Νέος Πολιτικός και Πολιτισμικός Χώρος μέσω της αξιοποίησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς – μερικές σκόρπιες σκέψεις.
Ο πολιτισμός και η πολιτιστική κληρονομιά είναι δημόσια αγαθά και μπορούν να αξιοποιηθούν δίχως να υποστούν τα πλήγματα των προηγουμένων ετών. Με 215 περίπου Μουσεία και Συλλογές, 250 οργανωμένους αρχαιολογικούς χώρους και περίπου 20.000 μη οργανωμένους (+ιστορικά μνημεία), με 66 εφορείες αρχαιοτήτων και 7.500 περίπου εργαζόμενους θα μπορούσε να αποτελέσει την αιχμή του δόρατος στην προσπάθεια για παρουσίαση ενός παραδείγματος επιτυχούς αξιοποίησης ενός προϊόντος συλλογικής μνήμης.
Προς μια νέα κατανόηση του κόσμου μας (;)
Η ελληνική πολιτιστική κληρονομιά δεν μπορεί να αποτελεί αντικείμενο στενά νοουμένης "μουσειακής έκθεσης", αλλά να παρουσιαστεί ως ένα σύνολο επιτευγμάτων της πορείας της ανθρωπότητας στον αγώνα για την "ανθρωποποίηση του ανθρώπου". Από τον Όμηρο ως τον Παπαδιαμάντη και από τα αρχαία ανασκαφικά ευρήματα ως τον σύγχρονο νεοελληνικό πολιτισμό, η ελληνική πολιτιστική κληρονομιά είναι, μαζί με την κληρονομιά κάθε λαού, η ανάσα και ελπίδα του ανθρώπου. Πιστεύω ακράδαντα ότι χρειαζόμαστε μια καινούργια κατανόηση του κόσμου, της Ελληνικής κοινωνίας και του Ελληνικού Πολιτισμού.
Υπάρχει μια δυνητικώς παθητική χροιά πάνω στην έννοια της μεταβίβασης των υλικών στοιχείων του παρελθόντος στο μέλλον. Πέρα όμως από αυτή την ασάφεια, η έννοια της κληρονομιάς και της κληρονόμησης είναι ενεργητική και εμπεριέχει ευθύνη θέσης. [Heritage management (διαχείριση της κληρονομιάς) & Heritage industry (βιομηχανία της κληρονομιάς) [Moropoulou et al, 1993b, 1996b, Brett 1996 (όπου συσχετίζεται η κληρονομιά με το Έθνος, την Ιστορία κλπ), Harrison 1994, Σβορώνου 1992, Urry 1997 (1990)].
Το πρόβλημα δεν είναι πρωτίστως οικονομικό. Ο άνθρωπος ΠΟΤΕ δεν μετετράπη σε homo economicus. Δεν αφορά κυρίως και μόνον στην καταπίεση που ασκεί ο οικονομικά ισχυρός στον ασθενέστερο, ο οποίος (προσπαθεί να) εργάζεται να παράγει. Είναι τεράστια τα ζητήματα ελευθερίας, δημοκρατίας και ιδίως κουλτούρας που εγείρονται και τα οποία καθυποτάσσει και στρεβλώνει η σύγχρονη προπαγάνδα των ΜΜΕ.
Ως πότε θα τρεφόμαστε μόνο από τα ..υπόγεια του πολιτισμού μας;
Θεωρώ ότι σήμερα παραμένουμε και διαμένουμε όσο ποτέ άλλοτε, στα υ π ό γ ε ι α του Πολιτισμού μας. Για να είμαι πιο ξεκάθαρος, θέλουμε να τρεφόμαστε από τον αρχαίο Ελληνικό κυρίως πολιτισμό, αλλά ταυτόχρονα, εδώ και δεκαετίες, κάναμε ό,τι περνούσε από το χέρι μας για να τον απαξιώσουμε, να τον μισήσουμε και να τον υπεραπωθήσουμε. Τούτο οφείλεται κατά κύριο λόγο στις πολιτικές που εφαρμόστηκαν τις τελευταίες δεκαετίες και ιδίως εκείνες που αφορούν στην Εκπαίδευση και τον Πολιτισμό. Από την άλλη πλευρά, ταυτόχρονα, γινόμαστε καθημερινά μάρτυρες της ..γκρίνιας και μιζέριας που στρέφεται γύρω από τη φράση κλισέ: «δεν υπάρχει νέος, μοντέρνος, ελληνικός πολιτισμός». Ασφαλώς, τούτο υποδηλώνει έλλειψη πληροφόρησης και κυρίως Πολιτικού και Πολιτισμικού Χώρου. Απαξιώνοντας και εκφυλίζοντας τον χρόνο της καθημερινότητάς μας σε χρόνο άγχους, μιζέριας, αυτοτιμωρίας, ενοχών και πρόσκαιρης ηδονής, απωλέσαμε το προνόμιο της Δημιουργίας του ατομικού και κυρίως του Κοινωνικού Χρόνου. Έτσι, είμαστε εμποτισμένοι με την ψευδαίσθηση ότι Δεν Υπάρχει Χρόνος. Στην πραγματικότητα ποτέ δεν υπήρξε ως αυτόνομη οντότητα, αλλά τούτο δεν σημαίνει ότι δεν δημιουργείται ή ότι δεν βιώνεται ΣΥΝ κάτι άλλο.
