θ.Ε σε σκηνοθεσία Θωμά Μοσχόπουλου.
Τι πραγματεύεται η Ιφιγένεια εν Ταύροις;
Καταρχάς δεν θεωρείται τραγωδία με όλη τη σημασία του όρου, επειδή οι μελετητές συναντούν δυσκολία να την ταξινομήσουν. Δεν είναι πραγματικά τραγωδία μεν, αλλά περιέχει δυο τραγικά πρόσωπα, τον Ορέστη και κυρίως την Ιφιγένεια. Την έχουν ζήσει την τραγωδία τους στο παρελθόν αυτοί οι δύο, αλλά μας αφορά πώς βλέπουμε τα πρόσωπα στο παρόν τους. Έχει σημασία αυτό. Ενώ δηλαδή δεν είναι αμιγώς τραγωδία, περιέχει τραγικά πρόσωπα, τα οποία παρουσιάζονται ακριβώς στη φάση της ζωής τους κατά την οποία ξεφεύγουν από την προγονική κατάρα.
Επίσης έχει και ευτυχές τέλος…
Δεν το καταλαβαίνω έτσι εγώ το τέλος αυτής της τραγωδίας. Περισσότερο βλέπω μια έξοδο από τον κύκλο του αίματος και την προγονική κατάρα. Εκεί υπάρχει μια ρωγμή που δεν βλέπουμε στις τραγωδίες.
Πώς ξεφεύγουν τελικά οι ήρωες από την κατάρα;
Είναι πρόσωπα αληθινά και έχουν ειλικρίνεια χαρακτήρα, γι’ αυτό τα καταφέρνουν. Δεν είναι εξιδανικευμένα πρόσωπα. Βλέπουμε την Ιφιγένεια με μεικτούς πόθους: εκδίκησης και αγάπης, για την Ελλάδα που την αδίκησε, αλλά ταυτόχρονα είναι η αληθινή της πατρίδα. Τη διάθεσή της για απάνθρωπη σκληρότητα και τη μεταστροφή της σε αυταπάρνηση.
Πώς συμβαίνει η μεταστροφή της Ιφιγένειας;
Μέσα από την αναγνώριση του προσώπου που αγαπά, του αδερφού της.
Ο Ευριπίδης αμφισβητεί το θείο σε αυτή την τραγωδία;
Αμφισβητείται η θρησκοληψία, ο τρόπος που οι άνθρωποι υπηρετούν το θείο. Μάλιστα ο Ευριπίδης διακατέχεται από ανώτερη αντίληψη για τους θεούς και καταβάλλει ιδιαίτερη προσπάθεια γι’ αυτή την αποκάθαρση, γιατί εδώ έχουμε μια αποκάθαρση. Ο Ευριπίδης θεωρήθηκε νεωτεριστής, γιατί αμφισβήτησε την καθιερωμένη θρησκευτική ηθική. Ο ίδιος ήταν μαθητής του Αναξαγόρα και των σοφιστών. Αμφισβητεί λοιπόν την καθιερωμένη ηθική και το θείο ανυψώνεται εκ νέου.
Η Μοίρα ή εμείς τελικά καθορίζουμε τη ζωή μας;
Εγώ είμαι υπέρ της ενότητας των πραγμάτων. Δεν νομίζω ότι όταν ο Θεός υπάρχει, σημαίνει ότι κι εμείς δεν μπορούμε να επηρεάσουμε τη Μοίρα μας, μέσα από τις επιλογές μας και την ελευθερία που έχουμε να διαλέγουμε. Ο λόγος που κάποιοι δεν έχουν επιλογές, είναι επειδή άλλοι άνθρωποι καταπατούν την ελευθερία τους. Αν οι άνθρωποι σέβονται τα όρια μέσα στα οποία οφείλουν να κινηθούν, μόνο τότε μπορούν να είναι ελεύθεροι. Δεν μπορείς να είσαι πραγματικά ελεύθερος, αν δεν αναγνωρίσεις τα όρια. Κι είναι πολιτισμός το να μάθεις να σέβεσαι τον ζωτικό χώρο του άλλου, τον εαυτό σου, άρα να ζεις μέσα σε όρια, αυτό προϋποθέτει ελεύθερο πνεύμα.
