Το μικρό ιστορικό της πρωτοποριακής απόφασης συμπαραγωγής του Εθνικού Θεάτρου με το Piccolo Teatro di Milano, για το ανέβασμα μιας «Οδύσσειας» βασισμένης στο έπος του Ομήρου από τον πασίγνωστο σκηνοθέτη Μπομπ Ουίλσον, έχει επαρκώς και ποικιλοτρόπως σχολιαστεί δημοσιογραφικά. Οι δημιουργίες του πλέον Ευρωπαίου Αμερικανού εικαστικού σκηνοθέτη έχουν τύχει παγκόσμιας καταξίωσης, έχουν καταπλήξει στο παρελθόν το ελληνικό κοινό, έχουν απασχολήσει με πλείστες μελέτες τη θεατρολογία.
Στην παράσταση της «Οδύσσειας» ο Ουίλσον χρησιμοποιεί όλες τις τεχνικές που τον έκαναν διάσημο ως σκηνοθέτη του «Θεάτρου της Εικόνας», δημιουργώντας μια πανδαισία χρωματικών συνδυασμών, αισθητικούς πίνακες μέγιστης απόλαυσης, ένα έργο που θα καταλάβει επαξίως εξέχουσα θέση στη διεθνή παραστασιογραφία του και μαζί του το Εθνικό μας Θέατρο. Είναι, όμως, η πρώτη φορά που Ελληνες ηθοποιοί έχουν την τύχη να ενταχθούν σε παράστασή του (με εξαίρεση την Περσεφόνη) και να διδαχτούν την τεχνική του. Μέγιστο εφόδιο γι' αυτούς. Και απόλαυση για το ελληνικό κοινό.
Θα το πω εξαρχής: η «Οδύσσεια» του Ουίλσον εκτυλίσσεται σαν παραμύθι χωρίς ορατά μηνύματα αλλά η πραγμάτευση του νόστου εγγράφεται στις κινήσεις, τα πρόσωπα, τη φωνή. Ο σκηνοθέτης διδάσκει τονικότητες, αποχρώσεις, φωνητική μουσική που συνδιαλέγεται διαρκώς με τη μουσική του Θοδωρή Οικονόμου έτσι ώστε τα σώματα, η κινησιολογία τους, η φωνητική εκφορά να πατάνε με αξιοζήλευτη ακρίβεια πάνω στους ήχους. Ενα επίτευγμα για τους Ελληνες ηθοποιούς της διανομής που έχει αποκτηθεί με τεράστιο μόχθο αλλά κυλάει ως ένα φυσικό παίγνιο.
Το μεταμοντέρνο θέατρο του Ουίλσον λειτουργεί ως παιχνίδι: ο ηθοποιός «παίζει» και ταυτόχρονα κοιτάζει ειρωνικά τον εαυτό του να παίζει. Σ' αυτό το παιχνίδι, η αγνώριστη Λυδία Κονιόρδου αποδεικνύει το μέγεθος της εύπλαστης τεχνικής της, εξέχων υποκριτής και ταυτόχρονα αρχιτεκτόνημα και μέρος της εικαστικής εικόνας. Ο Σταύρος Ζαλμάς (Οδυσσέας) αποτελεί έκπληξη τόσο φωνητικά όσο και κινησιακά, με την πλαστικότητα του κορμιού, το θλιμμένο αυτοσαρκασμό του. Μαρία Ναυπλιώτου, Ζέτα Δούκα, Κοσμάς Φοντούκης, Ακης Σακελλαρίου (με ακροδάχτυλα να χορεύουν), Αλέξανδρος Μυλωνάς δημιουργούν εξαίσιες ρευστές παρουσίες μέσα σ' ένα απόλυτα καλοδουλεμένο σύνολο ηθοποιών παράγοντας εικόνες που μένουν βαθιά χαραγμένες στο μυαλό: οι Σειρήνες, τα θαλάσσια στενά της Σκύλλας και της Χάρυβδης με το εν είδει κεραυνού κίτρινο να σκίζει τη σκηνή, ο βηματισμός των νεκρών στον Αδη, η ευφάνταστη σκηνή του βιντεοσκοπημένου Κύκλωπα με τη φωνή του Δημήτρη Πιατά, η εκκωφαντική στη σιωπή της και υπέρτατης εικαστικής αξίας μορφή του Νικήτα Τσακίρογλου που υποδέχεται επί ώρα ακίνητη το κοινό ως Ομηρος.
