O θεωρούμενος δίκαια ως πατέρας του συγχρόνου αμερικανικού θεάτρου
Ευγένιος Ο’ Νηλ έχει τις πνευματικές του ρίζες βαθιά μέσα στην Ευρώπη. Τα έργα του αρδεύονται από τον Στρίντμπεργκ και, κυρίως, από τον ΄Ιψεν. Ψάχνει «τον τραγικό πυρήνα της σύγχρονης ζωής, βρίσκοντάς τον στην αγωνία του ανθρώπου που έχασε τον εαυτό του και είναι υποχρεωμένος να ζει σε μια αδιάκοπη, θανατερή ταλάντευση ανάμεσα στις παρορμήσεις των σκοτεινών ενστίκτων του από τη μία και στις δεοντολογικές επιταγές της καθιερωμένης ηθικής από την άλλη» (Λέων Κουκούλας). Δραματοποιεί τη σύγκρουση ανάμεσα στην αστείρευτη, ιψενική «χαρά της ζωής» και στη στείρα πουριτανική καθηκοντολογία, που καταλήγει να θεωρεί τον πλούτο ευλογία και τον έρωτα αμαρτία. Δεν είναι όμως κοινωνιολόγος, είναι θεατρικός συγγραφέας, βασισμένος πάνω στα σταθερά, δοκιμασμένα βάθρα του κλασικού ρεαλιστικού θεάτρου και του αναλυτικού ψυχολογικού δράματος. Με πρόσωπα ζωντανά, από σάρκα και αίμα, όχι σκιές ονείρων, που δονούνται από την ανάγκη να ζήσουν.
Η τριλογία «Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα» είναι μια συνειδητή προσπάθεια μεταφύτευσης του μύθου των Ατρειδών στον σύγχρονο κόσμο. Γραμμένη στην περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης (1929-1931), τελειώνει με εκκρεμές το θέμα των Ερινυών, που όμως, εξακολουθεί να εκκρεμεί τραγικά στην εποχή μας! Με τον άνθρωπο τοποθετημένο στο κέντρο του κόσμου, να αναζητά τον εαυτό του. Όπως ακριβώς στην αρχαιοελληνική τραγωδία και αργότερα στον Σαίξπηρ. Το εκκρεμές είναι ο άνθρωπος! Ο Ο’ Νηλ δεν καταφάσκει την αιτιοκρατία, όπως επιπόλαια ειπώθηκε. Μας λέει ακριβώς το αντίθετο, να πάρουμε τη μοίρα στα χέρια μας.
Σήμερα, που η ιστορία επαναλαμβάνεται και που οι κύκλοι της αντίδρασης επιχειρούν άλλη μια φορά, με σκοτεινούς «χρησμούς», να προδιαγράψουν το μέλλον μας, είναι χρήσιμο να βλέπουμε, από μια κρατική σκηνή μάλιστα, αυτό το έργο. Το ζήτημα είναι κάτω από ποια σκοπιά.
Μένω με την εντύπωση ότι η σκηνοθεσία του Γιάννη Χουβαρδά (σε δραματουργική επεξεργασία του ίδιου και του Σάββα Κυριακίδη και μουσική διδασκαλία Μελίνας Παινονίδου) τόνισε περισσότερο από όσο θα έπρεπε το εξπρεσιονιστικό, μοιραίο, αιτιοκρατικό στοιχείο, θέλοντας να αναδείξει το «φροϊδικό» κομμάτι του έργου, τις σκιές του ασυνειδήτου, τα «φαντάσματα» που το κατοικούν... Όμως, όπως είπα πιο πάνω, το ανθρώπινο εκκρεμές εξακολουθεί να αιωρείται σε αυτό... Αλλιώς δεν θα υπήρχε λόγος να το ανεβάζουμε ακόμη σήμερα. Οι τραγικοί του ρόλοι έχουν μέγεθος και οι πράξεις των ηρώων του είναι σπουδαίες, παράγουν ως αξία την ελευθερία.
Η κατάχρηση των «γιγαντοβίντεο» και άλλων τεχνικών μέσων στην παράσταση του Εθνικού, όσο και αν απέπνεε μια αισθητική, «σμίκρυνε» τον άνθρωπο, μείωνε την παρουσία του στο έργο και δυσκόλευε τις προσπάθειες των ηθοποιών. Από την άλλη, υπήρξε, φοβάμαι, ένα λάθος δραματουργικό, τα πρόσωπα των «γειτόνων», που σχολιάζουν τα δρώμενα, δεν είναι ένας άτυπος «χορός» τραγωδίας, είναι περισσότερο ένας πρόλογος στο καθένα από τα επί μέρους έργα. Μάλιστα, εδώ, με το να μεταβληθούν αυτά τα πρόσωπα σε χορό «θεατών», δόθηκε στην τριλογία μια περιττή πιραντελική διάσταση.
Σε αυτό το «πιραντελικό» κλίμα, με τους υπαινικτικούς, υποβλητικούς φωτισμούς (Παυλόπουλος) δεν αντιλαμβάνομαι ποιόν ακριβώς ρόλο έπαιζαν τα άψογα, πολυτελή κοστούμια εποχής (Ιωάννα Τσάμη), μάλιστα μέσα σε μια «διαμόρφωση χώρου» (από τον σκηνοθέτη), που είτε ορθωνόταν σαν σινικό τείχος είτε έπνιγε σαν χωνί τα ανθρώπινα σώματα και τις φωνές. Μόνον όταν απαλλάσσονταν από αυτόν οι ηθοποιοί μπορούσαμε να εκτιμήσουμε τις υποκριτικές τους. Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη κάνει αυτό που ξέρει πολύ καλά: μουσική, με το σώμα και με τη φωνή της. Η Μαρία Πρωτόπαππα δίνει εύλογα και συνοπτικά τις διακυμάνσεις μιας τρικυμισμένης ψυχής. Ο Χρήστος Λούλης είναι τυπικός και αναγνωρίσιμος «Ο’ Νηλικός» ήρως. Ο Ακύλλας Καραζήσης ξεπερνά τη σκηνοθετική πρόθεση να τον «εντοιχίσει». Η Γιούλικα Σκαφιδά έχει σκηνική χάρη, ο Χρήστος Στέργιογλου σμιλεύει αδρά, ο Γιώργος Γάλλος διαθέτει διάσταση, ο Αργύρης Πανταζάρας είναι ελπιδοφόρος.
Τους τέσσερεις «θεατές» όπως διδάχθηκαν, προτιμώ να αφήσω ασχολίαστους. Όπως και την τελική χειρονομία - υπογραφή του σκηνοθέτη, να «τσαλακώσει» στις γιγαντοοθόνες όλους τους ρόλους. Επίδειξη εξουσίας;
Πολενάκης Λ.
Η ΑΥΓΗ
