Παρακολουθώντας την πληθώρα δημιουργίας θεατρικών σχημάτων – θιάσων - ομάδων, νομίζω πως η μελέτη αυτού του μικρού και πολύ απλού κειμένου, θα βοηθούσε τα άτομα (που είτε συμμετέχουν ήδη σε ομάδα, είτε επιθυμούν ή βολιδοσκοπούνται να συμμετάσχουν), να αποδώσουν τα καλύτερά τους και να ικανοποιηθούν τα μέγιστα, ανάλογα με τις δυνατότητές τους. Θα το χαρακτήριζα «αυστηρώς κατάλληλο» για τους σπουδαστές των Δραματικών Βοϊδοσχολών που υπάρχουνε με άδεια «ανωτέρας σχολής»– το «ανωτέρας» μάλλον στα δίδακτρα, γιατί από διδαχή, άστα να πάνε.
1.-Βασικό στοιχείο για τη δημιουργία μιας ομάδας, την επιτυχία του στόχου και των αντικειμενικών της σκοπών είναι η σαφήνεια του στόχου. Η σαφήνεια βοηθάει στον προσανατολισμό των μελών και στην ανάληψη –και αποδοχή- συγκεκριμένης δραστηριότητας κι αυτό σαν αντιστάθμισμα της αοριστίας και της αβεβαιότητας στόχων που επικρατούν εκτός ομάδας. Η σαφήνεια, δηλαδή, εξασφαλίζει την προσαρμογή στην ομάδα αλλά και στην καλή της λειτουργία και στην μετέπειτα δημιουργική διαδικασία.
2.-Το κύριο στοιχείο για τη δημιουργία και την εξέλιξη της ομάδας είναι η κοινή αποδοχή του στόχου από τα μέλη της.
3.-Μετά την αποσαφήνιση του στόχου και των σκοπών έρχεται ο συγκεκριμένος προγραμματισμός ούτως ώστε τα μέλη της ομάδας ν’ απασχολούνται διαρκώς με την προώθηση συγκεκριμένων προβλημάτων, αλλά και με την καθημερινή άσκηση-πρόβα στους ρόλους τους. Η αργία και η κακή λειτουργία –οργανωτικά και δημιουργικά- εμπλέκει συναισθηματικά τα μέλη της ομάδας και οδηγούν στη διάλυση.
4.-Η δημιουργία της ομάδας οφείλεται –κατ’ αρχήν - στην αδυναμία των ατόμων ξεχωριστά να επιτύχουν, το καθένα μόνο του, τον όποιο συγκεκριμένο στόχο, σ΄αυτόν που τον οδηγεί ο παρορμητισμός του και η αυτογνωσία του.
Η συνεχής ύπαρξη της ομάδας εξαρτάται πολύ από το κατά πόσο αυτή η ομάδα αποτελεί ανάγκη των μελών της.
5.-Απαραίτητος ο εσωτερικός κανονισμός της ομάδας, που θα γίνεται απ’ όλα τα μέλη σεβαστός. Η συνειδητοποίηση από τα μέλη ότι οποιαδήποτε παράβαση του κανονισμού θα επιφέρει οπωσδήποτε την –όποια - «τιμωρία» βοηθάει στην προσαρμογή και στην περαιτέρω επίτευξη των προσωπικών και ομαδικών στόχων.
6.-Τη στιγμή όπου κανένα μέλος δεν σέβεται ή δεν ακολουθεί τον κανονισμό της ομάδας, αυτή η ομάδα πρέπει να θεωρείται διαλυμένη.
7.-Όσο περισσότερο αυξάνεται η προσαρμογή στην ομάδα, τόσο περισσότερο τυπική ισχύ αποκτά ο κανονισμός και τόσο πιο πολύ απελευθερώνεται η δημιουργική δύναμη των ξεχωριστών προσωπικοτήτων-μελών της ομάδας.
8.-Χρειάζεται μια περίοδος –μικρή ή μεγάλη, ανάλογα με την ομάδα- διαπαιδαγώγησης στα υποψήφια μέλη της ομάδας, με το σκοπό να αποκτηθούν οι βασικές γνώσεις και έννοιες σχετικά με τον στόχο της ομάδας. Η μάθηση αυτή βοηθάει τα άτομα να προσαρμοστούν καλύτερα και γρηγορότερα στις συνθήκες και στις απαιτήσεις της ομάδας, με το να γίνεται –η μάθηση- η βάση μιας κοινής γλώσσας. Μια θεατρική παράσταση «φωνάζει» ά λ λ α λη όταν θεάται ως Πρόσωπο με πολλά στόματα όπου το καθένα αρθρώνει τον δικό του Λόγο.
