Η αξεπέραστη ηθοποιός
του ελληνικού θεάτρου και κινηματογράφου Τζένη Καρέζη, αν και δεν υπήρξε ποτέ τραγουδίστρια, είχε την τύχη να ερμηνεύσει μερικά από τα συγκλονιστικότερα τραγούδια των σημαντικότερων Ελλήνων δημιουργών.
Λίγα τραγούδια σε σχέση με τις άλλες μεγάλες σταρ της εποχής (Μελίνα Μερκούρη, Αλίκη Βουγιουκλάκη, Ρένα Βλαχοπούλου), αλλά αρκετά για ν' αφήσει το δικό της στίγμα (και) στο ελληνικό τραγούδι.
Ήταν η μόδα της εποχής τότε να τραγουδούν στις ταινίες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου οι ηθοποιοί και να υπάρχουν τραγούδια στα φιλμ. Όχι μόνο στα μιούζικαλ, αλλά και σε κωμωδίες, δραματικές περιπέτειες κ.λπ.
Η Τζένη Καρέζη ήταν από τις λίγες ηθοποιούς της γενιάς της που απέφευγε -όσο ήταν δυνατόν- να ερμηνεύει τραγούδια. Όσες φορές το έκανε ήταν επειδή το απαιτούσε ο ρόλος της. Δεν ήθελε να νοθεύσει την ηθοποιό με την τραγουδίστρια.
Ερμήνευσε συνταρακτικά τα τραγούδια που τις χάρισαν μέσα από το ρόλο της, τα έκανε στοιχείο του χαρακτήρα που ενσάρκωνε. Γι’ αυτό και τα λίγα τραγούδια που είπε παραμένουν ερμηνευτικά κατορθώματα συναρτημένα, σχεδόν πάντα, με το ρόλο.
Στις 70 θεατρικές παραστάσεις (1954-1991) και στις 33 κινηματογραφικές ταινίες (1955-1972) που έπαιξε βλέπουμε να υπογράφουν τη μουσική σπουδαίοι συνθέτες, όπως: Μίκης Θεοδωράκης, Μάνος Χατζιδάκις, Σταύρος Ξαρχάκος, Μίμης Πλέσσας, Γιάννης Σπανός, Γιάννης Μαρκόπουλος, Κώστας Καπνίσης, Ζακ Ιακωβίδης, Τάκης Μωράκης, Αργύρης Κουνάδης, Σπύρος Σκιαδαρέσης, Γεράσιμος Λαβράνος, Γιώργος Τσαγκάρης, Βασίλης Αρχιτεκτονίδης, Γιάννης Ζουγανέλης, Θάνος Μικρούτσικος, Θόδωρος Αντωνίου, Σταμάτης Κραουνάκης, Ελένη Καραΐνδρου κ.ά.
Λίγοι όμως έγραψαν τραγούδια για την αλησμόνητη φωνή της. Θα προσπαθήσουμε εδώ να κάνουμε μια καταγραφή, κατά χρονολογική σειρά, όλων αυτών των τραγουδιών που ερμήνευσε η αξέχαστη ηθοποιός και κυκλοφόρησαν στη δισκογραφία.
Μην τον ρωτάς τον ουρανό
Από την ταινία «Το νησί των γενναίων» 1959/60 σε σκηνοθεσία Δημήτρη Δαδήρα και σενάριο Γιάννη Ιωαννίδη. Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις. Στίχοι: Γιάννης Ιωαννίδης
Το χρυσόψαρο
Από την ταινία «Το κοροϊδάκι της δεσποινίδος» 1959/60 σε σκηνοθεσία και σενάριο Γιάννη Δαλιανίδη. Μουσική και στίχοι: Μάνος Χατζιδάκις, ντουέτο με το Ντίνο Ηλιόπουλο
Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ
Από την ταινία «Ποια είναι η Μαργαρίτα» 1961/62 σε σκηνοθεσία Δημήτρη Δαδήρα και σενάριο Γιάννη Δαλιανίδη. Μουσική και στίχοι: Μίκης Θεοδωράκης
Μακρυά σου ένα χρόνο & Το σαραβαλάκι μου
Από την ταινία «Η νύφη το ‘σκασε» 1962/63 σε σενάριο και σκηνοθεσία Αλέκου Σακελλάριου. Μουσική Μίμη Πλέσσα. Στίχοι Αλέκου Σακελλάριου. Το δεύτερο τραγούδι ντουέτο με τον Πέτρο Κυριακού.
