"Έφυγε" σαν σήμερα στις 18 Μαρτίου 2012
Ο ηθοποιός: Μαριονέττα του σκηνοθέτη ή συνδημιουργός μιας παράστασης; Του Ν. Βασταρδή
Πολλές φορές κουβέντιαζα με τους μαθητές μου ένα θέμα; Αν μια παράσταση είναι απλά θέαμα ή μια ολοκληρωμένη μορφή τέχνης, όπως τα εικαστικά ή μια μουσική σύνθεση κι αν είναι το δεύτερο, ποιος είναι ο δημιουργός του; Γιατί εδώ δεν έχουμε έναν μοναχικό καλλιτέχνη που εμπνέεται, ερεθίζεται, κλιμακώνει το έργο του.
Στο θέατρο οι δημιουργοί ή αν θέλεις, οι «συντελεστές της δημιουργίας, είναι όσοι και οι συντελεστές μιας ολοκληρωμένης θεατρικής παράστασης. Αν είναι έτσι… τι ποσοστό εμπνευσμένης προσωπικής συμμετοχής έχει ο καθένας; Και ποιες ακριβώς είναι οι σχέσεις τους κατά την διάρκεια αυτής της δημιουργίας;
Ο πρώτος συντελεστής, ο συγγραφέας δηλαδή, έχει γράψει ένα έργο προβάλλοντας τις δικές του προσωπικές ιδέες, τις αναρωτήσεις και τις ευαισθησίες του που δημιουργήθηκαν από τα δικά του ατομικά ερεθίσματα. Παραδίδει λοιπόν το κείμενο στους άλλους, που καλούνται να το ζωντανέψουν. Το κείμενο τώρα έχει αλλάξει χέρια, είναι στην κατοχή του σκηνοθέτη, που υποτίθεται ότι είναι και ο διευθύνων νους αυτής της δουλειάς, εκείνος που θα κινήσει τα νήματα ολόκληρης της παράστασης.
Εδώ όμως μπαίνει ένα μεγάλο ερώτημα: Ο διευθύνων σκηνοθέτης πόσο «διευθύνων» θα πρέπει να είναι και τα νήματα που θα κινήσει τι θα έχουν στις άκρες τους; Μαριονέττες ή ανθρώπους με εξατομικευμένους χαρακτήρες, ευαισθησίες και προσωπικά ερεθίσματα; Τελικά ο σκηνοθέτης έχει ή θα πρέπει να έχει προκαθορισμένη θέση πάνω… όχι στον ρυθμό, τον ήχο, την εικόνα… αλλά πάνω στην μετάπλαση του χαρακτήρα του ερμηνευτή, στον χαρακτήρα του ήρωα, πάνω στις νότες της μουσικής ή στα χρώματα και στις ιδέες του σκηνογράφου;
Με δυο λόγια έχει το δικαίωμα να επιβάλλει την δική του και μόνο προσωπική άποψη για το πώς θα παιχτεί ένας ρόλος, ποια θα είναι η μουσική και πώς θα στηθεί ένα σκηνικό, έτσι που όλα και όλοι να εξυπηρετούν το δικό του και μόνο όραμα, την δική του σκηνοθετική γραμμή; Μα τότε στην παράσταση αυτή όλα θα είναι από την αρχή, «προκαθορισμένα»!