9.-Το άτομο που εισέρχεται ή που ήδη αποτελεί μέλος μιας ομάδας πρέπει να μάθει –όσο γρηγορότερα τόσο το καλύτερο γι’ αυτό και για την ομάδα - να βοηθάει όχι μόνο στη δημιουργία ορθών κρίσεων , σχετικά με τον στόχο και την διανομή των ρόλων, αλλά και στην επαφή με τους «συμπαίκτες» του. Να μην έχουν μόνο «στόμα», αλλά και «αυτί». Στην παράσταση παίζουν κάποιοι ΗΘΟ-ΠΟΙΟΙ, όχι παπαγαλάκια.
10.-Κάθε άτομο που εισέρχεται σε μια ομάδα - και για μια χρονική περίοδο ανάλογη με τις ικανότητές του - αντιδρά, όχι σε σχέση με την απόλυτη πραγματικότητα της ομάδας, αλλά σε σχέση με την υποκειμενική του αντίληψη αυτής της πραγματικότητας.
11.-Κάθε μέλος της ομάδας πρέπει να αναλύει και να αξιολογεί τα καθημερινά γεγονότα –τόσο τα ομαδικά όσο και τα εξωομαδικά - που επηρεάζουν την ομάδα, για να μπορεί να σταθμίσει τη συμπεριφορά του προς όφελος της ομάδας, αλλά και του δικού του, μια και ανήκει σ’ αυτήν. Όλοι για έναν κι ένας για όλους. (Κι όχι «όλοι για έναν… εμένα.»)
12.-Το άτομο προσαρμόζεται και αποδίδει σε μια ομάδα ανάλογα με το βαθμό ασφάλειας που του παρέχει η ομάδα. ( Ομάδα λέγεται – και είναι – και η συνεργασία δύο ατόμων.) Και ασφάλεια νοείται πριν απ΄όλες η υπαρξιακή και εν συνεχεία – αν συμβεί - η επαγγελματική. Ζούμε σε περίοδο βαθιάς κρίσης των Αξιών και των Οραμάτων, του Ήθους, της Αξιοπρέπειας και της Επιβίωσης, γι αυτό μόνο με την «επανίδρυση» των πολιτισμικών Αρχών και την αναγεννημένη, ως Φοίνικας, δημιουργικότητά μας, θα ξεπεράσουμε νικηφόρα τους «οχτρούς» μας.
13.-Η ομάδα «συγκολλά» και αφομοιώνει τα εγώ των ατόμων με την συγκυριακή δημιουργία του ομαδικού υπερεγώ, που αποτελεί το πρότυπο για τα μέλη. Πρότυπο που εμπνέει όχι μόνο το γόητρο αλλά και το σεβασμό. Ο σεβασμός των άλλων προς την ομάδα εκδηλώνεται και απέναντι στο άτομο-μέλος, όπως και ο σεβασμός προς ένα μέλος περιλαμβάνει και την ομάδα στην οποία συμμετέχει και εκφράζει με τις πράξεις του. (Όταν ένας ηθοποιός ή άλλος συντελεστής αναφέρει ότι ανήκει σ΄αυτήν την ομάδα-θίασο, τότε ο σεβασμός πάει και στα δύο μέρη. Και μαζί κι ο θαυμασμός «αα, είσαι κει!» Κι αντίθετα, βέβαια.)
14.-Εξαιτίας της συμμετοχής του ατόμου στην ομαδική δράση, του δημιουργείται η αίσθηση ότι κάπου ανήκει. (Υπάρχουν οικογενειακές ομάδες, φιλικές ομάδες, αθλητικές ομάδες, πολιτικές ή φυλετικές ή θρησκευτικές ομάδες, σημασία έχει το άτομο να νιώθει την «υπεραξία» ότι δεν είναι παρίας, «μόνος του, ελεύθερος κι απελπισμένος». Αυτή η αίσθηση ότι είναι μαζί με άλλους, βοηθάει στο «σπάσιμο» της αρχικής εσωομαδικής εχθρότητας –λόγω ανταγωνιστικών προβολών και υπαρξιακών αβεβαιοτήτων - και στη δημιουργία της φιλικής ανοχής, της αναγνώρισης της θέσης και του δίκιου του άλλου, στην δημιουργική άμιλλα και στην ταύτιση του ατόμου με τον συγκεκριμένο κάθε φορά σκοπό της ομάδας.
