Ο Ζαν Ζενέ ήταν Γάλλος θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης. Από τα πρώτα χρόνια της ζωής του ήρθε αντιμέτωπος με το «παράλογο» μιας κοινωνίας που τον κατέταξε στο περιθώριο. Η εκδίκησή του του αλλά και η διαφυγή ήταν το γράψιμο. Γράφει ξεσκίζοντας την κοινωνία που τον έβαλε στο περιθώριο όταν ήταν πολύ μικρός, και δεν μπορούσε να επιλέξει. Ένα περιθώριο που πάντα προτίμησε στη ζωή του από άποψη, μιας και οι μικροαστικές νοοτροπίες και αντιλήψεις που θα τον έφερναν στον «ίσιο» δρόμο δεν ήταν για εκείνον.
Νόθος γιος μιας πόρνης που τον εγκατέλειψε στην πρόνοια, πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε αναμορφωτήρια και φυλακές. Βίωσε τη βία, την εκμετάλλευση, υπερασπίστηκε την ομοφυλοφιλία του, κατέληξε να γίνει πολιτικός ακτιβιστής, υποστηρίζοντας τους Μαύρους Πάνθηρες και ακολουθώντας Παλαιστίνιους στρατιώτες σε στρατόπεδα του Λιβάνου και της Ιορδανίας.
Παρόλο που μεγάλωσε σε στοργικό περιβάλλον, με δύο χωρικούς που τον ανέλαβαν, δεν άργησε να παρουσιάσει τάσεις περιθωριοποίησης. Απόπειρες φυγής από το σπίτι και μικροκλοπές αντικειμένων του χάρισαν τον τίτλο του κλέφτη στα 12 χρόνια του. Ήταν όμως άριστος μαθητής, γι' αυτό τον στέλνουν σε μια τεχνική σχολή έξω απ' το Παρίσι να μάθει το επάγγελμα του τυπογράφου. Το σκάει αμέσως για να κυνηγήσει το όνειρό του, το σινεμά, στην Αμερική. «Αποφάσισα να απαρνηθώ έναν κόσμο που με είχε απαρνηθεί», έγραψε εξηγώντας με ένα τρόπο τη ροπή του προς την παρανομία και την αντικοινωνική συμπεριφορά του.
Κλεισμένος σε αναμορφωτήριο από τα 15 του ως τα 18 του, ο έφηβος Ζαν μυήθηκε στον ομοφυλόφιλο έρωτα. Θέλησε να ξεφύγει και το προσπάθησε μέσω του στρατού, έφυγε όμως και από εκεί. Λιποτάκτης πια αλλάζει το επώνυμό του και περιπλανιέται στην Ευρώπη με τα πόδια, κλέβοντας ό,τι βρίσκει. Αλλά σε κάθε σταθμό του έχει προβλήματα με τις Αρχές.
Δημοσιεύει το πρώτο του κείμενο σε ηλικία 32 ετών, την «Παναγία των λουλουδιών», το πιο «εμπρηστικό» ίσως μυθιστόρημα του 20ού αιώνα μέσα στη φυλακή. Οι φύλακες θα του το αρπάξουν, εκείνος θα το ξαναγράψει απ' την αρχή. Γνωρίζει τον Ζαν Κοκτώ, ο οποίος θα φροντίσει ώστε να εκδοθούν τα έργα του και θα τον βοηθήσει πολλές φορές να βγει από τη φυλακή.
Ξαφνικά το παρουσιαστικό του Ζενέ αλλάζει. Βολτάρει στη Μονμάρτρη και στα παρισινά μπιστρό, ντυμένος μπουρζουά διανοούμενος, με χειροποίητα κοστούμια και μεταξωτές γραβάτες. Συναντά τον Ζαν-Πωλ Σαρτρ, τον άνθρωπο που τον ανέδειξε και τον επηρέασε πιο πολύ απ' όλους. Ο Σαρτρ πρωτοστατεί σε μια κίνηση των διανοουμένων της εποχής, ώστε να μην εκτελεστεί η θανατική ποινή του Ζενέ το1949, ενώ η βιογραφία του «Άγιος Ζενέ: Κωμωδός ή μάρτυρας», που βλέπει το φως της δημοσιότητας το 1952, όχι μόνο αποκαθιστά τη φήμη ενός πρώην θανατοποινίτη, αλλά τον αναδεικνύει ως κορυφαίο λογοτέχνη και βαθιά σκεπτόμενο άνθρωπο.
Μετά από μια περίοδο σιωπής, στρέφεται στο θέατρο. Τα έργα του δε σέβονται την παραδοσιακή πλοκή, ούτε τους νόμους της ψυχολογίας. Ακολούθησαν κινηματογραφικές παραγωγές, βιβλία για τον Ρέμπραντ και τον Αλμπέρτο Τζιακομέτι και περιπλανήσεις ανά την Ευρώπη.