Όμως το προκαθορισμένο, το φτιαγμένο εκ των προτέρων δηλαδή, κάτι που δεν το αφήνουμε να γεννηθεί και να προκύψει, συγγενεύει περισσότερο με την τεχνική παρά με την τέχνη. Γιατί αν ένας καλλιτέχνης δεν είναι αναζητητής της έκφρασης του και της εκτόνωσης της ευαισθησίας του, αν δεν «υπάρχει» σε κάθε στιγμή της δημιουργίας, ( στις δοκιμές στην περίπτωσή του ), αν δεν έχει δικαίωμα να δοκιμάσει πράγματα αλλά και να αλλάξει κάποια στιγμή, αν το νοιώθει απαραίτητο κάποια σημεία της ερμηνείας του, τότε είναι ένας καλλιτέχνης που του αφαιρείται η ζωτική λειτουργία της δημιουργίας… Σαν να του κόβονται τα φτερά…
Έχω γεράσει σε τούτη την δουλειά, που την υπηρέτησα και σαν ηθοποιός και σαν σκηνοθέτης. Οι δυο μου αυτές ιδιότητες μαζί με αυτήν του δασκάλου των θεατρικών σχολών μου άφησαν προσωπικές εμπειρίες, που όλες ανεξαίρετα καταλήγουν σε τούτο: Δεν γίνεται μεγάλη παράσταση από έναν και μόνο άνθρωπο, όσο έμπειρος και ιδιοφυής κι αν είναι.
Κακά τα ψέματα. Ένας μεγάλος σκηνοθέτης με μέτριους και άβουλους τους άλλους συντελεστές – συνεργάτες φτιάχνει (στην καλύτερη περίπτωση) μόνο μια άρτια οργανωμένη τεχνικά παράσταση. Η απογειωμένη όμως καλλιτεχνική δημιουργία γίνεται με προσωπική εμπνευσμένη συμμετοχή όλων των συντελεστών, που πειθαρχούν ενσυνείδητα στην κεντρική γραμμή του τρόπου ανάπτυξης του έργου από τον σκηνοθέτη, αλλά δεν χάνουν τίποτα από την δική τους καλλιτεχνική προσωπικότητα, τις δικές τους προσωπικές ευαισθησίες, που πηγάζουν από τα δικά τους προσωπικά ερεθίσματα, συντονίζοντας και αυξομειώνοντας τα εκφραστικά τους μέσα.
Η δουλειά λοιπόν που περιμένει τον ηθοποιό ερμηνευτή είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Πρέπει να μεταπλάσει τον χαρακτήρα του στον χαρακτήρα του ήρωα που θα υποδυθεί, και να λάβει υπ όψιν, το πώς τον θέλει ο συγγραφέας, πώς τον φαντάζεται ο σκηνοθέτης αλλά και το πώς τον νοιώθει μέσα του ο ίδιος, γιατί αν δεν τον νοιώσει δεν θα τον «πιστέψει» ποτέ. Πρέπει δηλαδή να ψάξει και να βρει το χρυσό στίγμα, εκείνο ακριβώς όπου θα συναντηθούν οι τρείς αυτές απόψεις, ώστε με μοιρασμένες τις ευθύνες να αντιμετωπίσει το θηρίο που τον περιμένει στην πρεμιέρα να τον κατασπαράξει… δηλαδή το κοινό.
Ο ηθοποιός λοιπόν δεν είναι –σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να είναι- ένας απλός εντολοδόχος – εκτελεστής, ρόλο στον οποίο προσπάθησαν πολλές φορές να τον υποβιβάσουν σκηνοθέτες που κατά τα άλλα έκαναν ονομαστές παραστάσεις και υμνήθηκαν από δημοσιογράφους και media. Αν όμως κάτι χαρακτηρίζει τους μεγάλους ηθοποιούς και τις ερμηνείες που έμειναν στην ιστορία είναι η ίδια η προσωπικότητα τους, το κύρος της ερμηνείας τους που έδειχνε την προσωπική τους άποψη, την εμπλουτισμένη με τα δικά τους προσωπικά ερεθίσματα, τις ευαισθησίες και την αισθητική τους. Πολλές φορές ακόμα και με τα ίδια τους τα ελαττώματα που χάρη στην λάμψη και το ταλέντο τους γινόντουσαν κι αυτά «κοσμήματα» της ίδιας τους της ερμηνείας και γέμιζαν το άδειο σακί του ρόλου με δύναμη και μοναδική αλήθεια…
ΝΙΚΟΣ ΒΑΣΤΑΡΔΗΣ
