Του ΒΑΣΙΛΗ ΜΠΟΥΖΙΩΤΗ
Στον τίτλο «Επτάρχεια» ακούει η θεατρική ομάδα που σύστησε ο «πολύς» Θωμάς Μοσχόπουλος
και που κάνει το πρώτο της «χτύπημα» με το «Mistero Buffo» του Ντάριο Φο στο «Θησείον». Μέλη της πέρα από τον ίδιο, μια αγκαλιά από τους χαρισματικούς ηθοποιούς που υπήρξαν μόνιμοι και αγαπημένοι του συνεργάτες για χρόνια, πετυχαίνοντας μαζί του πλείστες «νίκες»: Άννα Καλαϊτζίδου, Άννα Μάσχα, Κώστας Μπερικόπουλος, Αργύρης Ξάφης, Θάνος Τοκάκης και Γιώργος Χρυσοστόμου. Η «Επτάρχεια» με την απόλυτη dream team παρουσιάζει σε συμπαραγωγή με τη «Λυκόφως» το καυστικό σατυρικό σπονδυλωτό έργο του Φο, ακριβώς με τον τρόπο που επιθυμεί ο ίδιος-χωρίς σκηνικά και κοστούμια, χωρίς φωτισμούς.
Ο Ντάριο Φο μεταγράφει τις εμβόλιμες κωμικές σκηνές των μεσαιωνικών λειτουργικών δραμάτων στα κείμενα που του χάρισαν το βραβείο Νόμπελ, όπου το θείο και το ανθρώπινο δράμα ξαναδιαβάζονται με τραγικωμικό τρόπο και με έντονο κοινωνικοπολιτικό σχόλιο και καυστική αντιεξουσιαστική σάτιρα. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι το συγκεκριμένο έργο έχει μεταφραστεί σε 30 διαφορετικές γλώσσες και έχει παρουσιαστεί σε όλον τον κόσμο με μεγάλη επιτυχία. Κάθε παράσταση θα περιλαμβάνει διαφορετικές σκηνές, καθώς ο αριθμός των σκηνών είναι τόσο μεγάλος που δεν μπορούν να παρουσιαστούν σε μία μόνο παράσταση.
Από το θρησκευτικό δράμα στο Mistero Buffo του Ντάριο Φο
Στα τέλη της δεκαετίας του 60 ο Ντάριο Φο, γνωστός κωμικός ηθοποιός και συγγραφέας στην Ιταλία αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη, παρουσίασε στο ευρύ κοινό της χώρας του ένα δείγμα θεατρικής δουλειάς που κατάφερνε να συνδυάσει με έναν μοναδικό τρόπο τη θεατρική παράδοση με το σύγχρονο κοινωνικοπολιτικό σχόλιο, το ριζοσπαστικό πνεύμα της εποχής του με τις ρίζες του θεάτρου. Τα κείμενα του εγχειρήματος αυτού που είχε τον τίτλο Mistero Buffo του χάρισαν αρκετά χρόνια αργότερα το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας.
Τι είναι λοιπόν το Mistero Buffo; Ο τίτλος στα ιταλικά σημαίνει «Κωμικό Μυστήριο» και λέγοντας μυστήριο εννοείται το ιερό δρώμενο, το θρησκευτικό ιερό δράμα του καθολικού κυρίως μεσαίωνα. Ο Φο συνέλεξε μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες και χαρακτηριστικές κωμικές σκηνές που αποτελούσαν αναπόσπαστο μέρος των εν λόγω ιερών δραμάτων και τις ξανάγραψε μετουσιώνοντας τις μπουφόνικες αυτές στιγμές σε αριστουργήματα προφορικού λόγου και σατιρικής ποίησης που εκμηδενίζουν χρονικές και ιδεολογικές αποστάσεις.
Τα «Μυστήρια» του μεσαίωνα παρουσίαζαν σκηνές από τα Πάθη ή σκηνές από μαρτύρια Αγίων ή και σκηνές από την Παλαιά Διαθήκη, άλλοτε μπροστά σε καθεδρικούς, άλλοτε σε παραπήγματα που στήνονταν σε κυκλική ή ημικυκλική διάταξη τις ημέρες των θρησκευτικών γιορτών και πανηγύρεων σε πλατείες μεγάλων μεσαιωνικών πόλεων ή τέλος με τη μορφή λιτανείας πάνω σε κάρα, όπου μια αλληλουχία σκηνών δημιουργούσε έναν αφηγηματικό κύκλο και ενδυνάμωνε την πίστη του λαϊκού κοινού, το οποίο ήταν κατά βάση αγράμματο και δεν μπορούσε να έχει άμεση πρόσβαση στις γραφές. Η θεατρική γλώσσα λοιπόν ψυχαγωγούσε και ταυτόχρονα δίδασκε.