Ούτε ένα ευχαριστώ
Από την ταινία «Τα κόκκινα φανάρια» 1963/64 σε σκηνοθεσία Βασίλη Γεωργιάδη και σενάριο Αλέκου Γαλανού. Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος. Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος.
Δεν έχει αρχή
Από την ταινία «Λόλα» 1963/64 σε σκηνοθεσία Ντίνου Δημόπουλου και σενάριο Ηλία Λυμπερόπουλου. Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος. Στίχοι: Βαγγέλης Γκούφας. Στην ταινία αυτή πρωτοεμφανίστηκε και τραγούδησε η Βίκυ Μοσχολιού.
Από το παράθυρό σου
Από το θεατρικό έργο «Η γειτονιά των αγγέλων» 1963/64 του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Μουσική: Μίκη Θεοδωράκη. Στίχοι: Ιάκωβου Καμπανέλλη. Ντουέτο με το Νίκο Κούρκουλο. Στην παράσταση αυτή πρωτοεμφανίστηκε και τραγούδησε ο Γιάννης Πουλόπουλος.
Κουράστηκα να σε κρατώ, Πήρα τους δρόμους τ’ ουρανού, Άνοιξε λίγο το παράθυρο, Ήταν 18 Νοέμβρη & Καημός
Από τη γαλλική ταινία «Μια σφαίρα στην καρδιά» (Une Balle au Coeur / Jean Daniel Pollet) 1965/66 σε σενάριο και σκηνοθεσία Ζαν Ντανιέλ Πολέ. Πέντε τραγούδια σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη. Το πρώτο και το πέμπτο τραγούδι σε στίχους Δημήτρη Χριστοδούλου, το δεύτερο σε στίχους Τάσου Λειβαδίτη, το τρίτο και το τέταρτο σε στίχους Brendan Behan - Βασίλη Ρώτα, Όρκος, Χαράμι τα βυζάκια μας, Σφιχτείτε Κρατηθείτε & Κόκκινη κλωστή .
Από την κινηματογραφική ταινία «Λυσιστράτη του Αριστοφάνη» 1972/73 σε διασκευή-σενάριο Γιάννη Νεγρεπόντη, σκηνοθεσία Γιώργου Ζερβουλάκου και παραγωγή των πρωταγωνιστών Τζένη Καρέζη – Κώστα Καζάκου. Τους στίχους στο πρώτο τραγούδι έγραψε ο Νίκος Γκάτσος και στα υπόλοιπα ο Γιώργος Ζερβουλάκος.
Ήταν η τελευταία κινηματογραφική εμφάνιση της Τζένης Καρέζη. Η ταινία κέρδισε το Βραβείο αρτιότερης παραγωγής στο 13ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Το μεγάλο μας τσίρκο & Άσωτος
Από τη θεατρική παράσταση «Το μεγάλο μας τσίρκο» 1973/75 του Ιάκωβου Καμπανέλλη σε σκηνοθεσία Κώστα Καζάκου. Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος. Στίχοι: Ιάκωβος Καμπανέλλης. Το πρώτο ήταν ντουέτο με το Νίκο Ξυλούρη και στο δεύτερο τραγούδι τη συνοδεύει όλος ο θίασος.
Στο τραγούδι «Προσκύνημα» που ερμηνεύει ο ηθοποιός και τραγουδιστής Νίκος Δημητράτος με το θίασο, ακούγονται προς το τέλος οι κραυγές της Τζένης Καρέζη και του Κώστα Καζάκου «…Ορέστη απ’ το Βόλο – Μαρία απ’ τη Σπάρτη…» που συγκλονίζουν τον ακροατή του έργου.
