Άστεγα, χωρίς μόνιμη έδρα. Με λίγα έως και καθόλου χρήματα που βάζουν βόμβα στα θεμέλια του καλλιτεχνικού τους έργου, τα κρατικά μουσικά σύνολα σήμερα βρίσκονται σε ένα ρευστό τοπίο που επιτείνει η κρίση.
«Ούτε Ζιµπάµπουε µε τέτοιο χάος στις κρατικές ορχήστρες» σηµειώνω. «Λάθος. Στη Ζιµπάµπουε δεν υπάρχει αυτό το χάος» µε διορθώνει βαθύς γνώστης του θέµατος και πολύπειρος µουσικός. Μια πρώτη ψηλάφηση στην κατάσταση που επικρατεί στο εν λόγω τοπίο µόνο σκέψεις και µελαγχολία πυροδοτεί.
Η Ορχήστρα των Χρωμάτων που δημιούργησε ο Μάνος Χατζιδάκις σήμερα είναι απλή σφραγίδα, οι μουσικοί σε επίσχεση εργασίας εδώ και δυόμισι χρόνια, τα χρέη ανέρχονται στα 2 εκατ. ευρώ. Από το καλοκαίρι, με το κλείσιμο της ΕΡΤ, επίσης δεν λειτουργούν και οι δύο ορχήστρες της. Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης βαδίζουν σε ένα αβέβαιο μέλλον, αφού δεν έχουν ανακοινωθεί οι ανανεώσεις της θητείας των διευθυντών τους που λήγουν στις 8 Μαΐου, ενώ η Καμεράτα - Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής βρίσκεται σε σημείο μηδέν, αφού ένα μέρος των εργαζομένων της βρίσκεται σε επίσχεση εργασίας ενώ τα χρήματα που έρρεαν εδώ από χορηγίες τελείωσαν τον περασμένο Δεκέμβριο.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή, φωτίζοντας το παρόν της αρχαιότερης συμφωνικής ορχήστρας της Ελλάδας, της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών. «Από την ημέρα (25 Ιουνίου) που ανέλαβε το υπουργείο ο κ. Παναγιωτόπουλος, δεν με δέχθηκε ποτέ, ενώ έχω προσπαθήσει δεκάδες φορές. Σήμερα έχουμε είκοσι επτά κενές οργανικές θέσεις μουσικών και είναι προφανές ότι και ένας μουσικός να λείπει σε μια νευραλγική θέση, η ορχήστρα δεν μπορεί να λειτουργήσει, αφού οι συνθέτες έχουν προβλέψει συγκεκριμένη διανομή οργάνων για τα έργα τους. Αναγκαζόμαστε να κάνουμε συμβάσεις έργου ή ορισμένου χρόνου ανά συναυλία» δηλώνει στα «ΝΕΑ» ο μαέστρος Βασίλης Χριστόπουλος, διευθυντής της ΚΟΑ και με λαμπρή καριέρα στο εξωτερικό γνωστή στους παροικούντες τη συμφωνική Ιερουσαλήμ. Δεν είναι όμως μόνο εδώ το πρόβλημα με την ΚΟΑ - που σημειωτέον, παρά τις δυσκολίες, έχει καταφέρει ένα άνοιγμα και έχει παρουσιάσει κοινωνικό έργο σε θεραπευτικές κοινότητες, σχολεία, νησιά άγονης γραμμής κ.λπ. Η συρρίκνωση της κρατικής επιχορήγησης έχει ως αποτέλεσμα να μην επαρκούν τα χρήματα ούτε για τις στοιχειώδεις ανάγκες επιβίωσης της Ορχήστρας (από 1.850.000 ευρώ το 2009 σήμερα λαμβάνει 500.000 ευρώ) και όπως σχολιάζει ο κ. Χριστόπουλος, «δεν μπορεί να λειτουργήσει και στηριζόμαστε στην αυταπάρνηση μουσικών και διοικητικών υπαλλήλων».
