Θέλω να αφηγηθώ μια ιστορία που έχει και στοιχεία αυτοβιογραφικά και να τα σχολιάσω. Το καλοκαίρι του 1958 μια όμορφη παρέα σπουδαστές της Δραματικής Σχολής του Ωδείου Αθηνών με δασκάλους τον Δημήτρη Ροντήρη και τον Γιάννη Σιδέρη συνδεθήκαμε με μερικούς αποφοίτους της σχολής που κατάγονταν από την Κοκκινιά.
Εξάλλου ανάμεσα στους συσπουδαστές μου υπήρχαν και δύο Κοκκινιώτες. Εγώ τότε και ως φιλόλογος είχα μια στενή επιστημονική σχέση με τον ιστορικό του θεάτρου μας και διευθυντή του Θεατρικού Μουσείου που τότε στεγαζόταν στα γραφεία της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων. Εκεί γνώρισα και συνομίλησα με τον Πλωρίτη, τον Θεοτοκά, τον Σακελλάριο, τον Ψαθά. Μια μέρα, αφού έφυγε ο Ψαθάς, ο Σιδέρης μού ανέφερε πως το αριστούργημα του Ψαθά «Ο φον Δημητράκης», που παίχτηκε το 1946 από τον Γιαννίδη (μεγάλος ηθοποιός, που πέθανε αργότερα πρόσφυγας στη Μόσχα) και τον Αιμίλιο Βεάκη, παρέμεινε άπαιχτο για πολλούς και κυρίως πολιτικούς λόγους. Του ζήτησα να το διαβάσω και το δανείστηκα από τη Βιβλιοθήκη του Θεατρικού Μουσείου. Εμεινα άναυδος από θαυμασμό. Επρόκειτο για έργο Μολιερικής δομής και κριτικής τόλμης.
Το εισηγήθηκα στην ομάδα των συσπουδαστών μου και στους Κοκκινιώτες ηθοποιούς και αποφασίσαμε να το ανεβάσουμε στην «Ποντιακή Στέγη» της Νίκαιας (Κοκκινιά). Σκηνοθέτης μας ο καλός τυπίστας Κοκκινιώτης Γιάννης Κοντούλης (μακαρίτης πια). Το ρόλο του Φον Δημητράκη ανέλαβε ο Γιάννης Κανδήλας (μακαρίτης δυστυχώς κι αυτός και έξοχος σεναριογράφος), του αδελφού καθηγητή (ρόλος που πρωτόπαιξε ο Βεάκης) η αφεντιά μου και στον ρόλο του διπλού πράκτορα-ραδιούργου (Ζαρλάς) ο αργότερα σκηνοθέτης Καλφόπουλος και εναλλάξ ο Γιώργος Μάζης (όλοι Κοκκινιώτες). Σύζυγος του Φον Δημητράκη η συσπουδάστρια Δέσποινα Στυλιανοπούλου και στο ρόλο του Σεραφείμ, που κάνει το βαστάζο και μεταφέρει χειροβομβίδες στην Αντίσταση, ο τότε νεαρός ερασιτέχνης Κοκκινιώτης Τόλης Βοσκόπουλος, τον άλλο υπάλληλο στο μπακάλικο-γιάφκα της Αντίστασης ο νεαρός Σαλτσόγλου, αργότερα θεατρώνης στην Αθήνα και στον Πειραιά.
Το έργο ανέβηκε με συνεχή κλοιό της Αστυνομίας και λόγω θέματος (πουλημένος στον κατακτητή πολιτικάντης-προδότης-και καθηγητής-αντιστασιακός) και λόγω Ψαθά, που δημοσιογραφούσε στα κομμουνιστικά... «Νέα».
