Οι πρόσφατες εκλογές και η υπουργοποίηση ενός νέου και άφθαρτου προσώπου στο υπουργείο πολιτισμού, επανατροφοδοτούν στο χώρο του θεάτρου τους χρόνιους προβληματισμούς που αναπτύσσονται γύρω από ένα βασικό ερώτημα.
«Ποια και πόση μπορεί να είναι η κρατική παρέμβαση στην διαδικασία παραγωγής καλλιτεχνικών έργων».
Γενικώς η πολιτική και η τέχνη (ήδη από την Πολιτεία του Πλάτωνα) δείχνουν να έχουν κάπως εχθρικές σχέσεις. Όποτε η πολιτική προσπάθησε να διαμορφώσει τα πλαίσια κίνησης της καλλιτεχνικής δραστηριότητας (πρόσφατο παράδειγμα ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός) πάντα δημιούργησε νεκρές εικονογραφήσεις του περιορισμένου λόγου της. Γιατί κανένα ανθρώπινο σύστημα δεν μπορεί να συμπεριλάβει και να εξηγήσει την ζωή στο σύνολο της. Και η τέχνη, επειδή ακριβώς είναι μια εκδήλωση της ζωής, δεν μπορεί να χωρέσει στα δογματικά καλούπια, των ιδεολογικών προδιαγραφών της οποιασδήποτε πολιτικής επιλογής.
Η πολιτική έχει να κάνει με το συμφέρον. Η τέχνη με κάτι πολύ πιο πολύπλοκο και στο βάθος απροσδιόριστο. Όπως ο έρωτας. Και όπως ακριβώς ο έρωτας και το συμφέρον δεν γίνεται να συμβαδίσουν, έτσι και η τέχνη και η πολιτική δεν γίνεται παρά να είναι δυο πράγματα άσχετα όσο ο φάντης με το ρετσινόλαδο.
Αν αφηνόταν η πολιτεία στους καλλιτέχνες θα γινόταν μπάχαλο και αν αφηνόταν η τέχνη στους πολιτικούς θα καταντούσε προπαγάνδα. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ένα σύγχρονο κράτος δεν οφείλει να μεριμνά. Αλλά θέλει έναν ειδικό τρόπο.
Δεν μπορεί το θέατρο για παράδειγμα να οργανώνεται με πρότυπο το εθνικό σύστημα υγείας. (Στην πρωτεύουσα μεγάλα νοσοκομεία και αντιστοίχως μεγάλα θέατρα όπως το Εθνικό, η Λυρική, το Μέγαρο και στην περιφέρεια τα ΔΗΠΕΘΕ και αντιστοίχως τα κέντρα υγείας.)
Μα η τέχνη δεν είναι ασθένεια. Ούτε με πρότυπο το ίδρυμα κοινωνικών ασφαλίσεων μπορεί να οργανωθεί. Γιατί στην τέχνη δεν μπορεί να υπάρξει δικαιοσύνη και πρόνοια. Στην τέχνη δεν μετράνε οι τριετίες και τα ένσημα. Ο Τσιτσάνης είναι εκ γενετής Τσιτσάνης και ο μέτριος, εξ αρχής και ισόβια, μέτριος. Κάθε δημοκρατική λογική που εξισώνει άτομα στο χώρο της τέχνης είναι ένας ισοπεδωτικός φασισμός. Η τέχνη είναι ένας χώρος άγριας φυσικής επιλογής, όπου μόνο τα έργα με γερό γονίδιο επιβιώνουν.
Αν έχει μια υποχρέωση η πολιτεία είναι να μορφώσει την νέα γενιά κοινού. Για να μπορεί ένα ανεβασμένο κοινό να κρατηθεί στο ύψος του επόμενου Μινωτή. Αλλά καμιά κρατική μέριμνα δεν μπορεί να γεννήσει έναν Μινωτή. Οι Μινωτήδες προκύπτουν από τις αόρατες και ανεξέλεγκτες διαδικασίες της ζωής.
Αυτό που συμβαίνει τελευταία στην πατρίδα μας με αυτό το απόλυτα φαύλο σύστημα των θεατρικών επιχορηγήσεων είναι ότι μια σειρά από καλλιτέχνες έχουν την αυταπάτη ότι είναι οι καινούργιοι Κουν γιατί διατηρούν κάποια μικρά «εναλλακτικά» θεατράκια χάρη στην επιχορήγηση. Και κανείς δεν σκέφτηκε ότι το θέατρο τέχνης ιδρύθηκε μέσα στην κατοχή και επεβίωσε μέσα στον εμφύλιο σε καιρούς που όχι μόνο επιχορηγήσεις δεν υπήρχαν. Καλά – καλά δεν υπήρχε ψωμί αρκετό για όλους.
Όταν η τέχνη δεν προκύπτει από μια βίαιη ανάγκη όσο η πείνα και δίψα είναι χλιαρή νερόσουπα. Και από αυτό έχουμε χορτάσει. Έχουμε τουμπανιάσει από άνοστες παραστάσεις, όπου ένα πολύ συγκεκριμένο κομμάτι «ψαγμένων» θεατών πλήττουν ψάχνοντας καινούργιες επαναστατικές προσεγγίσεις της θεατρικής διαδικασίας.
Και όλη αυτή η επανάσταση βρίσκεται εδώ και δεκαετίες υπό την σκέπην του κράτους και των σχεδόν όλων μέσων μαζικής ενημέρωσης. Όλοι οι επαναστάτες του κλάδου μας στριμώχνονται στους διαδρόμους κρατικών ιδρυμάτων και φωτογραφίζονται στα πιο μοδάτα έντυπα. Αυτή η επανάσταση της επιχορήγησης είναι από εκνευριστική έως πολιτικά απαράδεκτη. Κανείς ποτέ δεν μιλάει για τα κριτήρια διανομής του κρατικού χρήματος.
Απλώς οι έλληνες καλλιτέχνες είμαστε χωρισμένοι σε δυο στρατόπεδα. Αυτοί που είναι με όλες τις κυβερνήσεις επιχορηγούμενοι και εμείς οι υπόλοιποι που παλεύουμε καθημερινά να πείσουμε τους εργοδότες μας καλλιτεχνικά. Και κάθε σαιζόν περνάμε τις πιο σκληρές εξετάσεις. Τις εξετάσεις των εισιτηρίων με κίνδυνο κάθε άνοιξη να βρεθούμε στο δρόμο. Και όλο αυτό με την ρετσινιά του βολεμένου και ξεπουλημένου στα εμπορικά κυκλώματα συμβιβασμένου διασκεδαστή.
Ενώ από την αντίπερα έχουμε τους επαναστάτες που επιχορηγούνται κρατικά. Τώρα πως γίνεται το κράτος (που είναι ο κατ εξοχήν οργανισμός συντήρησης των κοινωνικών δομών) να συντηρεί τους ανατροπείς του, δεν ξέρω. Αυτό μόνο σε κοινωνίες που έχουν χάσει τελείως το μπούσουλα μπορεί να συμβαίνει.
Αυτό το φαύλο κύκλο των επιχορηγήσεων τον ξεκίνησε το ΠΑΣΟΚ και τον συνέχισε με την ίδια ακριβώς λογική η Νέα Δημοκρατία.
Ο νέος υπουργός θα στραφεί και πάλι στους γνωστούς κύκλους που πουλάνε αντικομφορμισμό;
ΜΙΧΑΛΗΣ ΡΕΠΠΑΣ
