Παρίσι 1977. Καρτιέ Λατέν, στο Σαιν-Μισέλ.
Νερό να τρέχει από την κρήνη και ο Αρχάγγελος να πολεμάει με το σπαθί τον δαίμονα εις τους αιώνες των αιώνων. Τοπίο στην ομίχλη. Σούρουπο βροχερό μες την καρδιά της πόλης. Στην είσοδο του ΄΄St. André des arts΄΄, δυό θεατές περίμεναν να ανοίξει το ταμείο. Αίθουσα εμβληματική για τις ταινίες τέχνης και τους νέους δημιουργούς το ΄΄St. André des arts΄΄ του Roger Diamantis. Τόπος συνάντησης για τους κινηματογραφόφιλους που έσπευδαν να βρουν μια θέση για ταξίδι. Στα Κύθηρα ή όπου αλλού. Σήμερα, θάπαιζε, σε πρώτη προβολή, τους ΄΄Κυνηγούς΄΄ του Αγγελόπουλου και η προσέλευση κοινού ήταν αναμενόμενη. Είχε προηγηθεί ΄΄Ο θίασος΄΄ και το ενδιαφέρον για μια νέα σκηνοθετική ματιά είχε κεντριστεί. Και μόνον Ελληνες ναρχόντανε θα γέμιζε ασφυκτικά.
Δυο σινεφίλ μοναχικοί που χάζευαν για να περάσει η ώρα τις αφίσες. Ο ένας μάλλον φοιτητής κι ο άλλος ένας κύριος πιο ώριμος. Δυο γενιές. Δυο φιγούρες μισοφωτισμένες, υγρός ο δρόμος και ο θόρυβος, γύρω η πόλη και ο χρόνος να κυλάει διεσταλμένος. Μια αιωνιότητα και μια μέρα. Δυο αμήχανα χαμόγελα.
΄΄Ελπίζω να μην είναι σαν τις΄΄Μέρες του ΄36΄΄ άνοιξε πρώτος την κουβέντα ο νεότερος. ΄΄Μας εξόντωσε με κείνη την ταινία ο Αγγελόπουλος. Είπαμε νάναι ο ρυθμός αργός αλλά όχι κι έτσι. Όχι σε χρόνο ρεαλιστικό η δράση, έλεος ! Βγήκα από την προβολή να πιώ λίγο νερό και όταν γύρισα στην αίθουσα ο ήρωας στην οθόνη δεν είχε ακόμα διασχίσει την αυλή. Δεν υπερβάλλω. Την έχετε δει εσείς αυτή την ταινία ; ΄΄
΄΄Θόδωρος Αγγελόπουλος΄΄ είπε χαμογελώντας και μου έτεινε το χέρι. Τάχασα.
΄΄Ζητάω συγγνώμη΄΄, είπα, ΄΄για την τόση ειλικρίνεια αλλά ίσως νάναι τελικά καλύτερα έτσι. Αν ήξερα ποιος είστε δεν θα σας έλεγα ποτέ τόσο ωμά αυτό που ένοιωσα΄΄ πρόσθεσα βιαστικά. Ακινησία εκρηκτική για μια στιγμή… Το μετέωρο βήμα του πελαργού.
Μάλλον το διασκέδαζε. Δεν του΄χε ξανατύχει. Πιάσαμε την κουβέντα. Αβολα στην αρχή. Θέμα μας, φυσικά, η διαχείριση του χρόνου στον κινηματογράφο. Τον άκουγα ευλαβικά αλλά δεν ξέρω αν με έπεισε, εν τέλει. Η ορμή της νιότης διασχίζει κάπως κάθετα το χρόνο.
Πάντως όχι μονάχα δεν παρεξηγήθηκε από το σχόλιό μου αλλά όπως έδειξε η συνέχεια μάλλον του τράβηξε την προσοχή. Μου πρότεινε συνεργασία, τη μεθεπόμενη χρονιά, στον ΄΄Μεγαλέξαντρο΄΄. Αυτό για μένα σήμαινε ανατροπή προγράμματος, επιστροφή Ελλάδα, αναβολή μεταπτυχιακού, παραμονή ένα μεγάλο διάστημα, χειμώνα, κάπου στα βουνά στη χιονισμένη Φλώρινα, ξελόγιασμα εν τέλει, άλλο που δεν ήθελα. Όμως το άλλο μου μισό πρότεινε διακριτικά ασκήσεις αυτοπειθαρχίας. Ημουν εκεί για κάποιο λόγο, όχι ; Ναι. Πρυτάνευσε, όπως λένε, η λογική, στο τέλος. Η προσδοκία για μια δεύτερη ευκαιρία συνεργασίας δεν απέλιπε. Ηρθε, πολλά χρόνια αργότερα, υπό αίρεση. Με φώναξε να συζητήσουμε το ενδεχόμενο να παίξω τον πατέρα του Καϊτέλ στο ΄΄Βλέμμα του Οδυσσέα΄΄, στα φλας-μπακ του ήρωα από την παιδική του ηλικία, λόγω μιας κάποιας ομοιότητας φυσιογνωμικής που επιζητούσε με τον ήρωα, μου εξήγησε ευγενικά, αλλά δεν ήταν σίγουρος πως ήμουν ΄΄το ζητούμενο΄΄. Δεν ήμουν. Ηταν εγκάρδιος και χαλαρός και φανερά το απολάμβανε που ξανασυναντιόμαστε, όπως και γω. Μου είχε ήδη γίνει συμπαθής και τον χαιρόμουνα είτε συνεργαζόμαστε είτε όχι.
Δεν επιδίωξα ποτέ να δω τον ΄΄Μεγαλέξαντρο΄΄ ως τώρα. Απωθημένο ; Αμυνα συναισθηματική ; Ποιος ξέρει ; Οσοι το είδανε μου είπανε παρηγορητικά πειράζοντάς με ΄΄Εκείνη η κουκκίδα, στην απέναντι ραχούλα, που κατεβαίνει την πλαγιά τη χιονισμένη και που ποτέ δεν πλησιάζει το φακό για να ξεκαθαρίσουμε ποιος είναι θα μπορούσε να είσαι εσύ ή… οποιοσδήποτε άλλος.΄΄
Δεν συμπαθούσε τα κοντινά πλάνα στους ηθοποιούς, αυτό είναι αλήθεια. Τους προτιμούσε ενταγμένους σε περιβάλλον, σε κοινωνικές συνθήκες, ως μέρη ενός όλου και είχε δίκιο, φυσικά. Δεν έκανε ψυχογραφήματα προσώπων ερήμην των καιρών. Και στην ΄΄Αναπαράσταση΄΄, το πρώτο του αριστούργημα, όταν δεν είχε ακόμα καταλήξει στην προσωπική γραφή του, ο ψυχισμός των ηρώων μοιάζει να αντανακλά τη δύναμη, την αγριότητα, την ερημιά και τη σκληρότητα του εξωτερικού τοπίου.
Μετέγραφε τη λεπτομέρεια αποσταγμένη, σε αρχετυπική διάσταση, άλλο μέγεθος. Η μυθοπλασία του συνομιλούσε με την Ιστορία άμεσα. Και συγκινεί, όσο περνάει ο καιρός, όλο και πιο πολύ. Σκόνη του χρόνου στις πληγές και τις ψυχές μας, ίσως. Ξαναδείτε το ΄΄Θίασο΄΄ και θα με θυμηθείτε, οι παλιότεροι.
