Το αριστούργημα της Kathrine Kressmann Taylor, «Παραλήπτης Άγνωστος» ανεβαίνει σε σκηνοθεσία και μετάφραση της Νάντιας Φώσκολου στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων, από τις 16 Φεβρουαρίου. Γραμμένο το 1938, το αφήγημα δι’ αλληλογραφίας AddressUnknown, είναι κατά το «NewYorkTimesBookReview», «το πιο αποτελεσματικό κατηγορώ εναντίον του ναζισμού που έχει γίνει ποτέ σε έργο μυθοπλασίας». Έχει διασκευαστεί για τον κινηματογράφο και έχει ανέβει σε κεντρικά θέατρα των Ηνωμένων Πολιτειών και της Γαλλίας. Στην Ελλάδα, παρουσιάζεται για πρώτη φορά επί σκηνής.
“This is what I do”, αναφωνεί ο Ανρί Ματίς στο έργο του Charles Mee Matisse’s Self Portrait, την παγκόσμια πρεμιέρα του οποίου είχα την τύχη να σκηνοθετήσω στη Νέα Υόρκη το περασμένο καλοκαίρι. «Να τι κάνω», «Αυτό κάνω», θα μπορούσε να μεταφραστεί η φράση αυτή, φράση-κλειδί για ολόκληρο το έργο, το οποίο θέτει το ερώτημα τι πραγματικά κάνει ο Ματίς (και εν τέλει ο κάθε άνθρωπος, ο καθένας από εμάς) στη ζωή του, με τι ασχολείται, ποιο είναι το έργο του, ποιες οι πράξεις του.
Επιστρέφοντας λοιπόν τώρα στον Παραλήπτη, τον οποίο πρωτοσκηνοθέτησα τον Μάιο, και στον ήρωά του Μάρτιν Σούλσε, βρίσκω ότι και εδώ τίθεται ένα συγγενικό ερώτημα: ασχέτως ιδεολογιών και «–ισμών», δεν είναι τελικά οι πράξεις μας και μόνον από τις οποίες κρινόμαστε, και οι οποίες καθορίζουν τη ζωή μας, και τις ζωές των άλλων;
Ο Μάρτιν Σούλσε κρίθηκε από τον καλύτερό του φίλο για την επιλογή που έκανε σε μια συγκεκριμένη στιγμή: είχε τη δυνατότητα να βοηθήσει να σωθεί ένα πολύ αγαπημένο πρόσωπο, αλλά δεν το έκανε. Είχε, πράγματι, πολλά ελαφρυντικά: διακυβευόταν η ζωή της γυναίκας του και των έξι παιδιών του. Η επιλογή ήταν δύσκολη –για αυτό και η ιστορία του είναι δραματική. Αλλά αυτό που την κάνει τραγική είναι αν τη δει κανείς υπό το πρίσμα της οπτικής ακριβώς από την οποία γοητεύτηκε: ο Μάρτιν Σούλσε γοητεύτηκε από τη δράση, την οποία πρότεινε ο νέος ηγέτης Αδόλφος Χίτλερ:
«Εδώ στη Γερμανία, ένας άνθρωπος της δράσης γεννήθηκε. Ένας άνθρωπος ζωτικής σημασίας αλλάζει αυτή τη στιγμή τα πράγματα. Ολόκληρος ο ρους της ζωής ενός λαού αλλάζει αυτοστιγμεί διότι κατέφθασε ο άνθρωπος της δράσης. Και εγώ πηγαίνω μαζί του. Δεν παρασύρομαι απλώς από ένα ρεύμα. Την άχρηστη ζωή μου που ήταν μόνο λόγια και καθόλου έργα, την αποποιούμαι.»
Είναι οδυνηρά ειρωνικό το ότι ακριβώς αυτή η αξία της δράσης, στη γοητεία της οποίας υπέκυψε ο Μάρτιν, του γύρισε μπούμερανγκ: αφού δεν βοήθησε το αγαπημένο πρόσωπο όταν μπορούσε, όταν αρχίζει να υφίσταται τις συνέπειες της επιλογής του, εκλιπαρεί απελπισμένα τον Μαξ, τον πρώην αδελφικό του φίλο, ο οποίος έχει πλέον μετατραπεί σε εκδικητή:
«Δεν καταλαβαίνεις ότι δεν μπορούσα να κάνω τίποτα; Τι μπορούσα να κάνω; Δεν τόλμησα να προσπαθήσω.»
Ο υμνητής της δράσης παραδέχεται ότι απλά δείλιασε να προβεί σε μια πράξη τόλμης την κρίσιμη στιγμή. Μπορεί να μην είναι «κακός», είναι όμως σίγουρα υπόλογος για τις επιλογές του –και για τις συνέπειες αυτών.
Κανείς δεν μπορεί να πει με το χέρι στην καρδιά ότι ο Μάρτιν έκανε το «κακό» -για αυτό και η ιστορία του είναι τραγική, και το έργο οικουμενικό και συναρπαστικό. Γιατί θέτει το αιώνιο ερώτημα: πώς μπορεί ο άνθρωπος να μάθει την αξία της ευθύνης; Να συνειδητοποιήσει ότι όταν προβαίνει σε μία πράξη, πρέπει ταυτόχρονα να είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει την ευθύνη που η πράξη αυτή συνεπάγεται;
Νάντια Φώσκολου
Χ. Φ.
(*Φωτογραφίες: Νικηφόρος Πλυτάς)