15.-Μέσα σε μια ομάδα ο βαθμός ανεξαρτησίας και πρωτοβουλίας του ατόμου είναι ανάλογος με τις ευθύνες που έχει αναλάβει, από τον συγκεκριμένο ρόλο που του έχει ανατεθεί, με την επιθυμία και θέλησή του, βεβαίως.
16.-Κάθε άτομο που αποτελεί μέλος μιας ομάδας, πρέπει ν’ αποδεχτεί εκ των προτέρων την απόρριψη – από μέρος του - ορισμένων ατομικών, εγωκεντρικών επιδιώξεων και την ταυτόχρονη ανάληψη ευθυνών που καθορίζουν την ύπαρξη και την δημιουργική αποτελεσματικότητα της ομάδας.
17.-Την ομάδα πρέπει να τη χαρακτηρίζει – στην κρίση των μελών της - η μοναδικότητα. Δηλαδή, το ομαδικό εγώ πρέπει να είναι υπεράνω του ατομικού, ανεξάρτητο και δυναμικό. Η ομάδα είναι σύνολο ενιαίο κι όχι –μονάχα- άθροισμα. Η μοναδικότητα έχει επίσης την έννοια ότι, για τα άτομα που την αποτελούν , δεν υπάρχει δεύτερη ομάδα που να τους εκφράζει στο βαθμό που το πετυχαίνει η ήδη δημιουργημένη – και για όσο χρονικό διάστημα συμβεί αυτό.
18.-Σε κάθε άτομο που μπαίνει σε μια ομάδα δημιουργούνται καινούργιες ψυχολογικές ανάγκες, που το άτομο πρέπει να ικανοποιήσει μέσα στην ομάδα και η ομάδα, πάλι, πρέπει να μπορεί να τις ικανοποιήσει. Ανάμεσα σ’ αυτές τις ανάγκες κύρια σημασία έχουν η ανάγκη διοχέτευσης της επιθετικότητας (προβολή του εγώ), η ανάγκη προστασίας έναντι της επιθετικότητας των άλλων, μέσα κι έξω απ’ την ομάδα, και η ανάγκη παροχής –από την ομάδα φυσικά - ιδεατού περιεχομένου και σκοπών, όπου και θα κατευθυνθεί άμεσα η δημιουργική δραστηριότητα του ατόμου.
19.-Την ομάδα τη χαρακτηρίζει έντονη υποβολή και μιμητισμός. Ένα ερέθισμα μπορεί να εμφανίσει ταυτότητα αντίδρασης σε κάποιο ή κάποια άτομα – κυρίως συναισθηματική, εγωιστική παραφορά, επιθετικότητα, υστερία, παράλογες κι άδικες κρίσεις για πρόσωπα και πράγματα – αλλά και διαφορετική ενσυναίσθηση. Πάντως, θα πρέπει να διαχωρίζονται οι στιγμές έντασης της ομάδας –που τις διαδέχεται η χαλάρωση- από τις ουσιαστικές στιγμές κρίσης που περνά η ομάδα.
20.-Σε μια ομάδα η επιθυμία για δράση εκτιμάται –καλώς ή κακώς;- περισσότερο από το αποτέλεσμα της δράσης.
21.-Η δράση μιας ομάδας, για να έχει όσο το δυνατόν καλύτερα αποτελέσματα, πρέπει να γίνεται τόσο συντονισμένα, που μπορεί ακόμη να φτάνει και σε «ομαδικό ρυθμό δράσης». Και κάθε καινούργιο μέλος ή θα αποδεχτεί αυτόν τον ρυθμό της ομάδας ή θα αποχωρήσει. (Το ταλέντο και η ανάγκη ενός ατόμου για δημιουργία μαζί με άλλους ομότεχνους, δεν πετυχαίνει πάντα με την προσέγγιση σε μια ομάδα. Σε κάποια άλλη στιγμή ή σε άλλη ομάδα, μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά προς το καλύτερο.)
