Ο Αργύρης Ξάφης απαντά
στις ερωτήσεις της Χρύσας Φωτοπούλου
«Είχε μια «θεατρίλα» το Εθνικό που εγώ δεν την καταλάβαινα.» Μ’ αρέσει αυτή η φράση σου και νομίζω ότι μπορώ να καταλάβω τι συνοψίζει, αλλά θέλω να ακούσω εσένα να την αναλύεις σε λεπτομέρειες και να φτιάχνεις την κατακλείδα.
Αυτή η φράση αναφερόταν στη σχολή του Εθνικού, όπως την έζησα εγώ μέσα στο ‘90. Καμία σχέση με σήμερα που διδάσκουν νέοι καθηγητές, άνθρωποι ενεργοί στην τέχνη τους. Τότε ήταν αλλιώς. Ο πιο νέος καθηγητής μας ήταν 60. Και ανεβαίναμε. Φαντάσου πώς είναι για έναν πιτσιρικά, που ασχολήθηκε με αυτή την τέχνη εξαιτίας του κινηματογράφου που είδε ως παιδί, να ακούει για στομφώδη υποκριτική και να μην μπορεί να βρει την αλήθεια που νόμιζε ότι απαιτείται για να είσαι ηθοποιός. Μετά από φοβερές μάχες με προσωπικό κόστος την τελείωσα τη σχολή και βγήκα στην δουλειά. Εκεί χρειάστηκε σχεδόν να ξανα-διδαχθώ από την αρχή την τέχνη μου και να βρω σιγά σιγά τον δικό μου δρόμο. Όσο μεγαλώνεις είναι αλήθεια ότι αυτές οι κοφτερές γωνίες του παρελθόντος λιμάρονται και τα θυμάσαι με μεγαλύτερη τρυφεράδα απ΄ όταν τα έζησες.
Η παρακαταθήκη σου περιλαμβάνει διακρίσεις, βραβεία, εξαιρετικές συνεργασίες και πάει λέγοντας. Διακρίνεται μια πολύ προσεγμένη προσέγγιση που σίγουρα είναι η αιτία της ξεχωριστής σου διαδρομής. Έτσι δεν είναι;
Δεν ξέρω πώς να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση, μπορώ όμως να σου πω για κάποια πράγματα που είμαι περήφανος. Δεν μετανιώνω για καμία δουλειά απ΄ όσες έχω κάνει, δεν έκανα καμία κοροϊδεύοντας ή ξεπουλώντας εμένα. Οι άνθρωποι που έχω δουλέψει μαζί τους με αγαπούν ή τουλάχιστον δεν έχω δώσει αφορμή σε κανένα να με μισήσει. Προσπαθώ να είμαι όσο πιο γενναιόδωρος γίνεται και να υποστηρίζω τους πιο νέους ηθοποιούς. Τα βραβεία λειτουργούν μέσα μου σαν επαλήθευση των επιλογών μου. Ότι δηλαδή δεν το πιστεύω μόνος μου, αλλά έχει και μια αντικειμενικότητα η σκέψη μου και οι επιλογές μου. Τελικά, όσο τα λέω αυτά σκέφτομαι ότι την αγαπάω τη δουλειά μου.
Νιώθεις προστατευμένος και πιο αποτελεσματικός δουλεύοντας για χρόνια με τους ίδιους συνεργάτες; Σίγουρα η αποκωδικοποίηση και η συνεννόηση, αν αποκτηθούν είναι μαγική στιγμή.
Υπάρχει προστασία, υπάρχει εμπιστοσύνη, υπάρχει ευγένεια και γρηγορότερη συνεννόηση. Υπάρχει βέβαια και το ότι κάθε φορά πρέπει να βρεις καινούρια μέσα για να εκπλήξεις τους πιο σταθερούς σου θεατές και πρώτους κριτές, που ξέρουν τα κόλπα και τις ευκολίες σου και πείθονται δυσκολότερα. Πάντως, όλοι ψάχνουμε ανθρώπους να μπορούμε να συνυπάρξουμε και να συνεννοηθούμε, να νιώθουμε ότι έχουμε κοινό προσανατολισμό-δεν θα το άλλαζα με τίποτε άλλο.
Η διδασκαλία στο Ωδείο Αθηνών είναι κάτι που υπήρχε μέσα στα σχέδια;
Όχι από πάντα, αλλά προχωρώντας μέσα στα χρόνια γεννήθηκε σαν ανάγκη και σαν υποχρέωση στην τέχνη μου. Δεν δίνω το δικαίωμα στον εαυτό μου να παραπονιέται και να γκρινιάζει για πράγματα που δεν μου αρέσουν χωρίς να κάνω ό,τι μπορώ για να το διορθώσω, έχω κουραστεί από τους άεργους σχολιαστές που βάζουν όλη τους την ενέργεια στο να βρουν εξυπνότερες, πικρότερες και πιο δηλητηριώδεις ατάκες. Η κοινωνία μας πιστεύω ότι δεν τους χρειάζεται, χρειάζεται δημιουργικούς και ενωτικούς ανθρώπους. Το βασικό μάθημα που διδάσκω στην σχολή δεν είναι η υποκριτική, αλλά η ομαδικότητα και η ανάγκη της αλληλεγγύης.