Λαχτάρησα μια χώρα & Ο Αδελφός τον αδελφό
Από τη θεατρική παράσταση «Ο Εχθρός Λαός» 1975 του Ιάκωβου Καμπανέλλη σε σκηνοθεσία Κώστα Καζάκου. Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης. Στίχοι: Ιάκωβος Καμπανέλλης. Στο πρώτο τη συνοδεύει η χορωδία που την αποτελούσε ο θίασος και στο δεύτερο ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου.
Χάθηκα μέσα στη ζωή μου
Από το θεατρικό έργο «Διαμάντια και Μπλουζ» 1990/91 της Λούλας Αναγνωστάκη, σε σκηνοθεσία Βασίλη Παπαβασιλείου, σκηνικά-κοστούμια Δημήτρη Μυταρά, φωτισμοί Ανδρέα Μπέλλη. Το τραγούδι είναι σε στίχους Λούλας Αναγνωστάκη και μουσική Ελένης Καραΐνδρου.
Ήταν το τελευταίο τραγούδι που ηχογράφησε με τη γοητευτική βραχνή φωνή της και η τελευταία θεατρική της παράσταση στο «Θέατρο Αθήναιον» της Ακαδημίας που σήμερα φέρει το όνομά της.
Τα παραπάνω τραγούδια υπάρχουν σε πάρα πολλές συλλογές με τραγούδια του ελληνικού θεάτρου και κινηματογράφου. Από τις καλύτερες προσωπικές συλλογές τραγουδιών της ηθοποιού είναι το «Τζένη Καρέζη – Τραγούδια από το θέατρο και τον κινηματογράφο» (1993) και το «Τζένη Καρέζη – Τα κινηματογραφικά» (2007).
Η Τζένη Καρέζη δεν ήταν τραγουδίστρια, ούτε φιλοδοξούσε να είναι. Είχε τη σωστή φωνή που οφείλει να έχει κάθε ηθοποιός. Ευτύχησε βέβαια να έχει δάσκαλο το μεγάλο Δημήτρη Ροντήρη που απαιτούσε από τους μαθητές του να καλλιεργούν τη φωνή τους και να ανακαλύπτουν τη μουσικότητα της γλώσσας μας.
Η Τζένη Καρέζη προσήλθε στον κινηματογράφο αφού είχε ήδη λάμψει στο θέατρο παίζοντας κλασικούς ρόλους. Είχε ήδη τραγουδήσει το τραγούδι της τρέλας της Οφηλίας στον «Άμλετ» του Σαίξπηρ με τον Αλέξη Μινωτή και τα τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι στις κωμωδίες «Θεσμοφοριάζουσες», «Εκκλησιάζουσες» και «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη στην Επίδαυρο.
Στον Ελληνικό κινηματογράφο το τραγούδι έγινε δομική μόδα και οι ηθοποιοί που τραγούδησαν χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Είναι αυτοί που καμώνονταν τον τραγουδιστή, και αυτοί που βλέπουν το τραγούδι ως εσωτερική αναγκαιότητα του ρόλου τους, ως λυρική κορύφωση της δραματικής κλίμακας.
Σ’ αυτή την κατηγορία άνηκε η Τζένη Καρέζη. Τραγούδησε με εσωτερική συναισθηματική πλήρωση ερμηνεύοντας και με τη μουσική, την κατάσταση του ρόλου. Το τραγούδι της έχει σπανιότητα του ταλέντου της, τη γνησιότητα των εκφραστικών της μέσων και τη θηριώδη τεχνική της, μια τεχνική που της επέτρεπε να δείχνει ως αυτονόητο εκείνο που κατακτήθηκε με αγώνα, μόχθο και ώρες εργασίας.
Η φωνή της Τζένης Καρέζη όταν τραγουδά αφηγείται την απογείωση της υποκριτικής στη σφαίρα του άδυτου και απόλυτου λυρισμού.
Κώστας Γεωργουσόπουλος, 1993