Στη σειρά αυτών των σκηνών υπήρχαν και μερικές κωμικές παρεμβολές για να αποφορτίσουν τη δραματική ένταση που είχε προκληθεί και οι οποίες λειτουργούσαν αντιστικτικά προκαλώντας εν τέλει ακόμη μεγαλύτερη συγκίνηση. Τις κωμικές αυτές σκηνές τις αναλάμβαναν οι πολύ αγαπητοί στο λαϊκό κοινό γελωτοποιοί που ήταν κατά κάποιο τρόπο και οι μόνοι «επαγγελματίες» του όλου εγχειρήματος μια και τους υπόλοιπους ρόλους τους ενσάρκωναν είτε ερασιτέχνες από το ποίμνιο της εκκλησίας ή ακόμα και ιερείς ή μοναχοί. Αναπάντεχα κωμικές σκηνές ξεπηδούσαν λοιπόν στη διάρκεια της σεπτής αναπαράστασης στις οποίες οι κωμικοί ηθοποιοί ενσάρκωναν κοινούς θνητούς στους οποίους είτε το Θείο Δράμα τους αποκάλυπτε την Αλήθεια βγάζοντας από το σκοτάδι τους, είτε η παρουσία τους υπογράμμιζε την ατέλεια της ανθρώπινης φύσης συγκρίνοντας την με την αγιότητα του Ιησού ή των Αγίων. Το σίγουρο είναι πως έδιναν την ευκαιρία σε μια παρηγορητική αχτίδα πνευματώδους φωτός να διαπεράσει τα δογματικά νέφη του μεσαιωνικού σκοταδισμού. Οι γελωτοποιοί με όπλο την υποτιθέμενη τρέλα τους και την παιδικότητα τους επιβεβαίωναν τη γνωστή παροιμία «από παιδί και από τρελό μαθαίνεις την αλήθεια» στηλιτεύοντας τα κακώς κείμενα της σκληρής ζωής της εποχής τους. Φυσικά συχνά διώχτηκαν για την τόλμη τους αλλά κανείς δεν κατάφερε να τους εξαφανίσει και η παράδοσή τους συνεχίστηκε και μεταλλάχθηκε πάμπολλες φορές έως τον Ντάριο Φο που συχνά χαρακτηρίστηκε ως «σύγχρονος γελωτοποιός».
Το φαινόμενο της πνευματώδους πνευματικότητας των μεσαιωνικών σατιρικών/ ιερών σκηνών έπρεπε να περιμένει την ιδιοφυή γραφή του Ιταλού Νομπελίστα για να ξαναδεί το φως στις θεατρικές σκηνές του Δυτικού και όχι μόνο κόσμου. Οι ήρωες των σκηνών του Φο είναι οι απλοί άνθρωποι που ζουν πλάι στο θαύμα, είναι οι θεατές του Θείου Δράματος και παραμένουν ταλαίπωρα πλάσματα που αγωνίζονται να κατανοήσουν τα όρια της ανθρώπινης τραγικωμικής υπόστασής τους η οποία συγκρινόμενη με την ιδανική εκείνη φύση του Θεανθρώπου καταδεικνύεται σπαρακτικά ευάλωτη έτσι που τελικά δεν ξέρεις αν τα δάκρυα που σου προκαλούν αυτά τα «ανθρωπάκια» είναι δάκρυα γέλιου ή συγκίνησης που προκαλείται καθώς αναγνωρίζεις οικείες αδυναμίες. Βλέπουμε έτσι τα πλήθη να συρρέουν για να παρακολουθήσουν την ανάσταση του Λαζάρου ενώ μικροπωλητές εκμεταλλεύονται την κοσμοσυρροή για να πουλήσουν το εμπόρευμα τους, ζητιάνους να τρέμουν μην περάσει από δίπλα τους η πομπή της Σταύρωσης γιατί έτσι και ο Ιησούς τους λυτρώσει θαυματουργά από τις αναπηρίες τους θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν την καθ’ όλα βολική ζητιανιά και να εργαστούν, το πώς αφηγείται ένας μεθύστακας καλεσμένος στον Εν Κανά Γάμο το θαύμα ή πως ένας τρελός-ανθρωπάκι που παίζει χαρτιά σε ένα δωμάτιο που γειτνιάζει με εκείνο στο οποίο λαμβάνει χώρα ο Μυστικός Δείπνος προσπαθεί να γλιτώσει από τον Θάνατο, για να καταλάβει αργότερα ότι ο Θάνατος δεν έχει έρθει για να πάρει αυτόν αλλά τον Ιησού. Η αλληγορία και η ποίηση μπλέκονται με τρόπο ανάλαφρο και στοχαστικό, κωμικό και ευσεβή ταυτοχρόνως.
