Ο Κωνσταντίνος Μάρκελλος σκηνοθετεί στο θέατρο του Νέου Κόσμου τον " Ταρτούφο" του Μολιέρου, μια κωμωδία που στηλιτεύει την κοινωνική υποκρισία, όπως τη βιώσε ο ίδιος ο συγγραφέας στο Παρίσι του Λουδουβίκου, όπως τη βιώνουμε όλι σήμερα στις σύγχρονες κοινωνίες μας, και μας στέλνει το ημερολόγιο των προβών του.
Διαβάζοντας το έργο και διαβάζοντας για το έργο
(Ιούνιος-Ιούλιος 2014)
Σκέψεις #1
Οι πρόγονοι των κωμωδών του 17ου αιώνα, νωρίτερα των μίμων της Commedia del’ arte και ακόμη πιο πίσω των γελωτοποιών του Μεσαίωνα και της Ανανγέννησης, μέχρι κι αυτών της αυλής της Ελισάβετ, οι πρώτοι, δηλαδή, «κλόουν» (διασκεδαστές) της εποχής της 5ης Δυναστείας της Αιγύπτου (2400 π.Χ.) είχαν διπλή ιδιότητα: Ήταν κλόουν και ιερείς μαζί και υπηρετούσαν κοινωνικο-θρησκευτικούς και ψυχοθεραπευτικούς ρόλους μέσα στο σύνολο. Την περίοδο όμως της βασιλείας του «Λουδοβίκου, του Βασιλιά Ήλιου», κατά τον χρυσό 17ο αιώνα, οι κωμωδοί δεν θα απολάμβαναν το προνόμιο της ταφής, εάν πρώτα δεν φρόντιζαν προτού πεθάνουν να ομολογήσουν ότι αρνούνται το επάγγελμα του ηθοποιού και να αποκυρήξουν την ιδιότητά τους ως καλλιτέχνες. Και αυτό θα είχε συμβεί και με τον Μολιέρο τον ίδιο, αν ο Λουδοβίκος δεν είχε (για άλλη μια φορά υπέρ του) μεσολαβήσει.
Σκέψεις #2
Ποιες μορφές λαμβάνει η λογοκρισία σήμερα, ποιά και πόσο καθοριστική είναι η δύναμή της; Ποιά σημασία έχει και ποια ερμηνεία μπορούμε να δώσουμε σήμερα στο φινάλε-ύμνο που έγραψε ο Μολιέρος προς στον Λουδοβίκο; Η έννοια αυτή της εξουσίας που διατρέχει ολόκληρο το σώμα του έργου πώς συνδιαλέγεται με τον σημερινό θεατή;
Ποιος θριαμβεύει στο τέλος; Το «καλό»; Και ποιος συντρίβεται; Το «άδικο»; Ή μήπως η ίδια η ελπίδα για ελευθερία, για «μη-εξάρτηση» από καμιά μορφή εξουσίας; Αποτελεί άραγε για τον Οργκόν (ή για τον Μολιέρο) λύση η τελική κρίση και η απονομή δικαιοσύνης (ή η διαμεσολάβηση) εκ μέρους του Βασιλιά υπέρ του(ς); Ή μήπως ένα άλλο αδιέξοδο; Το φινάλε του έργου είναι μόνο ένα «ευχαριστώ» του Μολιέρου στον Λουδοβίκο ή μια κραυγή απελπισίας, θυμού, εκτόνωσης, προειδοποίησης -ακόμα και αυτοτιμωρίας- ενός ανθρώπου που πολεμήθηκε, κατηγορήθηκε, αναθεματίστηκε από το εκκλησιαστικό κατεστημένο μόνο γιατί τόλμησε να υψωθεί ως το σημείο όπου θα μπορούσε να συναντηθεί με Εκείνον που τον έφτιαξε Δημιουργό, κατ’ εικόνα και ομοίωσή του;
Αναλύοντας το έργο
(Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2014)
Σκέψεις #1
Η ευθύνη και η στάση του ατόμου απέναντι στο σύνολο βρίσκονται στον πυρήνα των μεγάλων έργων του Μολιέρου. Ο «Ταρτούφος», ο «Δον Ζουάν» , ο «Μισάνθρωπος», έχουν κοινό προσανατολισμό, πραγματεύονται το θέμα της κοινωνικής υποκρισίας, ένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την κοινωνική ζωή στο Παρίσι του 17ου αιώνα, και ιδιαιτέρως μέσα στην αυλή του Λουδοβίκου του 14ου, του αποκαλούμενου και «Βασιλιά Ήλιου».