22.-Σε κάθε ομάδα ενυπάρχει η ανάγκη εκπροσώπησης και συντονισμού στις δραστηριότητές της. Η ανάγκη αυτή αποτελεί κύριο και ουσιαστικό στοιχείο για τη δημιουργία, τη συνέχιση και την καλή λειτουργία της ομάδας κι αυτό γιατί οι εσωτερικοί δεσμοί ανάμεσα στα μέλη ποτέ δεν φτάνουν να συγκρατήσουν την ομάδα. Οι εξωτερικοί παράγοντες επηρεάζουν τα μέλη το καθένα ξεχωριστά και ταυτόχρονα όλη την ομάδα, γι αυτό η εικόνα, το ίματζ και η αναγνωρισιμότητα της ομάδας από τους ά λ λ ο υ ς πρέπει να επιλέγονται και να ελέγχονται με σύνεση και αυτοκριτική.
23.-Η εκπροσώπηση αυτή και ο συντονισμός της όλης δράσης της ομάδας ανατίθεται σε ορισμένα μέλη τα οποία δραστηριοποιούνται και πετυχαίνουν περισσότερα από τα άλλα μέλη για την επιτυχία του στόχου της ομάδας – και η δραστηριότητα αυτή κρίνεται πάντα σε σχέση με τις ανάγκες της ομάδας. Με άλλα λόγια, ο συντονισμός και η εκπροσώπηση είτε γίνονται εξαρχής από ένα ή περισσότερα άτομα, τα οποία έχουν την αρχική ιδέα, την πρωτοβουλία για τη δημιουργία της ομάδας καθώς και ένα μίνιμουμ αρχικό πλάνο δουλειάς –οπότε τα υπόλοιπα μέλη που αποδέχονται αυτή την ομάδα αποδέχονται ταυτόχρονα και την ήδη υπάρχουσα ιεραρχική δομή της ομάδας, τους στόχους και τους τρόπους επίτευξή τους– είτε, αφού συγκεντρωθεί κάποιος αριθμός μελών – με κοινό στόχο- τότε αναθέτουν την εκπροσώπηση και το συντονισμό σε ένα ή περισσότερα μέλη της κοινής εμπιστοσύνης.
24.-Σ’ αυτή τη δεύτερη περίπτωση γίνεται η ανάθεση για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα ή για συγκεκριμένες δραστηριότητες της ομάδας. Όταν αυτό το διάστημα τελειώσει ή όταν οι σκοποί επιτευχθούν, τότε η ομάδα αποφασίζει εκ νέου για την εκπροσώπηση και το συντονισμό της δράσης της, από τα ίδια ή άλλα μέλη. Ενώ στην πρώτη περίπτωση, όπου ο συντονισμός και η εκπροσώπηση γίνονται από το άτομο-πόλο έλξεως για τη δημιουργία της ομάδας, δεν τίθεται θέμα από τα μέλη για ανάκληση του ρόλου του ατόμου αυτού. Στην περίπτωση που ένα ή περισσότερα μέλη δεν συμφωνούν με τον τρόπο εκπροσώπησης και το συντονισμό , τότε ή αποχωρούν σαν άτομα ή σαν ομάδα-φράξια. (Και να ξαφνικά, τρία άτομα που ήταν το πνεύμα κι η ψυχή της ομάδας, μια κάποια στιγμή «αποσχίζονται» κι ακολουθεί και η δημιουργία – πάλι! -τριών καινούργιων ομάδων, πάντα με τους ίδιους στόχους, αλλά τώρα με τρεις διαφορετικούς τρόπους επίτευξής στους.)
25.-Ομάδα χωρίς οργανωτική δομή δεν μπορεί να υπάρξει. Και η καλύτερη δομή είναι ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός, όπου η στρατηγική και η εκάστοτε τακτική της ομάδας καθορίζονται με το σχήμα «εκ των άνω-προς τα κάτω-προς τα πάνω» ή «εκ των κάτω-προς τα πάνω-προς τα κάτω», ανάλογα με το στόχο, τη στιγμή και τον αρχικό τρόπο δημιουργίας της ομάδας. Επίσης είναι δυνατόν –ανάλογα με τις συνθήκες που αντιμετωπίζει η ομάδα, αλλά και με την ευελιξία της - το ένα σχήμα να διαδέχεται το άλλο.
