Η Έμιλυ Λουΐζου ζει στο Λονδίνο. Όταν αποφάσισε να ανεβάσει τις "Βάκχες" με Άγγλους ηθοποιούς ήθελε να εξερευνήσει το λόγο που αυτό το κείμενο μιλάει στο σήμερα. Μια ομάδα ξέφρενων γυναικών που άκριτα ακολουθούν τον ηγέτη τους. Έτσι ανάγνωσε την ευριπίδεια τραγωδία που άρχισε το ταξίδι της από τη Μεγάλη Βρετάνια και θα βρεθεί στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννηςσ στις 17 Απριλίου.
Βάκχες
Από το Λονδίνο στην Αθήνα.
Ο απολογισμός ενός στοιχήματος.
«Πολλές της Μοίρας οι μορφές,
πολλά και τα αναπάντεχα που οι θεοί περαίνουν,
και όσα πρόσμενες να γίνουν, δεν έγιναν.
Μα είναι τα απρόσμενα που πραγματοποιήθηκαν εδώ.»
(«Βάκχες», στιχ. 1388-1392)
Όταν διάβασα για πρώτη φορά το κείμενο του Ευριπίδη ένιωσα να εκπλήσομαι από τις τόσο δυνατές συγκρούσεις που περικλείονται σε μια μόνο ιστορία. Οι «Βάκχες», το τελευταίο έργο του τραγωδού, πραγματεύονται την πιο σημαντική ερώτηση για μενα: τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, να αγαπάς, να μισείς, να πονάς, να εκδικείσαι.
Παρόλο που η παράσταση θα ανέβαινε σε ένα κεντρικό θέατρο του Λονδίνου, για ένα αγγλικό πρωτίστως κοινό, δεν ήθελα να κάνω ένα κλασικό ανέβασμα του έργου, αλλά ούτε μια μεταφορά των «Βακχών» στον 21ο αιώνα – όπως συχνά τείνουν να προσεγγίζουν τις αρχαίες τραγωδίες εδώ. Αυτό που ήθελα ήταν να μιλήσω για το ποια είναι αυτά τα ανθρώπινα ένστινκτα που ακόμα και τόσους αιώνες μετά από τη συγγραφή του έργου συνεχίζουν να μας κυβερνούν, τι είναι αυτό που κάνει τη σύγκρουση μεταξύ λογικής και ενστίνκτου τόσο δυνατή, χωρίς απαραιτήτως να δώσω έμφαση στο αν βρισκόμαστε στην αρχαία Θήβα ή στο Λονδίνο του σήμερα. Και κάπως έτσι οι «Βάκχες» μετουσιώθηκαν τελικά σε ένα παιχνίδι εκδίκησης και τρέλας, σε ένα ταξίδι χωρίς συγκεκριμένο χώρο και χρόνο μέσα στην περίεργη και βίαιη φύση του ανθρώπου. Δημιουργήσαμε ένα παιχνίδι -μια τελετή- που θα μπορούσε να λαμβάνει χώρα οπουδήποτε και οποτεδήποτε.
Εστίασαμε στο πώς η συγκεκριμένη τραγωδία παρουσιάζει την πιο σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης, μια πλευρά από την οποία οι περισσότεροι προσπαθούμε να ξεφύγουμε, αλλά χωρίς την οποία δεν μπορούμε να υπάρξουμε. Εξίσου σημαντικό ρόλο στο συγκεκριμένο ανέβασμα είχε ο χορός των μαινάδων, στα πρόσωπα των οποίων έβρισκα τη μεγαλύτερη σύνδεση με το σήμερα. Τι είναι αυτές οι γυναίκες, και τι είναι αυτό που τις αναγκάζει να μαζοποιηθούν, και ακολουθώντας υποτίθεται τα ένστικτά τους να καταλήξουν υποχείρια στα χέρια ενός δυνατού θεού; Οι Βάκχες καταλήγουν να γίνουν ένας όχλος που ακολουθεί τυφλά τον ηγέτη του χωρίς να διερωτάται αν όλα όσα αυτός ο ηγέτης πρεσβεύει και προτείνει είναι σωστά. Κατά μία έννοια η συγκεκριμένη τραγωδία δεν είναι η τραγωδία του Διονύσου ή του Πενθέα, αλλά των ίδιων των Βακχών, αυτής της ομάδας που ακολουθεί τον Διόνυσο εξυμνώντας τις ανθρώπινες ελευθερίες. Ορμώμενες από την πιο βαθιά ανθρώπινη ανάγκη να πιστεύουν και να ακολουθούν κάτι ανώτερο από εκείνες καταλήγουν να μεταμορφωθούν σε μια μάζα όχι απλά βίαιη, αλλά και άρρωστη. Αυτό που δεν καταφέρνουν να καταλάβουν όλοι οι χαρακτήρες του έργου όμως είναι η ανάγκη εύρεσης μιας ισορροπίας μεταξύ λογικής και ενστίκτου, μεταξύ αγάπης και μίσους. Η ατέρμονη αναζήτηση αυτής της ισορροπίας ανάμεσα στο πάθος και στην τρέλα, καθως και η αποτυχία εύρεσής της είναι αυτό που τους οδηγεί στα άκρα και στην καταστροφή.
Και κάπως έτσι πραγματοποιήθηκαν πολλά απρόσμενα – όπως μας φανερώνει και ο χορός στο τέλος του έργου. Ξεκινώντας ως απλώς μια ομάδα φοιτητών, κάναμε πέντε παραστάσεις στο Λονδίνο τον Φεβρούαριο του 2015 όπου καταφέραμε να πουλήσουμε 2,500 εισιτήρια, και έτσι ξεκίνησε το ταξίδι μας. Από το Λονδίνο βρεθήκαμε στο York ως μια από τις δέκα επιλεγμένες παραστάσεις της χρονιάς στο UK National Drama Festival, και μετά ακολούθησε η επιλογή για το Διεθνές Φεστιβάλ Αρχαίου Δράματος στην Αρχαία Μεσσήνη με μια ενδιάμεση στάση στην Αθήνα και στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης στις 17 Απριλίου. Το ταξίδι στην Ελλάδα είναι μεγάλη υπόθεση. Με τρομάζει, και ενθουσιάζει ταυτόχρονα, η ιδέα οτι η παράσταση θα παρουσιαστεί και σε ένα ελληνικό κοινό που σίγουρα έχει άλλη τριβή με το έργο και την αρχαία τραγωδία. Θα είναι ίσως το δυσκολότερο μέρος αυτού του στοιχήματος! Μετά από το αρχαίο θέατρο της Μεσσήνης θα επιστρέψουμε στο Λονδίνο και θα κλείσουμε τον κύκλο της παράστασης μας στο Βρετανικό Μουσείο μετά από πρόσκληση τους να παρουσιαστούν οι «Βάκχες» εκεί. Σε έναν χώρο που συνδυάζει το παλιό και το καινούριο, όπως και το έργο μας, το ταξίδι θα ολοκληρωθεί τον Ιούλιο με μια ειδική περιπατική παράσταση στους χώρους του μουσείου.
Πέντε πολύ διαφορετικοί χώροι, με διαφορετικό κοινό, αλλά ίδια ανάγκη από πίσω: να επικοινώνησουμε με ένα έργο που αν και γράφτηκε πριν από περίπου δύο χιλιάδες χρόνια, συνεχίζει να έχει λόγο ύπαρξης. Το στοίχημα δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα, αλλά είμαστε ευγνώμονες για όλα αυτά τα απρόσμενα που πραγματοποιήθηκαν εδώ.
