Ο κύκλος με την κιμωλία του Μπρεχτ, σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη στο Θέατρο Παλλάς. Σε μετάφραση Οδυσσέα Ελύτη και μουσική Μάνου Χατζιδάκι. Η ιστορία της Γκρούσα που χωρίς καν να ξέρει αν μπορεί, ή αν πραγματικά θέλει, σώζει ένα μικρό παιδί ενώ η επανάσταση μαίνεται, συγκινεί. Είναι άραγε πολιτικό έργο αυτό; Μια ιστορία για το δίκιο; Ποιος έχει δίκιο, τι είναι η δικαιοσύνη. Ποιος την αποδίδει, ποιος κρίνει και ποιος κρίνεται; Σίγουρα ο Μπρεχτ είναι πολιτικός συγγραφέας, ναι, αυτό είναι εμφανές, αλλά εμφανής είναι και η ποίηση στα έργα του και στον Κύκλο. Κι ίσως τα κείμενά του ξεπέρασαν ακόμα και τις ίδιες του τις προσδοκίες…
Πηγαίνοντας στο θέατρο για να παρακολουθήσω την πρόβα περνάω από του Ζόναρς. Ανακαινισμένο τώρα, κάποτε στέκι των ποιητών, και του Ελύτη και του Χατζιδάκι. Μια Ελλάδα που πέρασε ανεπιστρεπτί αλλά άφησε τα σημάδια της, μια Ελλάδα που θέλουμε να θυμόμαστε. Μας εμπνέει άραγε ακόμα; Αναρωτιέμαι.
Το σκηνικό της Λίλης Πεζανού στέκει στη σκηνή. Σιδερένιες σκαλωσιές, σαν ένα θέατρο πριν από την παράσταση, ή εγκαταλειμμένο. Σαν ένα βουνό από μέταλλο, όπως οι δυσκολίες που πρέπει να περάσει η Γκρούσα για το παιδί που επέλεξε να σώσει.
Κοιτάζω τα πρόσωπα των ηθοποιών. Είναι όλοι τόσο διαφορετικοί και ταυτόχρονα ένα σύνολο που έχει έναν κοινό στόχο: να πει αυτή την ιστορία..όλοι ίδιοι μέσα από τη διαφορετικότητά τους, σαν Εκκλησία, σαν χορός αρχαίας τραγωδίας. Ναι, μια ομάδα με διαφορετικά χαρακτηριστικά κι έναν κοινό στόχο που τους κάνει να μοιάζουν και τους ομογενοποιεί. Έτσι πρέπει να λειτουργούν όλα τα υπόλοιπα πρόσωπα που περιβάλλουν την Γκρούσα, όπως υποστηρίζει ο Κωνσταντίνος.
Η πρόβα ξεκινάει, η Αμάλια Μπένετ οργανώνει τη σκηνή της επανάστασης και οι ηθοποιοί δημιουργούν εικόνες που μιλούν στο συλλογικό ασυνείδητο: εξεργέσεις, μια χώρα που εκρήγνυται. Όλα κάτι θυμίζουν, επίκαιρα, αλλά όχι επικαιρικά. Κι όλα αυτά στη γλωσσά του Ελύτη. Μια χώρα σε «εμπόλεμη» κατάσταση που όμως ακόμα μπορεί να ακούει τον ποιητικό λόγο.
Και ξαφνικά μέσα στον πανικό της επανάσταση ένα αρκουδάκι εγκαταλείπεται. Είναι το μωρό. Μόνο η Γκρούσα δέχεται να το κρατήσει στα χέρια της. Γατί μόνο εκείνη σώζει αυτό το παιδί, όταν όλοι οι άλλοι του γυρνάνε την πλάτη; Η Μαρία Πρωτόπαππα, αν βρισκόταν στη θέση της, δε θα έκανε το ίδιο; Οι καλόκαρδοι χαρακτήρες, είναι μονοσήμαντοι κι όμως αυτή μοιάζει με άγγελο εξ ουρανού. Η Μαρία κρατάει στα χέρια της το λούτρινο παιχνίδι σαν να μην ξέρει τι να το κάνει. Η Γκρούσα αυτή δεν είναι η πάγκαλη, είναι ένας άνθρωπος που απλώς παίρνει μια απόφαση. Το κοινό θα την κρίνει, όπως λέει και ο Κωνσταντίνος. Αυτό άλλωστε δεν εννοούσε και ο Μπρεχτ, όταν ζητούσε από τους ηθοποιούς να πάρουν απόσταση και να μην ταυτίζονται με το ρόλο τους;
Ο Δημήτρης Λιγνάδης, ο αφηγητής, καθισμένος σε αναπηρικό καροτσάκι, τους ενορχηστρώνει, οδηγεί τα βήμάτά τους, το παιχνίδι. Όλα είναι ένα παιχνίδι. Ένα μαξιλάρι που γίνεται χήνα, μια γυναίκα που θέλει να ερμηνεύσει όπερα, άνθρωποι που δημιουργούν ατμόσφαιρες και χώρους, χωρίς να προσπαθούν να πείσουν κανέναν ότι η σκηνή είναι κοτέτσι, για παράδειγμα ή ποτάμι, απλώς κάνουν σαν να είναι. Στο τέλος αυτής της ιστορίας ο αφηγητής μένει μόνος , ο Δημήτρης μιλάει στην πρόβα για τη σκηνική μοναξιά. Ναι, μια μοναξιά έχει το δίκιο.
Φτάνουμε στην Πράξη της Δίκης. Ο Αιμίλιος Χειλάκης θα γίνει ο Αζντάκ, αλλά τι είναι αυτός ο δικαστής; Ένας δαιμόνιος πανούργος εκτελεστής της δικαιοσύνης ή κατά βάθος ένας καλός άνθρωπος που αναγνωρίζει την αλήθεια. Αυτός ο Αζντάκ δεν έχει μια συμπαγή άποψη. Απλώς πράττει. Κάποια στιγμή το ένα, και μετά το άλλο. Τόσο απλά, όπως κάνουμε όλοι μας. Μια στιγμή το ένα, και μετά κάτι άλλο. Σήμερα αγαπάμε το ένα και αύριο θα πεθαίνουμε για κάτι άλλο. Κι όμως ένα βαθύ ένστικτο πάντα μας οδηγεί στο καλό, αν το αφήσουμε. Ο Αζντάκ το αφήνει, το ακούει, ή τέλοσπαντων δεν του κλείνει το στόμα και έτσι η δικαιοσύνη απονέμεται.
Η συνέχεια επί σκηνής...
A. K.