΄΄Είμαι ένας άνθρωπος που ανήκει σε μια γενιά που έχει περάσει από συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους με όλες τις έννοιες και με την απήχηση του ιστορικού παρόντος της εκάστοτε εποχής πάνω στην καθημερινότητα΄΄ είπε, λίγο πριν φύγει, στο ΄΄Βήμα΄΄ ο Αγγελόπουλος. ΄΄Θεωρώ ότι δεν μπορείς να μένεις εκτός και αυτή είναι η ουσιώδης διαφορά της δικής μου γενιάς κινηματογραφιστών με την σημερινή.΄΄
΄΄Έχω αρκετά χρόνια πίσω μου και τέτοιο πράγμα δεν το έχω ξαναζήσει. Ακόμα και στην περίοδο του Εμφυλίου, στην περίοδο της δικτατορίας ή και στην Κατοχή, ακόμα και τότε τα πράγματα είχαν μια δυναμική περίεργη, μια δυναμική υπόγεια, που δούλευε. Υπήρχε μια αντίσταση, υπήρχαν συγκρούσεις με ιδεολογικό περιεχόμενο, υπήρχε η αναζήτηση ενός καλύτερου κόσμου. Όταν είχαμε χούντα, πιστεύαμε ότι κάποια στιγμή θα τελειώσει και ότι τα πράγματα θα ανοίξουν. Πιστέψαμε σε αυτό που έμοιαζε ότι πάει να γίνει και ποτέ δεν έγινε.΄΄
΄΄Η άλλη θάλασσα΄΄ θα μιλούσε γι αυτό που έμοιαζε ότι πάει να γίνει…
Σούρουπο βροχερό μες την καρδιά της πόλης. Δυο φιγούρες μισοφωτισμένες, υγρός ο δρόμος και ο θόρυβος, γύρω η πόλη και ο χρόνος να κυλάει περιστροφικά, σα σε ίλιγγο. Στη επικίνδυνη διάβαση περνούσε μια μοτοσυκλέτα… Εκτίναξε ένα σώμα. Μια σκιά. Πλάνο βουβό. Το ασθενοφόρο αργούσε… Χρόνος διεσταλμένος. Η αιμορραγία ακατάσχετη… Χρόνος ακινητοποιημένος. Στοπ καρρέ.
΄΄Η άλλη θάλασσα΄΄ θα μιλούσε γι αυτό που ποτέ δεν έγινε…
O Θόδωρος Aγγελόπουλος υπήρξε, χωρίς καμμιά αμφιβολία, ο Ελληνας σκηνοθέτης με τη μεγαλύτερη διεθνή αποδοχή και ένας από τους σπουδαιότερους δημιουργούς του κινηματογράφου, τα τελευταία σαράντα χρόνια. Οι ταινίες του προβάλλονται παντού, είναι αναγνωρίσιμες από τα πρώτα πλάνα και προκαλούν παντού την προσοχή.
Μου λείπει ήδη. Σε όλους μας θα λείψει. Ο θίασος δακρύζει.
Υ.Γ. ΄΄Σας εύχομαι υγεία και ευτυχία αλλά δεν μπορώ να κάνω το ταξίδι σας/ Είμαι επισκέπτης/ Το κάθε τι που αγγίζω με πονάει πραγματικά/ κι έπειτα δεν μου ανήκει/ Όλο και κάποιος βρίσκεται να πει "δικό μου είναι"/ Εγώ δεν έχω τίποτε δικό μου είχα πει κάποτε με υπεροψία/ Τώρα καταλαβαίνω πως το τίποτε είναι τίποτε/ Ότι δεν έχω καν όνομα/ Και πρέπει να γυρεύω ένα κάθε τόσο/ Δώστε μου ένα μέρος να κοιτάω/ Ξεχάστε με στη θάλασσα/ Σας εύχομαι υγεία και ευτυχία. ΄΄
(ανέκδοτο ποίημα του Θόδωρου Αγγελόπουλου γραμμένο το 1982, λίγο πριν αρχίσει να γράφει το σενάριο της ταινίας ΄΄Ταξίδι στα Κύθηρα΄΄)
΄΄Κηδεία συμβολική΄΄ έγραφε στο όρντινο, το προγραμματισμένο γύρισμα, Παρασκευή 27 Γενάρη. Ισως και νάταν. Πήρε μαζί του μια ολόκληρη εποχή. Μια χώρα μνήμες. Συμπαραστάτες του στην τελευταία λήψη όλος ο θίασος, μια οικογένεια μουδιασμένη και λειψή. Υγρός ο θόρυβος. Βουβό το κρύο. Παγερή η σιωπή. Σουρούπωνε. ΄΄Να προλάβουμε το φως΄΄ φώναξε κάποιος. Να βάλουμε όλοι πλάτη να προλάβουμε το φως…
