Το θέατρο δεν είναι μάθημα Ιστορίας, δεν είναι μουσείο και σίγουρα όχι πολιτικό ρεπορτάζ. Παρ’ όλα αυτά είναι μια πολιτική πράξη και οι καλλιτέχνες έχουν ευθύνη για τα όσα επιλέγουν να παρουσιάσουν, αλλά και για τον τρόπο που τα εκθέτουν στα μάτια του κοινού.
Και γι’ αυτό οφείλει όταν εξετάζει πολιτικές πράξεις, και δη πράξεις ιστορικών προσώπων, να λαμβάνει υπόψη το κοινωνικό σύνολο στο οποίο απευθύνεται. Σίγουρα πίσω από μια θέση πάντα υπάρχει ένας άνθρωπος που έχει και τραύματα και πληγές και συμπλέγματα και δύσκολα παιδικά χρόνια και πολλά ακόμα θέματα που τον κάνουν να συμπεριφέρεται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Όμως αυτές οι ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις και η προσπάθεια δικαιολόγησης και κατανόησης φρικτών πράξεων ανήκουν σε εποχές ευμάρειας. Τότε που το σύστημα ήθελε να δικαιολογεί τα αδικαιολόγητα. Σήμερα όμως που μάλλον έχει έρθει το πλήρωμα του χρόνου, δεν υπάρχουν τέτοια περιθώρια.
Οι κοινωνίες έφτασαν σε αδιέξοδο, ηθικό και πνευματικό, δεν υπάρχει πια χρόνος. Τώρα η τέχνη πρέπει να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου. Ο Μποάλ έλεγε ότι «το θέατρο δεν είναι επανάσταση, είναι όμως μια πρόβα επανάστασης». Η ιστορία έχει να μας διδάξει πολλά, δεν χρειάζεται να το κάνει και το θέατρο. Αυτό όμως που μπορεί και οφείλει είναι να αποκαλύψει τους μηχανισμούς που οδηγούν στα εγκλήματα, εκθέτοντάς τους στα μάτια του κοινού.
Παρήλθαν οι καιροί που οι δολοφόνοι μας συγκινούν με το δράμα τους, τώρα το θέμα είναι ο φόνος και πώς θα τον αποφύγουμε. Ας πάρουμε, για παράδειγμα, μια παράσταση για τον Χίτλερ. Αλήθεια ποιον αφορά αν είχε κακή παιδική ηλικία; Και μήπως είναι επικίνδυνη μια τέτοια τοποθέτηση γιατί μπορεί να απενοχοποιήσει κάποιες συμπεριφορές; Το θέμα είναι να κατανοήσουμε γιατί μια εξουσία διαπράττει εγκλήματα, ή ποιος μηχανισμός τής τα επιτρέπει;
Θα επανέλθω στον Μποάλ που ισχυρίζεται ότι δεν μπορούν να αλλάξουν οι άνθρωποι, παρά μόνο οι συστημικές σχέσεις. Ναι, δεν μπορούν οι γονείς να μεγαλώσουν τέλεια παιδιά, δεν υπάρχουν τέλειοι κόσμοι, δεν υπάρχουν τέλειοι άνθρωποι… Κι όμως η φρίκη μπορεί να αποφευχθεί…
Η τέχνη έχει κι αυτή μερίδιο κι ευθύνη, ειδικά σήμερα. Χωρίς να κουνάει το δάχτυλο και να στηλιτεύει, οφείλει να καταδείξει το πώς και το γιατί, αποφεύγοντας τις εύκολες συγκινήσεις και τις ανώδυνες δικαιολογίες. Οι άνθρωποι δεν είναι απόλυτα κακοί ή καλοί, ίσως αυτό είναι μια αλήθεια, αλλά κάποιες πράξεις είναι. Κι αυτό, όσο κι αν οι ηθοποιοί ή οι σκηνοθέτες θέλουν να υπερασπίζονται τους θεατρικούς ήρωες προκείμενου να τους ενσαρκώσουν, οφείλουν να το θυμούνται. Γιατί έχει σημασία τι επιλέγουν να δείξουν στο θεατή. Ο καλλιτέχνης επί σκηνής έχει μια περίεργη εξουσία, μπορεί να περάσει μια ιδέα, έστω και σε ασυνείδητο επίπεδο, γι’ αυτό και πρέπει να είναι πολύ πιο προσεκτικός στο πώς χρησιμοποιεί αυτή του τη δύναμη.
Δευτέρα 1 Ιουνίου 2015
Α.Κ.
