Του Σταύρου Σταύρου
Ένα ταγκό πριν τον οριστικό χωρισμό. Ο ήχος των τυμπάνων και η αγωνία πριν τον φόνο. Το κλάμα του βιολιού από τη μισάνοιχτη πόρτα. Μετά σιωπή.... Η μουσική και το θέατρο αγαπιούνται. Χρόνια τώρα. Και κάτι μυστήριοι, συχνά, τύποι, καθισμένοι στο πιάνο (ή με μια κιθάρα στο χέρι) γράφουν νότες σε ένα κομμάτι χαρτί. Στην πρεμιέρα συνήθως χαμογελούν. Εκεί, στην πρώτη σειρά. Είναι οι συνθέτες θεατρικής μουσικής. Η στήλη αυτή τους ανήκει....
Βάζω στο cd player το δισκάκι με το soundtrack της τηλεοπτικής σειράς «Το Νησί». Η μουσική δική του… Ζεστός καφές και το μολύβι στα δάχτυλα. Πώς ξεκινάς ένα τέτοιο άρθρο; Οι μελωδίες του με ταξιδεύουν. Έχουν τόση Ελλάδα μέσα τους… Αυτός στο Λος Άντζελες, εγώ στο Λονδίνο. Η συνέντευξη γίνεται χάρη στην τεχνολογία. Κοιτάζω τη φωτογραφία που μου έχει στείλει. Έχουμε τόσα να πούμε… Για τα ατέλειωτα μουσικά του ταξίδια, για τις θάλασσες που έχει διανύσει. Το καράβι χάρτινο. Και οι προορισμοί αμέτρητοι: Ελλάδα, Αμερική, Ευρώπη. Τελικός προορισμός η καρδιά μας. Και το ταξίδι συνεχίζεται…
«Μεγάλωσα μέσα στη μουσική και τους μουσικούς... Συνθέτες, στιχουργοί, τραγουδιστές, ηχολήπτες, στούντιο συμπληρώνουν την εικόνα της παιδικής ηλικίας μου. Ταυτόχρονα σπουδές κλασικής κιθάρας από τα έξι μου χρόνια. Δεν ξέρω πραγματικά πως θα μπορούσε να εξελιχθεί η ζωή μου χωρίς μουσική, αφού υπήρξε πάντα δίπλα μου από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου.» Εγγονός του μεγάλου άντρα της ελληνικής δισκογραφίας και ιδρυτή της Minos-EMI Μίνωα Μάτσα, ο μικρός Μίνως μπήκε από νωρίς στα βαθιά. Μου λέει για την εμπιστοσύνη που του έδειξαν σε μικρή ηλικία ο Άκος Δασκαλόπουλος και ο Λευτέρης Παπαδόπουλους. Ο Γιώργος Νταλάρας επίσης ενθουσιάστηκε με τα πρώτα του τραγούδια, τα οποία συμπεριέλαβε στο δίσκο του «Καλώς τους». Τον ρωτώ τι ήταν αυτό που τον έκανε να απομακρυνθεί από την «ασφάλεια» που του παρείχε το όνομά του και να επεκταθεί και σε άλλα είδη μουσικής. «Αλίμονο σ’ αυτούς που μένουν στην πρώτη ανάγνωση, σε ένα όνομα η στην ασφάλεια που σου παρέχει η οικογενειακή παράδοση. Η «ασφάλεια» δεν είναι για τους μουσικούς ή τους δημιουργούς. Προχωράς κατά τη γνώμη μου μόνο όταν συναντάς εμπόδια η όταν γκρεμίζεις αυτά που έχεις ήδη κατακτήσει, αν φυσικά θέλεις να φτάσεις σε κάποια αλήθεια. Ήταν επόμενο να περιπλανηθώ σε άλλους δρόμους. Είμαι φύσει περίεργος. Όσο προχωρούσαν οι γνώσεις μου τόσο άνοιγε μπροστά μου ο απέραντος κόσμος της μουσικής. Μια ζωή δεν φτάνει να εξερευνήσεις τις δυνατότητες που ξεδιπλώνονται μπροστά σου».