Φωτισμοί που απομονώνουν από το χάος της σκηνής τονίζοντας πρόσωπα ή άκρα, καθιστώντας το αποσπασματικό κυρίαρχο και ομιλούν. Κοστούμια υψηλής αισθητικής που διασχίζουν ως κινούμενα γλυπτά τη σκηνή: εκείνα των Νεκρών, των Μνηστήρων. Αλλά και σκηνικά αντικείμενα που κυριαρχούν φωτισμένα επιδέξια: το σπαθί, το τσεκούρι, το μπαστούνι με καταλήξεις σε δύο χέρια, το τραπέζι της Κίρκης ή το ανθισμένο κρεβάτι, από μόνα τους έργα τέχνης που συναγωνίζονται το αντικείμενο φετίχ του Ουίλσον: τις εξαίρετες, ποικίλων σχημάτων, καρέκλες του που στο παρελθόν έχουν φιλοξενηθεί μόνες αυτές σε αίθουσες τέχνης.
Αν το θέατρο είναι πρώτιστα θέαμα και πρόκληση στο βλέμμα, τότε το θέατρο του Ουίλσον είναι το κατεξοχήν θέατρο. Αυτό μας έδωσε να απολαύσουμε στο Εθνικό η φετινή πρωτοβουλία του Γιάννη Χουβαρδά. Προσωπικά, θα έσπευδα να το ξαναδώ. Για τη φρεσκάδα, το χιούμορ, την άψογη φόρμα, την τεχνική, την αυθεντική τέχνη.
Μια θεότρελη γιορτή ανέβασε στην Πάτρα ο γνωστός μας πλέον από παλιότερες σκηνοθεσίες του («Δάφνις και Χλόη», «Ζορμπάς») Λιθουανός σκηνοθέτης Τσέζαρις Γκραουζίνις με αφορμή τον αριστοφανικό «Πλούτο». Η τελευταία κωμωδία που ανεβάζει ο Αριστοφάνης (388) οφείλει την αξία της πρώτιστα στον διδακτικού χαρακτήρα αγώνα λόγου Χρεμύλου και Πενίας, μια και η πλοκή της υστερεί σε σχέση με άλλες κωμωδίες. Γεγονός που καθιστά τα περισσότερα σύγχρονα ανεβάσματά της βαρετά.
Η επίκαιρη θεματική της χρήζει σκηνοθετικής ερμηνείας, αφού αδιαμφισβήτητος νικητής μεταξύ Πενίας και Πλούτου δεν υπάρχει. Αν το έργο καταλήγει με την εν πομποίς μεταφορά του Πλούτου στο θησαυροφυλάκιο της Αθήνας, η σκηνοθεσία, ποιώντας υπέρβαση, τον βάζει να ταξιδεύει προς το σύγχρονό μας «θησαυροφυλάκιο», τη Μέρκελ.
Οι ιδεολογικές συνδηλώσεις δεν λείπουν: μέσω των αμπέχονων Δία και Ερμή που θυμίζουν ρωσικό στρατό, με την ένθετη σκηνή της επίσκεψης Χρεμύλου και Καρίωνα στον Ασκληπιό από τον οποίο θα βγάλουν τα μάτια δίνοντάς τα στον Πλούτο όταν εκείνος αρνείται να θεραπεύσει την τυφλότητά του.
Με τη μουσική (Δημήτρης Θεοχάρης) και τα τραγούδια να κυριαρχούν κυρίως με όργανα που παίζουν ζωντανά οι καλλίφωνοι ηθοποιοί, χιούμορ, πίκρα και ειρωνεία, αλλά χωρίς τις συνήθεις χοντράδες, συνυπάρχουν σε μια παράσταση όπου η κίνηση πρωτοστατεί. Η παντομίμα γίνεται ο κυρίαρχος μοχλός του έργου, αναδεικνύοντας σπάνιες αρετές των ηθοποιών: ο ξεκαρδιστικός Τάσος Αντωνίου (στον πλέον επιτυχή Πλούτο), ο αγνώριστος Απόστολος Πελεκάνος (Καρίων), ο άυλος κινησιακά Πάνος Αθανασόπουλος (Χρεμύλος), ο εύπλαστος «γιος του» Δημήτρης Κουρούμπαλης, η ευμετάβλητη Μάρω Παπαδοπούλου (Πενία), οι νεότατοι αλλά ταλαντούχοι σε ποικίλους ρόλους Αποστόλης Ψαρρός και Γιώργος Παπανδρέου. Τα εμπνευσμένα κοστούμια είναι του Κέννυ Μακ Λέλλαν.
Η εκδοχή του Γκραουζίνις (σε μετάφραση Κ.Χ. Μύρη) μπορεί να είναι διασκευή, αλλά απόλυτα συνεπής στο πνεύμα του Αριστοφάνη, μέσα από μια σύγχρονη ματιά που όχι μόνο μας αφορά, αλλά και προτείνει έγκυρη ερμηνεία. Δείτε τη.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ
