Η Κυριακή Σπανού είναι σκηνοθέτις. Το 2007 μετέφρασε και σκηνοθέτησε το βασισμένο σε αληθινές ιστορίες του Ισλάμ, έργο του Ρόμπιν Σόανς, "Αραβο-Ισραηλινός Τσελεμεντές". Για τη μετάφρασή της διακρίθηκε πρόσφατα στο διαγωνισμό μεταφρασμένου θεατρικού έργου, Eurodram 2015. Το έργο μόλις εχθές παρουσιάστηκε σε θεατρικό αναλόγιο στο Γαλλικό Ινστιτούτο.
Είμαστε στο 2007 και έχουν περάσει δυόμισι χρόνια που δεν έχω σκηνοθετήσει. Διάλεξα να μείνω κοντά στην κόρη μου που γεννήθηκε το 2004. Η σκηνοθεσία είναι άγρια υπόθεση όταν έχεις μωρό παιδί. Παρόλα αυτά διαβάζω έργα καθώς και κριτικές και παρουσιάσεις νέων θεατρικών έργων… και πέφτω πάνω στον τίτλο "Arab-Israeli Cookbook" που παιζόταν στο Gate Theatre. Ο τίτλος με σταμάτησε. Το επίθετο Αραβοϊσραηλινός δίπλα στη λέξη Τσελεμεντές φάνηκε ανοίκειος για θεατρική παράσταση, αλλά ερεθιστικός. Η Παλαιστίνη, το Ισραήλ και μια σύγκρουση που δε λέει να τελειώσει. Και από την άλλη μεριά η Ευρώπη -Ευρωπαίος ο συγγραφέας- που εξολόθρευσε τους Εβραίους, η Ευρώπη που ταπείνωσε και χρησιμοποίησε τους Παλαιστίνιους. Πώς να μιλήσεις γι΄ αυτή τη σύγκρουση χωρίς να επαναλάβεις χιλιοειπωμένες κοινοτοπίες; Και έρχεται ο συγγραφέας Ρόμπιν Σόανς να κάνει μια πρόταση: Να μιλήσεις μέσα από το φαγητό, το φαγητό που μαγειρεύεται από τα γεννήματα του τόπου και τρέφει τους ανθρώπους της ίδιας γης. Το φαγητό είναι η ιστορία του τόπου και των ανθρώπων του. Εκπληκτική ιδέα. Έλα όμως που η μαγειρική και το θέατρο έχουν άλλους χρόνους. Πώς μαγειρεύεις και μιλάς επί σκηνής;
Το κείμενο είναι αυθεντικές αφηγήσεις Ισραηλινών και Παλαιστινίων από συνεντεύξεις που έκανε ο ίδιος ο συγγραφέας και οι δύο σκηνοθέτες της πρώτης παράστασης. Θέατρο ντοκουμέντο, θέατρο αυτολεξεί. Όλες οι αφηγήσεις οργανωμένες γύρω από το φαγητό που ενώνει… γύρω απ΄τον κύκλο του τραπεζιού που απειλείται και καταστρέφεται απ΄τη συνεχιζόμενη σύγκρουση.
Ξεκίνησα να το μεταφράζω το καλοκαίρι του 2007 και να σχεδιάζω μια παράσταση.
Η γλώσσα της μετάφρασης θέτει τις δύο πρώτες προκλήσεις: Αυτολεξεί ακρίβεια στη μετάφραση ή ωραία ελληνικά. Ψευτοδίλημμα για την οικονομία της κουβέντας. Είναι αλήθεια ότι τα ελληνικά οφείλει να τα ξανασκέφτεται ο μεταφραστής μέσα σε αυτή τη σούπα των διάφορων βιαστικών μεταφορών από γλώσσα σε γλώσσα που αδιόρατα αλλά επίμονα μας έχει οδηγήσει να αγγλίζουμε κυρίως, όταν μιλάμε, λέγοντας για παράδειγμα "θέλω να αναπνεύσω φρέσκο αέρα" αντί για "καθαρό αέρα" ή "δεν έχω διάθεση να μιλήσω" αντί "δεν έχω όρεξη για κουβέντα". Μια εγρήγορση τη χρειάζεσαι όταν μεταφράζεις καθώς και ένα διαρκές σκύψιμο στα κείμενα, τα υπέροχα, της ελληνικής γλώσσας.
Η άλλη πρόκληση είναι η ακρίβεια. Βγάζω τη λέξη αυτολεξεί, και προχωρώ στην ακρίβεια. Ακρίβεια του πνεύματος του κειμένου και της ιδιοσυγκρασίας του. Ο μεταφραστής που καταπιάνεται με ένα κείμενο ήδη υπόκειται σε ένα πλαίσιο πρόσληψης. Το γνωρίζει φυσικά. Και δε μιλώ για τα θεατρικά πρόσωπα τα οποία μπορούν να του επιβληθούν θετικά ή αρνητικά. Ο κόσμος του κειμένου λοιπόν -και όχι των προσώπων- πρέπει να του γίνει οικείος. Ο μεταφραστής σαν το σκηνοθέτη και τους ηθοποιούς πρέπει να φανταστεί το σημείο μηδέν του συγγραφέα και να προχωρήσει μαζί του, μυρίζοντας, διαβάζοντας, βλέποντας, ακούγοντας τον κόσμο του κειμένου.
Ήμουν στην προνομιακή θέση να το σκηνοθετήσω και έτσι η μετάφρασή μου ολοκληρώθηκε με το τέλος των παραστάσεων. Πήγα στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη κατά την περίοδο προετοιμασίας της παράστασης. Πέρασα τα τσεκ-ποϊντ και το τείχος. Μπήκα στα μπαρ του Τελ-Αβίβ που σου κάνουν έλεγχο για εκρηκτικά. Περπάτησα στην πλατεία της Βηθλεέμ που έμενε η Νάντια και μπήκα στον κόσμο αυτού του κειμένου. Μετά, στο χώρο της πρόβας άκουσα και ξανάκουσα το κείμενο από το στόμα των ηθοποιών και διόρθωνα συνέχεια την προφορικότητα του κειμένου. Επαναλαμβάνω, ήμουν σε προνομιακή θέση, όπως σας είπα γιατί η μετάφραση του "Αραβο-Ισραηλινού Τσελεμεντέ" "ξεκίνησε" από τη λευκή σελίδα του συγγραφέα Ρόμπιν Σόανς και έφτασε στην ανάσα των ηθοποιών. Ευτυχισμένη διαδρομή.
Ευχαριστώ όλους τους συνοδοιπόρους μου.
Τρίτη 5 Μαΐου 2015