Ο Μίνως Μάτσας εξασφάλισε πτυχία από το Ορφείο Ωδείο και τη μουσική σχολή Juillard, ενώ το 1994 ίδρυσε το label «Μεσόγειος», ξεκινώντας παράλληλα την καριέρα του ως συνθέτης. Το θέατρο ήρθε στη ζωή του λίγο αργότερα με την παράσταση «Πήτερ Παν». «Στήσαμε ένα μιούζικαλ για παιδιά παρέα με τη σκηνοθέτη Νανά Νικολάου και τη χορογράφο Ρεγγίνα Καπετανάκη. Έτσι άρχισα να γνωρίζω το θέατρο από μέσα. Ένας γοητευτικός κόσμος, ένας χώρος για δημιουργία που μου φανέρωσε άλλες πτυχές της προσωπικότητας μου». Το σινεμά ήρθε από σύμπτωση, μετά από μια παραγγελία του φεστιβάλ κινηματογράφου της Ελευθεροτυπίας, για το οποίο έγραψε τη μουσική για το βουβό «Diary of a Lost Girl». Έτσι μου λέει, ερωτεύτηκε τη Louise Brooks και τον κινηματογράφο. Αμέσως μετά ήρθε και η σύνθεση για χορό. «Συνεργάστηκα με την εξαίρετη χορογράφο Έρση Πήτα και το χοροθέατρο που αφορούσε τη ζωή του Καβάφη που παρουσιάσαμε στο Εθνικό το 2000 με μεγάλη επιτυχία.»
Από τον κινηματογράφο στο θέατρο και από την τηλεόραση στο χορό, ο Μίνως δίνει την ψυχή του. Αναρωτιέμαι ποιες είναι οι ιδιαιτερότητες του κάθε είδους και πού αισθάνεται ότι μπορεί να λειτουργήσει καλύτερα. «Παρόλο που το τραγούδι διαφέρει πολύ από ένα κινηματογραφικό score η από μια σύνθεση για σύγχρονο χορό, η αφετηρία είναι πάντα ίδια: η ανάγκη μου να εκφραστώ με όχημα τη μουσική. Σαφώς διαφέρουν τα είδη. Η αμεσότητα του θεάτρου, οι εικόνες του σινεμά, η δύναμη της τηλεόρασης μπορεί σε πρώτο επίπεδο να διαφέρουν. Όπως επίσης μπορεί να διαφέρουν λίγο οι τεχνικές. Για μένα όμως πάντα σημασία έχει τι γεννιέται κάθε φορά και τι συναισθήματα μου προκαλεί. Αισθάνομαι πάντως το ίδιο άνετα είτε πρόκειται για ένα θεατρικό έργο είτε για μια ταινία. Μεγαλύτερη σημασία έχει για μένα η συνεργασία μου με τον σκηνοθέτη». Τον ρωτώ, λοιπόν, ποια είναι η ιδανική σχέση μεταξύ συνθέτη και σκηνοθέτη και αν υπάρχει χώρος για διαφωνίες. Μου λέει ότι ιδανική σχέση δεν υπάρχει. Η χημεία, όσο τετριμμένο και να ακούγεται, παίζει τον μεγαλύτερο ρόλο. «Όσο ταλέντο και καλή διάθεση κι αν υπάρχει, αν δεν υπάρχει καλή συνεννόηση δυσκολεύουν τα πράγματα. Η σχέση μου με τον/την σκηνοθέτη με καθορίζει ουσιαστικά κάθε φορά. Είναι σχεδόν ερωτική, εξίσου σημαντική με το έργο. Φυσικά υπάρχουν διαφωνίες, αλλά ισχύουν αυτά που ισχύουν σε όλες τις σχέσεις. Έχω σταθεί τυχερός από αυτή την άποψη να έχω συνεργαστεί με υπέροχους ανθρώπους που καθένας τους χωριστά υπήρξε πηγή έμπνευσης».
Ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες με τους οποίους έχει συνεργαστεί είναι ο Κώστας Γαβράς, γράφοντας τη μουσική για τον «Παρθενώνα» που ανέβηκε στη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης το 2004. «Ήταν μοναδική εμπειρία η συνεργασία αυτή, αλλά και υπέροχη η σχέση που αναπτύξαμε έκτοτε με τον Κώστα Γαβρά. Καταρχήν, ήταν όμορφο που άκουσα τη μουσική μου στην Metropolitan Opera, μια από τις καλύτερες αίθουσες του κόσμου. Κατά δεύτερον ήταν μεγάλη η συναισθηματική φόρτιση γιατί αφορούσε την ιστορία του Παρθενώνα. Θα γνωρίζετε βέβαια το σκάνδαλο που έγινε με το φιλμ αυτό λίγα χρόνια αργότερα, όταν άρχισε να προβάλλεται στο νέο μουσείο της Ακρόπολης και η ηγεσία της εκκλησίας ζήτησε την αυθαίρετη αφαίρεση κάποιων πλάνων που έδειχναν την μετατροπή του Παρθενώνα σε χριστιανικό ναό».
Σταθμούς στην καριέρα του αποτέλεσαν οι δυο παραστάσεις του Αριστοφάνη («Όρνιθες» και «Ειρήνη») που ανέβηκαν στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών και για τις οποίες έγραψε τη μουσική. «Το να γράφεις για ένα έργο που θα παιχτεί στην Επίδαυρο θεωρώ πως είναι ευλογία και μεγάλη τιμή. Κόπηκαν τα πόδια μου όταν πρωτοάκουσα τη μουσική μου σε αυτό το θέατρο. Η εμπειρία αυτή δεν είχε προηγούμενο για μένα». Αναρωτιέμαι ποια είναι η αντίληψή του για τη μουσική επένδυση του αρχαίου ελληνικού δράματος και αν υπάρχουν διαφορές σε σχέση με τη μουσική για σύγχρονα έργα. Μου απαντάει ότι η μουσική και πάλι εξαρτάται από τον σκηνοθέτη, από το όραμα που έχει για το έργο. «Αν σκεφτείτε ότι εκτός από τη μουσική υπάρχουν και τα χορικά, αυτό κάνει τα πράγματα ακόμη πιο ενδιαφέροντα. Οι «Όρνιθες» σε σκηνοθεσία του Σωτήρη Χατζάκη ήταν περιπλανώμενοι τσιρκολάνοι, η ματιά του «φελινική» και η μουσική ατμόσφαιρα ανάλογη. Η «Ειρήνη» του Φιλιππίδη είχε χρώμα από δημώδη τραγούδια, αφού εκτυλισσόταν στην ελληνική ύπαιθρο.»
Ο Μίνως ζει και εργάζεται μεταξύ Αθήνας και Λος Άντζελες. Η ερώτησή μου έχει μια δόση περιέργειας: εάν βλέπει διαφορές στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται η μουσική για θέατρο στις Η.Π.Α. σε σύγκριση με την Ελλάδα. Μου λέει ότι δεν μπορεί να γίνει σύγκριση αφού μιλάμε για διαφορετική νοοτροπία και εντέλει διαφορετικό θέατρο. Αναγνωρίζει ότι ο τρόπος εργασίας είναι ο ίδιος, παρόλα αυτά στέκεται στην διαφορετική αντιμετώπιση που έχουν οι συνθέτες στην Αμερική σε σχέση με την Ελλάδα. «Θυμάμαι όταν είχα πρωτοπάει στο Λος Άντζελες μου έκανε εντύπωση ο σεβασμός που έδειχναν στο άκουσμα της λέξης composer». Στο Λος Άντζελες ήταν που έγραψε και το μεγαλύτερο μέρος της μουσικής για «Το Νησί», που προβλήθηκε από το Mega το 2010. Η συνεργασία του με τον σκηνοθέτη Θοδωρή Παπαδουλάκη άψογη. «Ο Θοδωρής βρισκόταν στην Πλάκα της Κρήτης, απέναντι από την Σπιναλόγκα και δουλεύαμε εντατικά μέσα από το Skype. Στην Κρήτη βρέθηκα μόνο στα πρώτα και στα τελευταία γυρίσματα, μετά από ενάμιση χρόνο. Ήταν συγκλονιστικό το γεγονός ότι γυρίστηκε πραγματικά στο μέρος που εκτυλίχθηκε το δράμα των ανθρώπων αυτών. Από την άλλη, δημιουργήσαμε μια τόσο καλή σχέση με τον Θοδωρή που θα γεννήσει σύντομα κι άλλα πράγματα. Μιλάμε για έναν σκηνοθέτη με ψυχή που σκηνοθετεί ακούγοντας μουσική και που βάσιζε το μοντάζ πάνω στα γυρίσματα της μουσικής μου».
