Της Κ. Γεωργίου
“Το κάθε τι πρέπει να ανήκει σ΄ εκείνον που είναι άξιος, τα παιδιά σε κείνους που με αγάπη και φροντίδα τα ανατρέφουν, τα αμάξια στους καλούς τους αμαξάδες, τα χωράφια στους καλούς τους γεωργούς που μέρα νύχτα με ιδρώτα και με μόχθο πασχίζουνε να δώσουνε γλυκούς καρπούς”.
Μπέρτολτ Μπρέχτ
Ένας κύκλος, μια κιμωλία κι ένα μωρό. Ο Μπέρτολτ Μπρέχτ συναντά τον Οδ. Ελύτη, το Μ. Χατζιδάκι και τον Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη στο Θέατρο Παλλάς σε μια σύγχρονη απόδοση του αριστουργηματικού λαϊκού παραμυθιού "Ο Κύκλος με την κιμωλία", με πρωταγωνιστές τους : Αιμίλιο Χειλάκη, Μαρία Πρωτόπαππα, Ελισάβετ Μουτάφη και Αποστόλη Τότσικα. Ένα έργο που γράφτηκε από το γερμανό συγγραφέα το ’43-’44 μεταμορφώνεται σε μια παραβολή για την αξία της καλοσύνης, θεμελιωμένη πάνω στην ανέκδοτη μουσική υπόκρουση 45 λεπτών του Μάνου Χατζιδάκι, "κλειδωμένη" σε μια μπομπίνα, η οποία θα αποτελέσει και την αφετηρία της παράστασης.
Με 17 ηθοποιούς στη σκηνή, καθ΄ όλη τη διάρκεια της παράστασης, ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης, ο οποίος σκηνοθετεί, δήλωσε στη συνέντευξη τύπου σήμερα στο Παλλάς ιδιαίτερα αισιόδοξος για την ριψοκίνδυνη αλλά και ευτυχή αυτή δημιουργία . Συμμεριζόμενος το όραμα του Μπρέχτ, σύμφωνα με το οποίο μέσω της τέχνης μπορεί κανείς να αλλάξει τον κόσμο, και σε μια εποχή φορτωμένη από άγχη, προβλήματα και αβεβαιότητα, δημιουργεί, όπως υποστηρίζει, μια παράσταση που επιδιώκει να συνδέσει το θεατή με μια παρελθοντική εποχή πιο στέρεη. "Όπου μας βρίσκει το κακό, μνημονεύουμε τον Ελύτη και τον Χατζιδάκι", δήλωσε και διευκρίνισε πως "Ο Κύκλος με την Κιμωλία" φτιάχτηκε και αναπτύχθηκε με βάση τη συγκεκριμένη μουσική του Μ. Χατζιδάκι. Μάλιστα, ανέφερε μεταξύ άλλων, πως έπειτα από πολλή σκέψη συναποφασίστηκε η μουσική να παραμείνει αναλλοίωτη, όπως χρησιμοποιήθηκε το ’57, σε μια προσπάθεια να δικαιωθεί η χρήση της μέσα στην παράσταση. Το γεγονός αυτό, όπως παραδέχθηκε ο σκηνοθέτης, ήταν πολύ δεσμευτικό, ωστόσο ιδιαίτερα ενδιαφέρον.
Κατά τον Αιμίλιο Χειλάκη, ο οποίος υποδύεται τον κομβικό ρόλο του δικαστή Άζντακ, "ο Μπρέχτ δημιουργεί δίπολα ώστε να μας βάλει να σταθούμε κριτικά απέναντι σ’ αυτά. Είμαστε πολύ κοντά στο στόχο αυτόν, στη συγκεκριμένη περίπτωση", είπε.
Ο Δημήτρης Λιγνάδης, ο οποίος είναι ο αφηγητής της ιστορίας, εξομολογήθηκε πως, μέσα από τη συνεργασία αυτή ξαναβρήκε τη χαμένη του ευτυχία για τη θεατρική δημιουργία. Σε ρόλο κομβικό, καθώς είναι εκείνος που "πατάει το ‘play’ στο μπομπινόφωνο", αποκάλυψε πως η λειτουργία του ως αφηγητή μέσα στην παράσταση δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί αλλά παραμένει μετέωρη μέχρι τις τελευταίες στιγμές πριν από την έναρξη των παραστάσεων, αφού τελειοποιηθεί η κυρίως δράση. Μάλιστα, τις δηλώσεις του ολοκλήρωσε με τους στίχους από το ποίημα του Μ.Σαχτούρη, "Ορυχείο". Το ποίημα αρχίζει ως εξής:
Σου γράφω γεμάτη τρόμο μέσα από μια στοά
νυχτερινή
φωτισμένη από μιαν ελάχιστη λάμπα σα δαχτυλήθρα
ένα βαγόνι περνάει από πάνω μου προσεχτικά
ψάχνει τις αποστάσεις του μη με χτυπήσει
και ολοκληρώνεται με τους παρακάτω στίχους:
Θέλησα να σου γράψω για τις παλιές μας τις χαρές
όμως έχω ξεχάσει να γράφω για πράγματα
χαρούμενα
Να με θυμάσαι
"Η μεγάλη τέχνη είναι λαϊκή τέχνη, δεν μπορεί να υπάρξει δίχως ευρύ κοινό. Ως μια κατεξοχήν ρητορική τέχνη, το θέατρο πρέπει να έχει κάτι να πει στο θεατή του", δήλωσε χαρακτηριστικά ο Κ. Μαρκουλάκης, τονίζοντας επιπλέον πως "μια παράσταση πρέπει να μιλά επί περιεχομένου και οι άνθρωποι πρέπει να βγαίνουν από το θέατρο λίγο διαφορετικοί απ’ ότι μπήκαν".