Παίζεις στο Mistero Buffo του Ντάριο Φο στο θέατρο Θησείο. Ο Φο είναι ένας συγγραφέας που σε κάθε εποχή θα παίρνει με το μέρος του όποιον νιώθει την ανάγκη να φωνάξει, να αντιδράσει, να διαφοροποιηθεί από το σύστημα. Η παράσταση αυτή εκτονώνει την ψυχή σου ή ένα μέρος της αυτή τη στιγμή που λίγο πολύ όλοι θέλουμε να ‘’ματώσουν τα χείλια μας’’ από τις φωνές;
Οι φωνές χωρίς ποίηση, χωρίς νόημα δεν αγγίζουν και δεν αλλάζουν κατά την γνώμη μου τίποτα. Εμείς, στον Φο, είμαστε όχι με αυτούς που φωνάζουν αλλά με αυτούς που αδικούνται και δε φωνάζουν γιατί φοβούνται, γιατί δεν μπορούν, γιατί δεν έχουν σε ποιον να φωνάξουν, γιατί δεν ξέρουν τι να πουν. Και δεν αρκεί η εκτόνωση, γιατί μετά την εκτόνωση πας για ύπνο, αλλά η αίσθηση ότι είμαστε μαζί σε πολλά περισσότερα απ΄ όσα νομίζουμε και αυτό μπορεί να μας κινητοποιήσει. Εκεί χρειάζεται η ιστορία, το θέατρο- εκεί αντιλαμβανόμαστε τους κοινούς μας τόπους.
JACE η νέα ταινία του Μενέλαου Καραμαγγιώλη στην οποία πρωταγωνιστείς ξεκίνησε πάρα πολύ καλά. Ξέρεις, έχω ένα θέμα με τους αντιήρωες. Πιστεύω στη δύναμη τους για το λόγο ότι δεν έχουν την αίσθηση ότι είναι δυνατοί. Είναι αθώοι και ικανοί για τα πάντα..
Συμφωνώ πολύ με την σκέψη σου. Και για μένα οι αντιήρωες ήταν πάντα κοντινότεροι. Το πρόβλημα είναι ότι οι ένοχοι συνασπίζονται και οργανώνονται ευκολότερα και γρηγορότερα, και βρίσκονται να την πληρώνουν πάντα οι αθώοι. Παρόλα αυτά, υπάρχει δικαιοσύνη. Μπορεί όχι σήμερα ή αύριο, σε μια βδομάδα ή ένα χρόνο, αλλά τελικά ο καθαρός και ο αθώος θα δικαιωθεί-μπορεί να είμαι και αλλού νυχτωμένος ή να φταίει ότι είμαι Σκορπιός- αλλά το πιστεύω.
Γιατί ο κόσμος περιμένει τα πάντα απ’ τους καλλιτέχνες; Πιστεύω πως η θετική τους αξιολόγηση αρχίζει τη στιγμή που θα συνειδητοποιήσουν ότι όλα γεννιούνται και πεθαίνουν εδώ στη γη. Δεν πολεμάς τίποτα, δεν αγαπάς τίποτα, αν στέκεσαι στην άκρη της πόλης και φτάνει σε σένα ο απόηχος. Συμφωνείς;
Εγώ πιστεύω ότι έχουμε κάνει ό,τι μπορούμε- εμείς οι καλλιτέχνες, σαν σύνολο- για να μην περιμένει κανείς τίποτα από μας. Τώρα, από μέσα, απ΄ το κέντρο της πόλης, απ΄ το χωράφι μας στο χωριό προσπαθούμε να το ξαναπιάσουμε και να ξαναοριστούμε σε σχέση με τον κόσμο. Τον πραγματικό. Για μας αυτή η περίφημη κρίση είναι η ευκαιρία μας για επανένταξη στην κοινωνία απ΄την “πρέζα” της “τέχνης για την τέχνη” μας.
Αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα ξέρω ότι δεν το δέχεσαι σαν λογική τιμωρία γιατί όλοι μαζί τα φάγαμε. Τι έχεις να πεις σ’ αυτούς που πληρώνουν στωικά και με αυταπάρνηση τα λάθη των εξουσιομανών και των χρυσοκάνθαρων;
Ότι τους καταλαβαίνω, τους συμπονώ και θα κάνω ό,τι μπορώ να ξυπνήσω μέσα τους, αν με ακούσουν, την ανάγκη να απαντήσουν. Όπως θέλει ο καθένας, με τον τρόπο του, αλλά να απαντήσουν γιατί μπορεί να υπάρχει μια λογική κάτω από αυτό και να πρέπει να την καταλάβω και να αλλάξω εγώ.
Το περίφημο Ελληνικό DNA ποιοι το κληρονόμησαν;. Τι συμβαίνει στους Έλληνες; Με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο και δεν τρέχει τίποτα. Τι λείπει; Την υπομονή σε ζητήματα απόλυτης φρίκης και την ησυχία δεν μπόρεσα ποτέ να τα δεχτώ.
Περισσεύει ενοχή και λείπει αξιοπρέπεια.
Αν υπάρχει θεός, ποιος είναι;
Βαριά ερώτηση... Δεν μπορώ να απαντήσω για τον Θεό σαν να είναι άνθρωπος. Αλλά αν είναι, είναι. Ένας φίλος μου είχε πει ότι είναι αυτό που λείπει, όταν δεν λείπει τίποτα.