Η παράσταση παίχτηκε δέκα βραδιές και βγάλαμε τα εισιτήρια της συγκοινωνίας και της... παραγωγής. Οταν ο Θύμιος Καρακατσάνης ίδρυσε τη Νεοελληνική του Σκηνή και στεγάστηκε στο «Αλάμπρα», ήρθε με τη γυναίκα του το καλοκαίρι του 1979 στο σπίτι μας στον Μαραθώνα να συζητήσουμε για το δραματόλογιό του, δεδομένου πως είχε αποφασίσει να είναι αποκλειστικά ελληνικό. Με τον Θύμιο ήμασταν αρχαίοι φίλοι και είχαμε υπηρετήσει μαζί με άλλους της γενιάς μας (Ευαγγελάτος, Φέρτης, Μόρτζος, Φωκάς, Μαρκόπουλος, Χάρρυ Κλυνν, Ζιώγας, Αριστόπουλος) στην ΥΕΝΕΔ σε δύσκολους καιρούς (1961-63).
Του συνέστησα τρία έργα: τον «Φον Δημητράκη» του Ψαθά, τον «Ηρωα με παντούφλες» των Σακελλάριου-Γιαννακόπουλου και τους «Νταντάδες» του Σκούρτη. Τα ανέβασε και τα τρία. Πήρε το βιβλίο με το έργο του Ψαθά, που τον αγνοούσε (όπως κι όλο το ελληνικό θέατρο), και μου τηλεφώνησε στις 3 τα ξημερώματα κλαίγοντας. Οταν το πληροφορήθηκε ο Ψαθάς, μου έγραψε ένα γράμμα που έλεγε πως «τώρα μπορώ να πεθάνω». Δεν πίστευε ποτέ ότι θα το έβλεπε στη σκηνή. Η παράσταση έγινε στις 10 Οκτωβρίου του 1979. Στις 11 Νοεμβρίου ο Ψαθάς έφυγε από τη ζωή ξαφνικά, μόλις 72 ετών.
Είχα τη χαρά να προλογίσω τις 200 παραστάσεις της παράστασης παρουσία του Χαρίλαου Φλωράκη και του Ανδρέα Παπανδρέου. Δεν ξέρω αν διδάχτηκαν!
Ο Καρακατσάνης ύστερα από δύο σεζόν επανέλαβε το έργο αργότερα με την ίδια επιτυχία. Ακολούθησαν κι άλλες παραστάσεις, του Τσιάνου, του Παπαϊωάννου.
Τώρα τον ανέβασε με μια έξοχη διανομή στο θέατρο «Μουσούρη» ο Πέτρος Φιλιππίδης. Τώρα μπορώ να το πω. Ο Θύμιος Καρακατσάνης έφυγε απ' τη ζωή με μια μόνο ανεκπλήρωτη επιθυμία: να παίξει μαζί με τον Πέτρο Φιλιππίδη. Τον εκτιμούσε και τον θεωρούσε διάδοχό του.
Το έργο του Ψαθά είναι επίκαιρο, όσο κανένα άλλο σύγχρονο θεατρικό κείμενο.
Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος στην πρεμιέρα του Φον Δημητράκη με τον Πέτρο Φιλιππίδη στο θέατρο Μουσούρη μαζί με την εγγονή του Δ. Ψαθά και εκδότρια των Απάντων του Λένα Νίτσου-Ψαθά.
«Ο Φον Δημητράκης», τηρουμένων των αναλογιών, είναι για την Ελληνική Δραματουργία ό,τι «Ο Ταρτούφος» του Μολιέρου, «Ο Επιθεωρητής» του Γκόγκολ, «Η Φιλουμένα» του Ντε Φίλιππο και «Ο θάνατος του Εμποράκου» του Αρθουρ Μίλλερ: Κωμωδία πολιτικών ηθών.
ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Στη 200ή παράσταση του "Φον Δημητράκη" ο ομιλητής της βραδιάς Κώστας Γεωργουσόπουλος (δεξιά) με τον Αλέκο Σακελλάριο, τον πρωταγωνιστή του έργου Θύμιο Καρακατσάνη και την Αννα Συνοδινού, θέατρο "Αλάμπρα", 1981 (φωτ. αρχείο οικ. Ψαθά)