Το δημοφιλέστερο έργο του, οι «Δούλες» είναι εμπνευσμένο από ένα πραγματικό έγκλημα: το 1933 οι αδελφές Παπέν, εργαζόμενες υπηρέτριες σε ένα αστικό σπίτι σκότωσαν την Κυρία και την κόρη της. Ο Ζενέ με τις «Δούλες» και την «Υψηλή εποπτεία» αναγάγει τον τελετουργικό στοιχείο και τη μεταμφίεση σε συστατικά στοιχεία του έργου του.
Το 1955 δουλεύει το λιγότερο γνωστό μονόπρακτό του «Εκείνη» και δεσμεύει τον εκδότη του να κυκλοφορήσει το κείμενο μετά το θάνατό του. Το «Εκείνη» παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη σκηνή με τη Μαρία Καζαρές στον πρωταγωνιστικό ρόλο σε σκηνοθεσία του Μπρούνο Μπαγέν, στα τέλη της δεκαετίας του ’80.
Στο «Μπαλκόνι» (1956), «μια ερωτικοπολιτική τελετουργία», ένας οίκος ανοχής γίνεται η μικρογραφία του κοινωνικού κατεστημένου, με τους «πελάτες» να υποδύονται διάφορους ρόλους για να ικανοποιήσουν τις φαντασιώσεις τους. Το εν λόγω κείμενο «αγκάλιασαν» σημαντικοί σκηνοθέτες, από τον Τζόρτζιο Στρέλερ ως τον Πίτερ Μπρουκ. Με το εξίσου εμπρηστικό «Οι νέγροι» (1959) στρέφει τα πυρά του στο ρατσισμό. Όμως το έργο με το οποίο κατόρθωσε να προκαλέσει τις μεγαλύτερες αντιδράσεις στη σκηνή του Οντεόν το 1966 ήταν το «Παραβάν», καθώς θεωρήθηκε ότι αναφερόταν εμμέσως στον αγώνα της Αλγερίας για ανεξαρτησία.
Η ζωή του αλλάζει όταν συναντά τον Αμπντάλα Μπεντάγκα, τον 20χρονο ακροβάτη, τον πρώτο μουσουλμάνο εραστή του, στον οποίο θα αφοσιωθεί ψυχή τε και σώματι. Πληρώνει τους καλύτερους εκπαιδευτές, αναλαμβάνει ο ίδιος τη σκηνοθεσία του σόου του επάνω στο τεντωμένο σκοινί, τον πείθει να μην καταταγεί στο στρατό και ξεκινούν οι δυο τους περιοδείες. Η ιστορία τους όμως δεν είχε αίσιο τέλος. Έπειτα από έναν σοβαρό τραυματισμό του Μπεντάγκα, ο Ζενέ τον παρατάει. Εκείνος αυτοκτονεί και ο Ζενέ πέφτει σε βαριά κατάθλιψη. Καταστρέφει τα χειρόγραφά του και ανακοινώνει στους φίλους του ότι δεν θα ξαναγράψει ποτέ. Θα αποπειραθεί να αυτοκτονήσει, αλλά τελικά αφού καταφέρνει να επιβιώσει, αποφάσισε να πολιτικοποιηθεί.
Μάχεται στο πλευρό της επαναστατικής οργάνωσης Μαύροι Πάνθηρες κατά των φυλετικών διακρίσεων και του πολέμου στο Βιετνάμ και υπέρ των δικαιωμάτων των μεταναστών. Σειρά έπειτα έχουν οι Παλαιστίνιοι. Ο Ζενέ αποφασίζει να ζήσει με τους φενταγίν στην Ιορδανία το 1971, μετά την εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ των βασιλικών ιορδανικών δυνάμεων και των παλαιστινιακών οργανώσεων που είχαν καταφύγει στη χώρα. Το υλικό αυτής της επίσκεψης αποτελεί την πρώτη ύλη για το βιβλίο του «Αιχμάλωτος του έρωτα». Το Σεπτέμβριο του 1982, επέστρεψε και πάλι στους Παλαιστίνιους, αυτή τη φορά στη Βηρυττό. Στο μεταξύ οι Ισραηλινοί μόλις είχαν εισβάλει στην πόλη. Ο Ζενέ ήταν ένας από τους πρώτους παρατηρητές που επισκέφτηκαν τον καταυλισμό των Παλαιστινίων στη Σατίλα, λίγες ώρες μετά την εισβολή των Χριστιανών Λιβανέζων Φαλαγγιτών.
Πέθανε ένα ήσυχο ανοιξιάτικο πρωινό του 1986. Μόνος σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου στο Παρίσι, νικημένος από τον καρκίνο. «Σ' έναν σιωπηλό και ασήμαντο δρόμο, που ξαφνικά πήρε λάμψη, αποτελώντας την τελευταία στάση της ζωής του Ζενέ στην πόλη, την οποία μεταμόρφωσε και εξύβρισε χωρίς σταματημό», σημειώνει στο ξεκίνημα της βιογραφίας του ο Στίβεν Μπάρμπερ.