Πολιτιστική κληρονομιά σημαίνει απόθεμα Δημιουργικής Ικανότητας
Χρειαζόμαστε μια ριζική αλλαγή της κοινωνίας. Τούτο γεννά βεβαίως προβλήματα. Αλλά σημαίνει ότι θέλουμε και θέτουμε κάτι για τον εαυτό μας, για το μέλλον, αλλά και το παρόν μας. Είμαστε διατεθειμένοι να οραματιστούμε, να φανταστούμε αυτό τον εαυτό μας, ως ατομικότητα και συλλογικότητα; Ποια είναι τα κριτήρια, οι αξίες, οι επιδιώξεις, οι τρόποι ζωής που θέτουμε για τον εαυτό μας για τα επόμενα χρόνια; Ποιες οι πρώτης τάξεως σημασίες που προσδοκούμε να ισχύουν; Η απέραντη ανάπτυξη; Ο δυτικός ορθολογισμός; Γιατί όχι η Δημιουργία; Διαθέτουμε στη γη και τον αέρα μας, τουλάχιστον 3 χιλιετίες τεράστιας δημιουργίας. Από αυτές, για λόγους εμπορικούς και ..αποθηκευτικούς περιοριζόμαστε στο να βγάζουμε στη «βιτρίνα» μας μερικές «στιγμές» που δεν είναι πάντα και οι πλέον αντιπροσωπευτικές.
Είναι μήπως «πολύ» αυτό το υλικό; Είναι χαοτικό; Γινόμαστε «δούλοι» αυτών των στιγμών; Είμαστε περήφανοι συνεχιστές, άξιοι κληρονόμοι, διαχειριστές, άρπαγες, ενοικιαστές; Τι θέλουμε να είμαστε; Μπορούμε να μιλήσουμε γι’ αυτήν και να συνομιλήσουμε με άλλους; Θα μείνουμε δέσμιοι της υφέρπουσας ετερονομίας; Ή θα αφουγκραστούμε τη «δημιουργία» του τόπου και θα ξαναδούμε τί ωθεί τον άνθρωπο στο να δημιουργεί αυθεντικούς θεσμούς, ποίηση, δικαιοσύνη, Τέχνη και δημοκρατία; Τούτο δεν μπορεί να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη. Ούτε να επιβληθεί δια νόμου..
Πολιτική του Πολιτισμού και της Παιδείας
Προσωπικά, πιστεύω ακράδαντα ότι τούτο αποτελεί Πολιτική, στο πεδίο της Παιδείας και του Πολιτισμού, πρώτου βεληνεκούς. Αλλά, το σημαντικότερο είναι να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε τα μνημεία του παρελθόντος όχι ως κατάλοιπα ενός νεκρού κόσμου, αλλά ως ζώντα στοιχεία του Πολιτισμού του Ανθρώπου, στο πέρασμά του από το χρόνο και το χώρο. Πρέπει να μάθουμε να «συνομιλούμε» με τον Πολιτισμό του Ανθρώπου ταυτόχρονα όμως με την προθυμία μας να δημιουργούμε Πολιτισμό, που επειδή θα είναι δικός μας, θέλοντας και μη θα τον σεβόμαστε. Και μάλιστα, χωρίς ούτε αστυνόμους, ούτε λογής προστάτες. Ο Ελληνικός Πολιτισμός «δεν έχει κλείσει» ως σύστημα. Άλλωστε δεν ήταν ποτέ αποκλεισμένος, αποκομμένος από τους γύρω του, αλλά, εδώ, εννοώ ότι ο πολιτισμός του ανθρώπου «γίγνεται συν αυτώ» δηλαδή είναι διαρκώς σε γίγνεσθαι και ποτέ ολωσδιόλου καθορισμένος. Δημιουργείται και καθορίζεται..
Πότε τελειώνει το κενό περιεχομένου σύνθημα περί «βαριάς βιομηχανίας»;
Η πολιτική (με την έννοια της μικροπολιτικής) ασχολείται με τον Πολιτισμό, μόνο στον βαθμό που μπορεί να τον χειριστεί ως μέσον για να επιτύχει τους σκοπούς των πολιτικών• καλύτερα, τον αντιμετωπίζει ως «ουδέτερο διάμεσο». Την ίδια στιγμή, στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν τον γνωρίζει ούτε καν εξωτερικώς κι ενώ της είναι πράγματι άγνωστος, συμπεριφέρεται απέναντι σε τρίτους «σαν να τον γνωρίζει». Αλλά ακόμη και στις περιπτώσεις που οι γνώσεις της είναι αποσπασματικές και «μερικού χαρακτήρα», χρησιμοποιεί την φινέτσα και την αναγνωρισιμότητά του για συνθηματολογικούς και ψηφοθηρικούς σκοπούς: τα μεταπολιτευτικά μάτια και αυτιά μας θαμπώνονται με εκείνο το βαρύγδουπο «ο Πολιτισμός αποτελεί τη βαριά βιομηχανία της Ελλάδας». Παρόλα αυτά και κατόπιν τούτου, ουδέν…
Εκτός αν η νέα κυβέρνηση κάνει την έκπληξη και δείξει την ιδιαίτερη μέριμνα και επιμέλεια που αρμόζει σε αυτόν τον πολιτισμό του ανθρώπου. Να πιστεύουμε σε μια επικείμενη «αλλαγή φάσης» ή θα δούμε ξανά «μια από τα ίδια»; Ίδωμεν…
*Ο Χρήστος Κεχαγιάς διδάσκει Επιστημολογία Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