"Τι φοβερό μέσα σου να διακρίνεις να σκιρτά ο πειρασμός της καλοσύνης!". Όπως παραδέχεται ο σκηνοθέτης, η στιγμή της παραπάνω παραδοχής, όπως εκφράζεται από τον Οδυσσέα Ελύτη, είναι ένα από τα σημαντικότερα σημεία μέσα σε ολόκληρη την παράσταση, την οποία ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως μια πολύ συγκινητική ιστορία με ευτυχές φινάλε. Στόχος του δεν ήταν να "ανεβάσει" το Μπρέχτ σύμφωνα με νόρμες, αλλά μεταχειριζόμενος ένα αφηγηματικό κείμενο σύμφωνα με τις ισχύουσες συνθήκες και τους συγκεκριμένους ηθοποιούς.Δεν δίστασε ακόμη να δηλώσει πως οι καρποί της 9μηνης αυτής προσπάθειας οδήγησαν σε ένα τελικό αποτέλεσμα «παιγνιώδες και βαθιά αφηγηματικό».
Ιδιαίτερα ευτυχής για τη συνεργασία της δήλωσε και η Μ. Πρωτόπαππα, η οποία μάλιστα χαρακτήρισε "ήρωα" τον Κ. Μαρκουλάκη για το σκηνοθετικό αυτό εγχείρημα . Η Ελισάβετ Μουτάφη, ευχόμενη «Ο Θεός μαζί μας», εξέφρασε την μεγάλη της χαρά που βρίσκεται μεταξύ αγαπημένων συνεργατών της επί σκηνής, ενώ ο Αποστόλης Τότσικας εξομολογήθηκε πως αισθάνεται ιδιαίτερη τιμή και τύχη, που πρωταγωνιστεί στο Θέατρο Παλλάς σε μια παράσταση που σφραγίζεται σκηνοθετικά από τον Κ. Μαρκουλάκη.
Η ιστορία
Η Γρούσα, που είναι υπηρέτρια σε αρχοντικό, παίρνει κοντά της το γιό του άρχοντα, όταν αυτός δολοφονείται από επαναστάτες και η μητέρα του τον εγκαταλείπει κυνηγημένη.
Με θυσίες κρατάει το παιδί κοντά της, μέχρι την ημέρα που η βιολογική μητέρα του επιστρέφει και το διεκδικεί δικαστικά, κατηγορώντας την Γρούσα, ότι της το έκλεψε.
Ο Αζντάκ, ένας λαϊκός, μέθυσος και κουτοπόνηρος άνθρωπος που όλως τυχαίως χρίζεται δικαστής, καλείται να αποφασίσει για τη τύχη του παιδιού επιλέγοντας μία σολομώντεια λύση : Τοποθετεί το παιδί μέσα σ' ένα κύκλο και ζητά από τις δύο γυναίκες να το τραβήξουν από τα χεράκια του με δύναμη, η κάθε μια προς το μέρος της. Όποια καταφέρει να το βγάλει από τον κύκλο θα το κρατήσει δικό της για πάντα. Η βιολογική μητέρα το τραβά με δύναμη ενώ η Γκρούσα που δεν θέλει να το πονέσει το αφήνει.
Η αληθινή αγάπη είναι οδηγός για την κρίση του Αζντάκ : Μητέρα του παιδιού είναι εκείνη που το αξίζει και η Γρούσα δικαιώνεται.
Το έργο που κυριαρχείται από το αντιπολεμικό πνεύμα του συγγραφέα, είναι μια αλληγορία, μια παραβολή "για τον πειρασμό της καλοσύνης", σύμφωνα με τα λόγια του Μπρέχτ.
Με το έργο αυτό, το 1957 ο Κάρολος Κουν σύστησε στο ελληνικό κοινό τον πρωτοπόρο γερμανό δραματουργό, ενώ η παράσταση του Θεάτρου Τέχνης σε απόδοση Οδυσσέα Ελύτη και μουσική Μάνου Χατζιδάκι έμεινε ιστορική.
Στο Παλλάς, η δράση εκτυλίσσεται μέσα σ' ένα ερειπωμένο θέατρο, στο οποίο κάποιοι ηθοποιοί ανεβάζουν το έργο, αξιοποιώντας τα υλικά που ανακαλύπτουν στον χώρο.
Ο Οδυσσέας Ελύτης με το λόγο του και ο Μάνος Χατζιδάκις με τη μουσική του, είναι δύο προσωπικότητες που άφησαν βαθύ το αποτύπωμά τους στην ψυχή και τη σκέψη μας και αποτελούν το στήριγμα των συντελεστών αυτής της παράστασης.
Η μουσική που θα πλαισιώνει την παράσταση, προέρχεται από την αυθεντική μπομπίνα του 1957 και δεν έχει ακουστεί στο παρελθόν.
Σ' έναν κόσμο, όπου θριαμβεύει η αδικία, η αλαζονεία της εξουσίας και του πλούτου, σε μια εποχή σκληρή και δύσκολη όπως αυτή που ζούμε σήμερα, ο Μπρεχτ, παραμένει μέγας ποιητής – οραματιστής και μέσα από τη θεατρική πράξη μεταφέρει την πίστη του στον θρίαμβο της Δικαιοσύνης και άρα της Ανθρωπότητας.
«Ο Κύκλος με την Κιμωλία», εντασσόμενος στο παιχνίδι του θεάτρου μέσα στο θέατρο και με αντικειμενικό σκοπό να προσφέρει μια παρηγοριά στο θεατή ο οποίος ζει εγκλωβισμένος στην ασφυκτική πραγματικότητά του, ξεκινά στις 11 Μαρτίου και για είκοσι παραστάσεις στο Θέατρο Παλλάς.
