Ο Μπρεχτ αγαπά την ακροβασία.
Οχι μόνο επειδή θεωρεί ότι το θέατρο συγγενεύει σε επίπεδο σωματικής απόλαυσης και δεξιότητας με τον αθλητισμό, αλλά και επειδή πιστεύει ότι το άμεσα κατανοητό δεν ερεθίζει τη φαντασία. Η υπαρξιακή ενδοσκόπηση και οι μεταφυσικές αναζητήσεις τον ενδιαφέρουν πολύ λιγότερο από τα ηθικά διλήμματα που αντιμετωπίζει το άτομο μέσα στο κοινωνικό του περιβάλλον: το «εγώ» σε σχέση με τους άλλους, η αγωνία της ύπαρξης που αντιπαλεύει τις πολιτικές και οικονομικές δομές του κόσμου. «Ποιος δεν θα ήταν καλός και ευγενικός άνθρωπος, αν οι συνθήκες τού το επέτρεπαν» λέει ο Πίτσαμ στην «Οπερα της Πεντάρας», και αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό το μότο που διατρέχει το μπρεχτικό έργο.
Ακριβώς όπως στην περίπτωση της Σεν Τε στον «Ανθρωπο του Σετσουάν»: θέλει όσο τίποτε άλλο να είναι καλή, αποδεικνύεται όμως αδύνατον όταν περιτριγυρίζεται από εκμεταλλευτές και βαμπίρ. Η καλοσύνη της την οδηγεί στο χείλος της οικονομικής καταστροφής (καθώς αδυνατεί να αρνηθεί φιλοξενία ή σίτιση σε όποιον άπορο χτυπήσει την πόρτα της) και έτσι κόβεται κυριολεκτικά στα δύο: μέσα από ένα εξαιρετικό εύρημα που εικονοποιεί ξεκάθαρα τη σύγκρουση ανάμεσα στην αληθινή και στη διαβρωμένη φύση μας, η Σεν Τε «γεννάει» την αρσενική, κυνική και άκρως επιδέξια πλευρά της, τον «ξάδερφο» Σούι Τα.
Αυτός, με όλον τον αέρα ενός ικανού μάνατζερ, τακτοποιεί τις υποθέσεις του καπνοπωλείου της Σεν Τε (αυτού του «δώρου των θεών» που της το χάρισαν επειδή είναι ο μοναδικός καλός άνθρωπος στη Γη), παραμερίζει τα παράσιτα και εξασφαλίζει την οικονομική ευημερία της «ξαδέλφης» του. Το τίμημα αυτής της διπλής ζωής αποδεικνύεται τεράστιο για τη Σεν Τε, που συνειδητοποιεί ότι καλείται να θυσιάσει ακόμη και τον έρωτα, την προσωπική της ευτυχία, προκειμένου να σώσει την επιχείρησή της. Και είναι η αγωνία της ηρωίδας που διατρέχει σαν ηλεκτρισμός όλο το έργο: η προσπάθεια να πετάξει το προσωπείο, όταν γνωρίζει ότι χωρίς αυτό είναι χαμένη - η επιθυμία να είναι ο αληθινός εαυτός της και η επώδυνη συνειδητοποίηση ότι αυτό καθίσταται πρακτικά αδύνατον. Στο τέλος, η Σεν Τε μένει να φωνάζει «βοήθεια» προς τους θεούς που απομακρύνονται στα ουράνια.
Με το γνώριμο στυλ του ο Μπρεχτ παρουσιάζει ένα θέμα τόσο σοβαρό με την ελαφρότητα ενός σύγχρονου παραμυθιού. Αυτή ακριβώς την αίσθηση ακροβασίας δεν κατάφερε να αιχμαλωτίσει η Κατερίνα Ευαγγελάτου. Το μεγαλύτερο μέρος της παράστασης εμμένει στο «ανάλαφρο» επίπεδο, με τους ηθοποιούς να επιδίδονται σε χαριτωμένα σκετς, κλείνοντάς μας διαρκώς το μάτι με την αναγνωρίσιμη τσαχπινιά τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι απρόσκλητοι εισβολείς που καταχρώνται τη φιλοξενία της Σεν Τε, εδώ ένα τσούρμο καρτουνίσιες φιγούρες δήθεν σύγχρονης αισθητικής, που σχηματίζουν την πολύχρωμη, αστεία ακολουθία της ηρωίδας σαν απρόσκλητο συγγενολόι από σίριαλ, που δεν μας επιτρέπουν να αντιληφθούμε τη βαθύτατα παρασιτική, απειλητική φύση τους. Ετσι, καθώς δεν αντιλαμβανόμαστε την απελπισία που προκαλούν στη Σεν Τε, ο διχασμός της, η μετάλλαξή της, προκύπτει ως ακόμη ένα εύρημα για την προώθηση της «παιχνιδιάρικης» γραμμής δράσης. Ακόμη και η Στεφανία Γουλιώτη ως Σεν Τε στήνει ένα μονοδιάστατο οικοδόμημα, με την καλοσύνη στερεοτυπικά χτισμένη ως απόρροια λοβοτομής, μια εξαιρετικά αδύναμη προσέγγιση που στερείται πολυπλοκότητας. Αποδεικνύεται πολύ πιο ενδιαφέρουσα ως ξάδερφος Σούι Τα, που τα λέει όλα μέσα από τη γεμάτη γωνίες, αιχμηρή κινησιολογία του. Ακόμη κι έτσι όμως, τα επικά ξεσπάσματα («Γιατί; Γιατί; Γιατί;») στα οποία περιστασιακά καταφεύγει η ηθοποιός φαντάζουν εντελώς παράφωνα και υπερβολικά όταν το γενικότερο πλαίσιο διαγράφεται τόσο σχηματικό, τόσο αβαθές.
Οι υπερμεγέθεις χάρτινες μάσκες των θεών - εντελώς άνευρο εύρημα -, η ενσωμάτωση των σκηνικών οδηγιών στον διάλογο - άστοχη απόπειρα ενίσχυσης της αποστασιοποίησης - και ένα επικλινές δάπεδο εξπρεσιονιστικής αισθητικής που ουδεμία οργανική σχέση δημιουργεί με ένα κάθε άλλο παρά εξπρεσιονιστικό θέαμα πέρα από τον εντυπωσιασμό, συνεισφέρουν τελικά σε ένα επιπόλαιο αποτέλεσμα. Ναι, το παιχνίδι είναι σημαντικό ζητούμενο και η διάθεση γι' αυτό διαπνέει το εγχείρημα. Αλλά το παιχνίδι που κόβει, που πονάει, που αιφνιδιάζει, και όχι που εκτυλίσσεται ανώδυνα, για τη διασκέδασή μας, για να μη μας ταράξει. Τέλος, αυτό που σίγουρα στέκεται ενάντια στο πνεύμα του Μπρεχτ είναι η οποιαδήποτε μορφή λογοκρισίας, θύμα της οποίας, όπως μάθαμε, έπεσε ο κουρέας που έβριζε τον νερουλά. Οχι τίποτε άλλο, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να πέσει η στέγη... και να μας πλακώσει.
Αρκουμανέα Λουίζα
ΤΟ ΒΗΜΑ