Ο στόχος όμως των σκηνών εκτός από το να καταδείξει την ανθρώπινη αδυναμία είναι να στηλιτεύσει την κατάχρηση εξουσίας, τον δογματισμό, τον παραλογισμό και τη βία που σταυρώνει μαζί Θεάνθρωπο και ανθρώπους. Η απλότητα σε όλο της το μεγαλείο σε απόλυτη αντίθεση με τη ματαιοδοξία, την απληστία και την αρχομανία. Οι φωτισμένοι είτε της καθολικής εκκλησίας, είτε του λαού και των γελωτοποιών, αναγνώριζαν φαίνεται την αναγκαιότητα της σάτιρας ως αρωγό πνευματικής κάθαρσης. Στις ανατρεπτικές δεκαετίες του ‘60 και του ‘70 ο Ντάριο Φο έκανε τη σάτιρά του όπλο πολιτικής συνειδητοποίησης μέσω της θεατρικής πράξης και της ποίησης. Η λαϊκότητα του θεάματος που ευαγγελίζεται μακράν απέχει από το λαϊκισμό που συχνά συγχέεται με τη σάτιρα.
Ένα χαρακτηριστικό συμβάν: Στα τέλη της δεκαετίας του εβδομήντα η Ιταλική Κρατική τηλεόραση αποφάσισε να μαγνητοσκοπήσει το Mistero Buffo ερμηνευμένο από τον ίδιο τον Φο. Η Παπική εκκλησία αντέδρασε έντονα και ζήτησε να απαγορευτεί η προβολή. Ο Φο ζήτησε να μην καταδικάσουν το έργο του πριν το δουν. Έτσι ζήτησε από μια επιτροπή καρδιναλίων να παρακολουθήσει τις μαγνητοσκοπημένες σκηνές. Οι καρδινάλιοι δεν κατάφεραν να συγκρατήσουν τα γέλια τους και η προβολή των επεισοδίων έγινε κανονικά.
Ο Ντάριο Φο παρουσιάζει στην Ιταλία (αλλά και ανά τον κόσμο) ο ίδιος ακόμη και σήμερα το έργο του αυτό με τον ιδιότυπο γεμάτο αυτοσχεδιασμούς τρόπο του. Οι σκηνές που έχει γράψει είναι πάνω από όσες μπορούν να συμπεριληφθούν σε μια θεατρική βραδιά. Συνοδεύονται πάντα από έναν πρόλογο όπου ο θεατής εισάγεται στην υπόθεση και σε κάποια ιστορικά χαρακτηριστικά και πληροφορίες σημαντικές για την παρακολούθηση των σκηνών και τις πιο πολλές φορές ένας ηθοποιός παίζει όλους τους ρόλους που εμφανίζονται σε κάθε σκηνή. Δεν υπάρχουν σκηνικά, κοστούμια, φωτισμοί παρά μόνο η τέχνη του ηθοποιού στον ταπεινό θρίαμβό της.
Το έργο έχει παρουσιαστεί σε όλον τον κόσμο με μεγάλη επιτυχία. Στη δική μας παράσταση οι σκηνές που θα παρουσιάζονται δεν θα είναι οι ίδιες κάθε βράδυ καθιστώντας την κάθε βραδιά μοναδική. Ο τρόπος παρουσίασης τους περιλαμβάνει και τους δύο τρόπους δηλαδή άλλοτε οι πολλαπλοί ρόλοι της κάθε σκηνής παίζονται από έναν ηθοποιό σε ένα είδος ρεσιτάλ υποκριτικής τέχνης, ενώ άλλες έχουν τον κλασσικότερο τρόπο παρουσίασης όπου περισσότεροι ηθοποιοί ενσαρκώνουν τους ρόλους