Το 2012 ήταν μια δημιουργική χρονιά για εκείνον. Στο θέατρο έγραψε μουσική για την «Φάρμα των Ζώων» σε σκηνοθεσία του Σταύρου Τσακίρη, ενώ στο σινεμά έντυσε μουσικά την ταινία «Ο Θεός αγαπά το χαβιάρι» του Γιάννη Σμαραγδή. Ο Σμαραγδής είναι ένας σύγχρονος «παραμυθάς», ένας άνθρωπος που σε γοητεύει με τον τρόπο που διηγείται τις ιστορίες του. Περάσαμε ώρες στο στούντιο, όχι τόσο βλέποντας πλάνα από την ταινία, όσο μιλώντας γι αυτήν και για τον Βαρβάκη. Ο Γιάννης αγαπάει πραγματικά τους ήρωες του αλλά και τους συνεργάτες του. Μου έδειξε απέραντη εμπιστοσύνη και αυτό είναι ανεκτίμητο. Ήταν επίσης τιμητικό που με διάλεξε, αν σκεφτείτε ότι για την προηγούμενη ταινία του τη μουσική έγραψε ο Βαγγέλης Παπαθανασίου». Η συνεργασία του με τον Τσακίρη στο θέατρο ήταν επίσης σημαντική για αυτόν. Η σύλληψη του Σταύρου ήταν για μένα προκλητική, επίκαιρη και πολύ σύγχρονη: όλος ο λόγος χορογραφημένος πάνω στη μουσική! Πάνω στη σκηνή τέσσερις υπέροχοι ηθοποιοί, με τα εικαστικά του Ψυχούλη και τα κοστούμια του Μετζικώφ, διηγούνταν το πολιτικό θρίλερ της Φάρμας μέσα από τη μουσική που έγραψα. Μια μοναδική θεατρική εμπειρία κι ένα κοινό πραγματικά προσηλωμένο και ώριμο, αφού το έργο απαιτούσε την συμμετοχή του κάθε στιγμή».
Τα τραγούδια του τα αγαπώ. Τα ακούω χρόνια… Όνειρό μου κάποια στιγμή να συνεργαστούμε και καλλιτεχνικά. Δεν μπορώ, λοιπόν, να αντισταθώ στον πειρασμό να τον ρωτήσω για το ελληνικό τραγούδι: τη γνώμη του για τη σημερινή κατάσταση του τραγουδιού και τη δική του σχέση με τη σύνθεση τραγουδιού σήμερα. Αισθάνομαι τυχερός που ξεκίνησα από το τραγούδι γιατί θεωρώ πως είναι μια υψηλή μορφή τέχνης. Επίσης ρέει στις φλέβες μου. Ακόμη κι όταν γράφω για ορχήστρα οι μελωδικές μου γραμμές έχουν την καταγωγή τους στο τραγούδι. Θα σας πω ακόμη κάτι: το τραγούδι σε διαλέγει δεν το διαλέγεις εσύ. Όσον αφορά τη σημερινή εικόνα, υπάρχουν νέοι δημιουργοί με φρέσκες ιδέες-μουσικές και ενορχηστρωτικές. Δεν θα έλεγα το ίδιο για τους στίχους. Εκεί νομίζω υπάρχει θέμα....». Πρόσφατα ετοίμαζε τραγούδια με τον Δημήτρη Μητροπάνο. Η ζωή όμως είχε άλλα σχέδια. «Τεράστια απώλεια», μου λέει. «Ο τελευταίος γνήσια λαϊκός ερμηνευτής. Μεγάλη τιμή που με διάλεξε και μεγάλη στεναχώρια που τον χάσαμε ξαφνικά. Δεν υπάρχουν λόγια να σας περιγράψω την ποιότητα της φωνής του όταν ήρθε στο στούντιο να δοκιμάσει τα τραγούδια που του είχαμε γράψει με την Ελένη Φωτάκη. Σας παραπέμπω στο cd «Χωρίς Επίλογο» για να ακούσετε την καθαρότητα της ψυχής και τη δύναμη του Μητροπάνου. Δυστυχώς μαζί του έκλεισε ένας μεγάλος κύκλος του λαϊκού τραγουδιού».