Ο Μολιέρος γράφει κωμωδίες ηθών, στοχεύοντας να «διορθώσει τους ανθρώπους διασκεδάζοντάς τους», όπως ξεκάθαρα αναφέρει σε μια επιστολή του προς τον Λουδοβίκο. Μεγεθύνοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των χαρακτήρων του και τονίζοντας τις ιλαρές, αλλά και τραγικές (τραγικές υπό την έννοια «σκληρές» και «επικίνδυνες») διαστάσεις με τις οποίες αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν εν δυνάμει να φορτίσουν τις σχέσεις μεταξύ των χαρακτήρων, συνθέτει αριστοτεχνικά συγκρούσεις που ξεπερνούν κάποιες φορές το μέτρο, αλλά δεν παύουν να είναι τόσο αναγνωρίσιμες κι αληθινές, ώστε ο καθένας από εμάς να είναι σε θέση να ανακαλύψει το πρόσωπό του επί σκηνής σε όλο το μεγαλείο της ατελούς του φύσης.
Σκέψεις #2
Σε αυτό το έργο με την απολύτως κλασική δομή (αν εξαιρέσει κανείς το φορεμένο φινάλε-έκπληξη-δώρο του Μολιέρου στον Λουδοβίκο), η ανάγνωση των σχέσεων μεταξύ των χαρακτήρων, σε συνδυασμό με την εξέλιξη της πλοκής, μας έφερε μπροστά σε μια έκπληξη: Ο βασικός χαρακτήρας, (ή πρωταγωνιστής, όπως έχει καθιερωθεί), ο χαρακτήρας εκείνος, δηλαδή, ο οποίος κινεί ή συντηρεί τη σύγκρουση μέσα στο έργο φαίνεται πως δεν είναι ο χαρακτήρας του τίτλου του.
Αξίζει να αναρωτηθεί κανείς αν ο παράσιτος Ταρτούφος όντως «εισβάλλει» στο σπίτι της οικογένειας του Οργκόν, ή αν η παρουσία του εκεί μέσα είναι προϊόν της βούλησης, της επιθυμίας και της (κατά-) χρησης εξουσίας από το πρόσωπο εκείνο που έχει την δύναμη να επιλέξει για λογαριασμό της οικογένειάς του και να επιβάλλει αυτήν την επιλογή. Αξίζει, επίσης, να αναρωτηθεί κανείς, αν και κατά πόσον ο Ταρτούφος διαθέτει σαν μονάδα τη δύναμη και τον τρόπο να χειρίζεται τον «προστάτη του», και κατά πόσον και ο ίδιος ο Οργκόν αφήνεται ή δέχεται ή επιλέγει να γίνει υποχείριο του προστατευομένου του και να θέσει έτσι σε κίνδυνο τις ζωές του ίδιου και της οικογένειάς του.
Σκέψεις #3
Σε έναν από τους αφορισμούς του ο Μολιέρος σημειώνει: «Δεν είμαστε μόνο υπεύθυνοι γι’ αυτό που κάνουμε, αλλά και γι' αυτό που δεν κάνουμε». Η ατομική ευθύνη απέναντι στο κοινωνικό σύνολο και οι επιλογές που τη συνοδεύουν, δημιουργούν τις ισορροπίες ή και τις ανισορροπίες των κοινωνιών. Η υποκρισία, το σύμπτωμα αυτό του πλαισίου μέσα στο οποίο έζησε και δημιούργησε ο Μολιέρος, δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από αυτήν τη θέση.
Μπορεί σήμερα τα κριτήριά μας να είναι ελαφρώς στομωμένα, λόγω της υπερπληροφόρησης, τον καταιγισμό των εικόνων, του ρυθμού ανάπτυξης και της αδυναμίας μας να τον ακολουθήσουμε ή να συντονιστούμε, όμως αν σταθούμε να πάρουμε μια ανάσα θα δούμε καθαρά πως η ευθύνη για όποιο «άσχημο» μπορεί να μας συμβαίνει, βαραίνει τον καθένα από εμάς ξεχωριστά για λογαριασμό του και για λογαριασμό των συνανθρώπων του. Αν διακρίνω κάποια ανισορροπία στη ζωή μου, στη ζωή μας, είναι πολύ πιθανόν η ανισορροπία αυτή να έχει προκύψει από δική μου επιλογή. Είναι αλήθεια πως τα κλασικά έργα μπορούν να είναι (και δεν μπορούν παρά να είναι) απολύτως σύγχρονα, απολύτως επίκαιρα, να μας συγκινούν και να μας εμπνέουν, υποχρεώνοντάς μας να επιλέξουμε να εργαστούμε μαζί τους!
