Επειδή πολύ ο λόγος τελευταία περί αποστασιοποίησης και επειδή το κοινό μοιάζει να είναι χαμένο στη μετάφραση , καλό θα ήταν να ανατρέξουμε σε εκείνον που πρώτος εισήγαγε τον όρο, το μεγάλο θεατράνθρωπο Μπέρτολντ Μπρεχτ. Καταρχάς ο Μπρεχτ ουδέποτε χρησιμοποίησε τη λέξη «αποστασιοποίηση» για τον υποκριτικό και σκηνοθετικό κώδικα που πρότεινε, αλλά τη λέξη “Verfremdung», που στην ουσία σημαίνει « παραξένισμα». Κάντε τα πράγματα παράξενα λοιπόν, προέτρεπε ο Μπρεχτ τους συνεργάτες του, δηλαδή οδηγήστε τα στα όριά τους, γιατί εκεί γίνονται οικουμενικά και πανανθρώπινα. Πάρτε για παράδειγμα την τραγωδία που τόσο τον επηρέασε. Κανείς ποτέ δεν έκανε παιδιά με τη μάνα του, όπως ο Οιδίποδας, κι όμως αυτή η ακραία και παράξενη ιστορία μας αφορά όλους σε όλες τις εποχές τόσο πολύ.
Όταν Ο Μπρεχτ ζητάει από τους ηθοποιούς να αφήσουν κατά μέρους τους ψυχολογισμούς, δεν εννοεί σε καμιά περίπτωση να απονεκρωθούν και απλώς να εκφέρουν λόγια, καταργώντας την ανθρώπινη ύπαρξη. Αντίθετα τους προκαλεί να εκθέσουν τις πράξεις και τις συμπεριφορές των προσώπων που υποδύονται, αφήνοντας τους θεατές να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα. Ναι, δεν αφορά για παράδειγμα κανέναν αν η φιλαργυρία της « Μάνας Κουράγιο» προκύπτει επειδή πέρασε άσχημα παιδικά χρόνια ή αν ο πατέρας της την κακοποιούσε, όμως οι πράξεις της τοποθετημένες μέσα στο κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο που ζει, τον ενδιαφέρουν ως επί το πλείστον.
Ποτέ ο Μπρεχτ δε θέλησε οι ηθοποιοί να καταργήσουν τις σκηνικές σχέσεις ή την ιστορία που λένε και να περιφέρονται ρομποτικά επί σκηνής. Αντίθετα επέμενε να σταθούν απέναντι από τους ρόλους και γίνουν κριτές, όχι με την έννοια της ηθικολογίας, αν αυτό που κάνουν είναι καλό ή κακό, αλλά της κριτικής προσέγγισης. Τους ζητούσε να μην ταυτίζονται με το ρόλο, αλλά όχι να του στερούν τους χυμούς ενός ανθρώπινου όντος.
Γι’ αυτό έλεγε συχνά ότι οι ρόλοι των « κακών» είναι ενδιαφέροντες γιατί σε αυτούς οι ηθοποιοί εντελώς ασυνείδητα παίρνουν απόσταση και δεν ταυτίζονται, απλώς τους παρουσιάζουν. Μια παρουσίαση όμως ενεργητική και παλλόμενη που καμία σχέση δεν έχει με κούφια λόγια που απλώς εκτοξεύονται από σκηνής. Ο Μπρεχτ μάλιστα επέμενε πολύ στο ζήτημα των χαρακτήρων, αλλά τους αντιμετώπιζε ως μέρη ενός ευρύτερου κοινωνικού συνόλου και όχι ως ψυχοπαθολογικές περιπτώσεις. Ο ίδιος αγαπούσε το θέατρο, τη μαγεία και το παιχνίδι αυτής της τέχνης, αλλά και τους ανθρώπους, και θα ήταν lλάθος να πιστεύουμε ότι θα του άρεσε βλέπει επί σκηνής ανθρώπους να περιφέρονται άνευροι και άχρωμοι στο όνομα μιας υποτιθέμενης δικής του θεωρίας.
Αγγελική Καρυστινού