Πιάνομαι από ένα στίχο του Οδυσσέα Ιωάννου και της Χαρούλας Αλεξίου τον οποίο μελοποίησε κάποια χρόνια πριν. «Πάντα ο ήλιος θα βγαίνει…». Τον ρωτώ πόσο αισιόδοξος είναι για την Ελλάδα του αύριο και κατά πόσο αισθάνεται ότι η κρίση που περνάμε είναι τελικά και κρίση πολιτισμού. Η κρίση, μου λέει, είναι μια λέξη σχεδόν της μόδας. «Είμαστε χρόνια σε κρίση και όσοι μιλούσαμε γινόμασταν γραφικοί. Τώρα όμως τι; Σαφώς και το πρόβλημα δεν είναι μόνο οι πολιτικοί, η πολιτική, η απαξία κάθε μορφής εξουσίας. Το πρόβλημα είμαστε κι εμείς οι ίδιοι, όλοι μαζί κι ο καθένας χωριστά. Αν μείνουμε μόνο στα λόγια προκοπή δεν πρόκειται να υπάρξει. Με πληγώνουν πολλά πράγματα στην Ελλάδα. Τώρα προστέθηκε και το δράμα των ανθρώπων που πεινάνε. Όσο για τον πολιτισμό, καμιά πολιτική ηγεσία δεν ενδιαφέρθηκε γι αυτόν. Καμιά κυβέρνηση δεν είδε με σοβαρότητα τους καλλιτέχνες αυτής της χώρας».
Ο δίσκος με τη μουσική από «Το Νησί» φτάνει στο τέλος του. Μετά σιωπή… Ίσως τελικά η σιωπή να είναι η φυσική εξέλιξη της μουσικής. Έτσι φτάνει στο τέλος του ένα ταξίδι. Ξεκινά ένα άλλο. Μα η μουσική δεν τελειώνει ποτέ. Όταν πέφτει η αυλαία, κάποιος, κάπου, σε κάποια χώρα, κάθεται με μια παλιά κιθάρα και παίζει μια μελωδία στην άκρη ενός δρόμου. Ο συνθέτης ίσως περάσει από μπροστά του τυχαία. Θα του χαμογελάσει. Και θα συνεχίσει το δρόμο του μέχρι το επόμενο νησί, μέχρι το επόμενο ταξίδι…. Το στυλό ακουμπισμένο πάνω στο πιάνο. Θέλει δυνατό μελάνι αυτός ο κόσμος….
________________________________________
Σταύρος Σταύρου: Γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1988. Παράλληλα με τις σπουδές του στο Λονδίνο (Βυζαντινές Σπουδές και Σπουδές στη Διοίκηση Πολιτισμού) ασχολείται επαγγελματικά με τη δισκογραφία ως στιχουργός. Έχει συνεργαστεί με συνθέτες όπως οι Σταμάτης Κραουνάκης, Θοδωρής Οικονόμου, Διονύσης Τσακνής κ.α. Κομμάτια του έχουν τραγουδήσει οι Τάνια Τσανακλίδου, Γιάννης Κότσιρας, Μελίνα Ασλανίδου, Ελεωνόρα Ζουγανέλη, Φίλιππος Πλιάτσικας, Γιώργος Καραδήμος, Ρίτα Αντωνοπούλου, Ευρυδίκη κ.α. Έχει γράψει τραγούδια τίτλων για τηλεοπτικές σειρές (Mega Κύπρου και Sigma), ενώ στο θέατρο έγραψε στίχους για την παράσταση "Αντιγόνες" και το παιδικό μιούζικαλ "Γουρουνιάσματα" (Κύπρος 2012). Το 2009 κυκλοφόρησε η πρώτη του ποιητική συλλογή.