Πώς αντιμετωπίζετε εσείς την Ιφιγένεια;
Σαν ηθοποιός βασίζομαι στο κείμενο, στον ποιητικό λόγο, εκεί ψάχνω τους άξονές μου, εκεί μέσα σκύβω. Τα λόγια του προσώπου, αν μπορέσουν να ηχήσουν μέσα από εμένα αρμονικά και ορθά, τότε νομίζω ότι θα φανερωθεί ο άξονας, που δεν χρειάζεται καν εγώ να τον ξέρω. Φυσικά έχω κάποιους τρόπους και αρχές να δουλεύω, αλλά κατά βάση βαδίζω με το κείμενο. Όλα εκεί μέσα βρίσκονται, σε αυτό τον ήχο, γιατί τα πρόσωπα αυτά αφηγούνται την ιστορία, τα νοήματα, τα επιχειρήματα, τις συγκρούσεις που υπάρχουν μέσα τους. Κι εμείς δεν ξέρουμε πώς να τα προσεγγίσουμε, γιατί η παράδοση μας είναι μακριά από αυτά τα κείμενα. Είναι λίγο σαν να προσπαθείς να μάθεις ένα τραγούδι...
Σε σχέση με το δικό σας ρόλο, πού σας οδήγησε το κείμενο;
Δεν μπορώ να πω ότι μου έχει αποκαλυφθεί τίποτα περισσότερο ακόμα, μιας κι είμαστε σε περίοδο προβών, και τίποτα λιγότερο από το να βρίσκομαι σε μια αληθινή σχέση μαζί του. Επειδή ακόμα αυτό είναι ένα μωρό που γεννιέται, δεν θέλω να πω πράγματα που δεν μου έχουν συμβεί ακόμα. Είμαι σε διαρκή, συνεχόμενη, σχέση που διαρκώς ανανεώνεται με το πρόσωπο και το έργο. Αν μπορώ να πω κάτι που με συγκινεί είναι ότι αυτό το πρόσωπο είναι αληθινό, βρίσκεται σε τρομερές αντιφάσεις κι όμως όλα αυτά τα αντίθετα μέσα της συνυπάρχουν.
Είναι πιο σύγχρονο αυτό το πρόσωπο από τα πρόσωπα στις υπόλοιπες τραγωδίες;
Υπάρχουν χρώματα και ποιότητες που έχουν λεπτομέρειες, φωτοσκιάσεις, ημιτόνια… Υπάρχει κάτι πολύ πιο λεπτό που δεν μπορείς εύκολα να το πιάσεις στα χέρια σου, είναι πιο πολύ στο χώρο του ονείρου. Η χώρα των Ταύρων είναι ένας τόπος κάπως φανταστικός. Είναι μεν ένα πραγματικό τοπίο, αλλά και ταυτόχρονα ψυχικό, είναι σαν το πέρασμα που κάνουν αυτά τα πρόσωπα από το μίσος και τη διάθεση για εκδίκηση σε μια έξοδο. Μια άνοιξη... Αυτό το άνοιγμα της Ιφιγένειας, μπορώ να σας πω ότι μου αποκαλύπτεται.
Πώς συμβαίνει αυτό το άνοιγμα;
Όπως το λέει το έργο, μέσα από την αναγνώριση της αγάπης. Αναγνωρίζει το πρόσωπο που αγαπά και αυτό την οδηγεί. Είναι σχεδόν χριστιανικό το έργο, καθώς εισάγει την έννοια του Άλλου. Μέσα από το άνοιγμα το δικό μας στο άλλο, στα άλλα, στο έξω από τον εαυτό μας, μπορούμε να βρούμε τον εαυτό μας.
Ασχολείστε χρόνια με την αρχαία τραγωδία. Τι σας γοητεύει σε αυτό το είδος;
Κοίταξτε, το κείμενο στην τραγωδία είναι το παν, είναι θέατρο λόγου και όταν μιλάμε για θέατρο λόγου, επειδή έχουν βγει πολλοί όροι, εννοώ θεάτρου ήχου και άρα σώματος. Γιατί δεν μπορείς να ηχήσεις, αν δεν ηχήσει το σώμα σου. Μέσα στον ποιητικό λόγο της τραγωδίας, υπάρχει ένα υλικό που εμπεριέχει όλες τις βασικές και πρωταρχικές αρχές της υποκριτικής τέχνης, εκεί υπάρχουν όλα. Μέσα σε αυτές τις λέξεις, στα φωνήεντα, στον τρόπο που οι λέξεις είναι τοποθετημένες… Ο ρυθμός κινητοποιεί την ανθρώπινη ψυχή και το σώμα, είναι ολόκληρος ο άνθρωπος εκεί μέσα. Είναι σπουδαίο είδος, γιατί ο χρόνος και η καθημερινότητά μας είναι τόσο κατακερματισμένα, που είναι μεγάλη χαρά να μπορείς να έρχεσαι σε επαφή με ένα τέτοιο υλικό, με το οποίο πλάθοντάς το πλάθεσαι.
Οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουν τεράστια απόσταση από το αξιακό σύστημα αυτών των προσώπων;
Έχω την αίσθηση ότι ναι, έχουμε τεράστια απόσταση, αλλά είναι και μία τρίχα δίπλα μας. Πώς ανοίγεις το στόμα σου και τραγουδάς και ξαφνικά ο πιο μεγάλος πόνος σου γίνεται ήχος και ταξιδεύει; Αυτό είναι το δώρο που μας κάνει η τέχνη. Χωρίς να είμαστε καθόλου ποιητικά πλάσματα, μέσα από την ποίηση, μπορούμε να πετάξουμε, να ελαφρύνουμε, να ανθίσουμε. Αρκεί να δώσουμε χώρο. Εμείς οι άνθρωποι δεν έχουμε μάθει να δίνουμε χώρο σε αυτό που αλήθεια μας αρέσει κι αρρωσταίνουμε, είτε από αυτό που βρίσκουμε μπροστά μας, είτε από αυτό που φτιάχνουμε εμείς οι ίδιοι. Και ίσως η διαφορά μπορεί να είναι δίπλα σου, αρκεί να γυρίσεις λίγο το κεφάλι σου. Αλλά έχουμε λήθη, το βλέπουμε το άλλο, αλλά δεν μένουμε, έχουμε εμμονή με το Εγώ μας, που είναι ουσιαστικά η φυλακή του εαυτού μας.
Πώς βλέπετε τα πράγματα στο θέατρο σήμερα;
Υπάρχουν άνθρωποι, και νέοι και μεγαλύτεροι - μετρημένοι στα δάχτυλα αλλά υπάρχουν- που είναι καλλιτέχνες κι έχουν το σθένος, τη δυνατότητα και τη φαντασία να φτιάξουν κάτι μαγικό μέσα από την επαφή τους με το θέατρο. Δεν νομίζω ότι παλιά υπήρχαν περισσότεροι, πάντα υπάρχουν και πάντα είναι λίγοι, απλώς όταν ζούμε στην εποχή μας δεν μπορούμε εύκολα να αναγνωρίσουμε αυτό που συμβαίνει. Από την άλλη το θέατρο σε επίπεδο πολιτείας και θεσμών δεν είναι απλώς παραπεταμένο, είναι στα σκουπίδια. Θέλω να πιστεύω ότι ο νέος Υπουργός Πολιτισμού θα βοηθήσει, έχει δείξει ότι είναι ένας άνθρωπος που αγαπάει τις τέχνες, αλλά φοβάμαι πολύ ότι δεν εξαρτάται μόνο από αυτόν. Όταν δεν υπάρχουν χρήματα, πώς να συνεχιστεί αυτό το πράγμα; Θα μπορούσαμε να δουλεύουμε δημιουργικά και να αξιοποιούμε την τέχνη και το θέατρο για το καλύτερο και να κάναμε τη ζωή μας ομορφότερη, αλλά δυστυχώς χάνουμε χρόνο να διεκδικούμε τα στοιχειώδη. Βλέπεις παντού γύρω σου ανθρώπους κουρασμένους. Εγώ που είμαι δασκάλα, ξέροντας τι προσφέρει αυτή η χώρα στα νέα παιδιά, το μόνο που εύχομαι είναι να μην κουραστούν γρήγορα.
Είστε πλέον μέλος του Διοικητικού συμβουλίου του Εθνικού…. Πώς είδατε όλα όσα συνέβησαν τον τελευταίο καιρό και τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει από εδώ και πέρα;
Τι να σας πω, δεν μπορώ να μιλήσω για όσα έγιναν, γιατί έχω διαπιστώσει πραγματικά τώρα που μπήκα στο διοικητικό συμβούλιο ότι δεν μπορώ να έχω γνώμη για τίποτα. Έχω χάσει τη δυνατότητά μου να έχω εμπιστοσύνη στο κριτήριό μου, έχω γίνει πολύ επιφυλακτική. Πολλά δεν συνάδουν με αυτά που βλέπω εκ των υστέρων ότι έχουν συμβεί. Έχει χαθεί κάθε αντικειμενική πρόσβαση. Πάντως το συμβούλιο και ο Στάθης Λιβαθινός που έχει αναλάβει την ευθύνη του οργανισμού, θέλουμε να υπάρχει συνεργασία και να μπει σε μια τάξη το σύστημα του Εθνικού, να υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που να μπορούν να το ελέγξουν. Μακάρι το Εθνικό να αποκτήσει την αξία που του αξίζει. Μια ομάδα ανθρώπων είναι ο πιο ασφαλής τρόπος. Γιατί είναι τιμή μας να δουλεύουμε για το Εθνικό …
Σας ευχαριστώ.
Κι εγώ.
Τετάρτη 17 Ιουνίου 2105
Α.Κ.