26.-Η οργανωτική δομή της ομάδας καθορίζεται κύρια από: το ιδεολογικό-αισθητικό περιεχόμενο του στόχου και τις υποκειμενικές και αντικειμενικές συνθήκες. Να ξέρουμε κάτι βασικό: δεν μπορεί να σταθεί ομάδα όπου όλα τα μέλη είναι «ίσα προς ίσα». Σε κάθε στιγμή, για κάθε πρόβλημα, αισθητικής ή άλλης ποιότητας. Ας μη ξεχνάμε το Οργουελικό « όλοι είμαστε ίσοι, αλλά κάποιος ή κάποιοι είναι πιο ίσοι απ΄τους άλλους». Αυτό δημιουργεί αυταρχισμό. Ενώ αν μπορεί το κάθε άτομο να είναι «ίσο» με τα άλλα γνωρίζοντας και σεβόμενο την «ισότητα» των άλλων, τότε θα αναδυθεί από το συλλογικό ενσυνείδητο το ποιος θα κάνει κουμάντο και σε τι και για ποια συγκεκριμένη δράση. (Αυτός σκηνοθέτης, αυτός στον έναν ρόλο, αυτός στην μουσική, αυτός στον άλλον ρόλο… Αυτό είναι το σύστημα «από κάτω - προς τα πάνω – προς τα κάτω.».)
27.-Σε κάθε κατάσταση συνάθροισης ατόμων για δημιουργία ομάδας κι όπου δεν υπάρχει καμία διάκριση, όλοι δηλαδή εμφανίζονται σαν ίσοι, υπάρχει πάντα το πρόβλημα της «αμφισβήτησης των ίσων από τους ίσους». Με άλλα λόγια, το κάθε μέλος της ομάδας –σαν ίσο με τα άλλα- τείνει να αμφισβητήσει ή να αμφισβητεί τη γνώμη, τις πράξεις, ακόμη και τη θέση των άλλων μελών και να προβάλει σαν καλύτερες και αποτελεσματικότερες για την ομάδα τις ανάλογες δικές του δυνατότητες. Αυτή η «αμφισβήτηση των ίσων» αμβλύνεται σε μεγάλο βαθμό με τον καταμερισμό της εργασίας, όπου το κάθε μέλος θα δραστηριοποιείται και θα είναι υπεύθυνο και υπόλογο έναντι της ομάδας, σε μια συγκεκριμένη δράση. Π.χ. όταν ένας ηθοποιός παθιάζεται με τον ρόλο του και δημιουργεί, αλλά αδιαφορεί για τους ¨συμπαίκτες¨του, τότε η παράσταση θα «γέρνει».
28.-Κάθε άτομο που γίνεται μέλος μιας ομάδας, αυτό το κάνει κυρίως από προσωπικά κίνητρα συμμετοχής (γοήτρου, οικονομικά, συναισθηματικά, αδυναμίας αντιμετώπισης προσωπικών και γενικών προβλημάτων…). Τα κίνητρα για ένα γενικό και υπερπροσωπικό σκοπό έρχονται δεύτερα κι αφού πρώτα έχει εξασφαλιστεί –από τα εχέγγυα που παρουσιάζει η ομάδα- ένα μίνιμουμ διοχέτευσης και ικανοποίησης των προσωπικών προβλημάτων. (Κάποιες φορές δημιουργούνται ομάδες οι οποίες λειτουργούν πρωταρχικά ως ψυχοδραματική κάθαρση «δι ελέου και φόβου» των μελών.)
29.-Όσο πιο πολύ δικαιώνει η ομάδα το άτομο, σαν μια προσωπικότητα σε κίνηση, τόσο πιο πολύ το άτομο-μέλος αγωνίζεται για την ύπαρξη και επικράτηση της ομάδας.
30.-Τέλος, ομάδα δεν σημαίνει απλά τη συνένωση ατόμων για την επιτυχία συγκεκριμένου σκοπού ή σκοπών, αποδεκτών από όλα τα μέλη της, αλλά και παράπλευρες ωφέλειες ή απώλειες στο θεατρικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Γι αυτόν τον λόγο, η δημιουργία μιας θεατρικής ομάδας πρέπει να θεωρείται a priori μια πράξη ατομικής και συλλογικής ευθύνης.
……………………………………………………………………………………
Υ.Γ. Εννοείται πως αυτό το εγχειρίδιο μιλάει για τα βασικά. Μπορεί να εμπλουτιστεί και με άλλες σκέψεις και προτάσεις. Υπάρχει χώρος - και ανάγκη - για την εμπειρία και τον Λόγο όσων «παιδεύονται» με το αντικείμενο.
…………………………………………………………………………………………
Γιώργος Σκούρτης © 2013