Συνθέτοντας το έργο
(Ιανουάριος-Μάρτιος 2015)
Σκέψεις #1
Αυτή η επιλογή μας, οδήγησε σταδιακά μέσα από την έρευνα και την πράξη και στην σύλληψη της ιδέας, αλλά και στην αισθητική μορφή του δικού μας «Ταρτούφου». Μέσα στην πάνινη κοιλιά ενός περιπλανώμενου θιάσου με Τελετάρχη το ίδιο το Πνεύμα του Μολιέρου, οκτώ σύγχρονοι «γελωτοποιοί» υποχρεώνονται -με τρόπο που δεν θα σας αποκαλύψουμε- να συναντηθούν επί σκηνής με το έργο «Ταρτούφος» και να επιλέξουν να το παραστήσουν συνθέτοντάς το κομμάτικομμάτι κι εξερευνώντας την ουσία του, τις σχέσεις μεταξύ των χαρακτήρων του, με την ειλικρείνια και την περιέργεια, την αθωότητα, αλλά και την αυθάδεια ενός παιδιού που θέλει να παίξει.
Σκέψεις #2
Οι τρεις επιστολές του Μολιέρου προς τον Βασιλιά Λουδοβίκο τον 14ο κατά τη διάρκεια της πεντατετούς διαμάχης που ξέσπασε γύρω από τον Ταρτούφο, έπειτα από την πρώτη παρουσίαση και απαγόρευσή του από το εκκλησιαστικό κατεστημένο, (διαμάχη απέναντι στην οποία ο Λουδοβίκος, αν και προστάτης και χορηγός του θιάσου του Μολιέρου, απέφευγε να πάρει σαφή θέση), η ένθεη ζηλοτυπία και υποκρισία των θρησκόληπτων (αλλά και των φανατικών κάθε ιδεολογίας και κάθε εποχής), η γενικότερη στάση της Εκκλησίας και της κοινωνίας απέναντι στην Κωμωδία και στους εκπροσώπους της (και απέναντι στην Τέχνη εν γένει), η τελική μεσολάβηση του Λουδοβίκου του 14ου υπέρ του Μολιέρου και του έργου του, όλα αυτά αποτελούν την αφορμή μας, είναι το υλικό που παρακολουθεί τη δράση και παράλληλα συνομιλεί με το έργο και τους χαρακτήρες του σε αυτήν την παράσταση του «Ταρτούφου», η οποία ακροβατεί ανάμεσα στο κωμικό και στο τραγικό, και θα μπορούσε να περιγραφεί ως «Ένα “Βλάσφημο” Παιχνίδι».
Σκέψεις #3
Αν υπάρχει κάτι που ξεχωρίζει ένα καλλιτέχνημα από ένα πραγματικό έργο τέχνης είναι πως το δεύτερο έχει τη δύναμή να συγκινεί και να εμπνέει, αλλά και το δικαίωμα και την υποχρέωση να παραμένει ανοιχτό σε ερμηνείες, γενναιόδωρο σε λύσεις. Ο "Ταρτούφος" είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας δραματουργίας και φυσικά δεν έχει ανάγκη από κανέναν να του φορέσει κάποια ιδέα ή μήνυμα για να το κάνει «αρκετό» για το κοινό. Και κανείς δεν θα έπρεπε να παίρνει το δικαίωμα να «διδάσκει» κανέναν από σκηνής. Η εκτροπή που τολμήσαμε στο έργο προέκυψε από την ανάγκη μας να συνομιλήσουμε αρχικά μεταξύ μας σαν συνεργάτες και τελικά με το κοινό σαν ίσοι προς ίσους, σαν τα μέλη ενός μεγάλου σώματος, αυτού που ονομάζεται κοινωνία του 21ου αιώνα.
Λίγο πριν την πρεμιέρα
(Απρίλιος 2015)
Ελπίζοντας και δουλεύοντας με στόχο να μην πάρουμε περισσότερες ελευθερίες από όσες ήταν αναγκαίες, πρωταρχική μας έγνοια ήταν να σεβαστούμε τον Μολιέρο και να μείνουμε πιστοί στις προθέσεις του. Πετύχαμε το στόχο; Λίγο πριν από την πρεμιέρα στεκόμαστε γεμάτοι προσμονή μπροστά στον "Ταρτούφο" μας και απέναντί σας και κλείνουμε αυτή την «αναφορά» στους αναγνώστες σας, όπως κι ο Μολιέρος πριν από 351 χρόνια την δική του τελευταία ευχαριστήρια αναφορά προς τον δικό του αναγνώστη, τον Λουδοβίκο: «Περιμένω με ελπίδα και σεβασμό την απάντησή σας!»
Τρίτη 28 Απριλίου