Φανταστείτε πως ενώ το καταστατικό και το οργανόγραμμα (που σημειωτέον ο κ. Χριστόπουλος έχει εισηγηθεί τον εκσυγχρονισμό του) προβλέπουν είκοσι έξι διοικητικούς υπαλλήλους, σήμερα η ΚΟΑ έχει… πέντε. Και κάτι ακόμη: «Δεν γνωρίζω μέχρι τώρα αν θα ανανεωθεί η θητεία μου που λήγει στις 8 Μαΐου. Το θέμα είναι σοβαρό, αφού δεν μπορούμε να εκπονήσουμε το νέο καλλιτεχνικό μας πρόγραμμα. Εδώ μπαίνει και ένα προσωπικό θέμα καθώς πρέπει να οργανώσω την οικογενειακή μου ζωή, αφού όπως ξέρετε ήρθα από τη Γερμανία για να αναλάβω την Ορχήστρα. Τώρα πρέπει να χτίσουμε τις βάσεις της καλλιτεχνικής αναγέννησης, εξωστρέφειας και διεύρυνσης του έργου μας» συμπληρώνει ο κ. Χριστόπουλος. Να σημειώσουμε πως βάσει στοιχείων η ΚΟΑ επί των ημερών του παρουσίασε αύξηση εσόδων από εισιτήρια κατά 90% χωρίς να ανεβάσει τιμές. Και κάτι ακόμη: Οι πολλές προσπάθειες να πάρουμε μια απάντηση για όλα αυτά από τον υπουργό ήταν άκαρπες, ενώ το ρευστό τοπίο των συμφωνικών κρατικών ορχηστρών συμπληρώνει η εικόνα της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης.
Χωρίς μόνιμη έδρα (όπως και η ΚΟΑ), δαπανώντας 75.000 ευρώ τον χρόνο σε ενοίκιο, καταβάλλοντας ανά συναυλία 5.500 ευρώ για κόστος αίθουσας και με γραφεία επίσης ενοικιαζόμενα και με εργαζομένους σαν «παστές σαρδέλες», η ΚΟΘ σήμερα παλεύει, αλλά όπως μας λέει γνώστης του τοπίου, «έχει γίνει ψιλικατζίδικο» - προσθέστε πως και εδώ οι κενές οργανικές θέσεις είναι τριάντα και από τα χρήματα που επίσης έχουν μειωθεί πολύ (από 1.700.000 ευρώ το 2009 σε 500.000 ευρώ το 2014) πληρώνονται οι έκτακτοι μουσικοί. Και κάτι σοβαρότερο: «Αναγκαζόμαστε συχνά να κάνουμε νέες ενορχηστρώσεις. Αν για παράδειγμα προβλέπεται να παιχθεί ένα έργο με έξι κόρνα, εμείς το παίζουμε με δύο» λέει στα «ΝΕΑ» μουσικός που έχει πείρα και εικόνα.
Επίσης, και η ΚΟΘ έχει εκκρεμότητα και δεν έχει δοθεί απάντηση αν θα ανανεωθεί η θητεία του καλλιτεχνικού διευθυντή της Αλέξανδρου Μυράτ. «Αν μάθετε κάτι από τον υπουργό Πολιτισμού, πείτε το και σε εμάς» σημειώνει με νόημα εργαζόμενος στην ΚΟΘ, μια ορχήστρα που πάντως συνεχίζει με μεγάλες δυσκολίες - αλλά και την αρωγή της τοπικής κοινωνίας - να κάνει συνέργειες με πολλούς φορείς (Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, ΧΑΝΘ, Νόησις - Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας κ.λπ.), φτάνοντας τις 50 συναυλίες τον χρόνο μέσα από την αυτοθυσία μουσικών και υπαλλήλων της.
Για την Καμεράτα - Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής (που είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου και ιδρύθηκε το 1994, ενώ το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τη φιλοξενεί χωρίς ενοίκιο), όμως, τα πράγματα είναι ακόμη πιο δύσκολα. Με επτά διοικητικούς υπαλλήλους σε επίσχεση εργασίας (από τους οκτώ) και έξι μουσικούς (από τους δεκαέξι), ακόμη και η τρέχουσα συμπαραγωγή «Πικ Νικ» σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού έχει λιγότερους μουσικούς από όσους προβλέπονταν. Το 2010 έληξε η χορηγία της Eurobank. Παράλληλα ξεκίνησε η συνεργασία με τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών και η τελευταία χορηγούσε την Καμεράτα με 475.000 ευρώ επί τρία χρόνια. Επειτα βρέθηκε χορηγία από το Ιδρυμα του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, ενώ παράλληλα με όλα αυτά μειώθηκε η κρατική επιχορήγηση (από το 2009 που χορηγήθηκαν 250.000 ευρώ, για το 2014 προβλέπονται 130.000 ευρώ). Τώρα οι χορηγίες του Ιδρύματος Δασκαλόπουλου και του Ιδρύματος Ωνάση τελείωσαν, ενώ η Καμεράτα έχει κόστος μισθοδοσίας (και εργοδοτικές εισφορές και ΦΠΑ) 800.000 ευρώ για σύνολο είκοσι τεσσάρων εργαζομένων, μουσικών και διοικητικών.
Σήμερα φαίνεται πως οδηγείται σε «αργό θάνατο» χωρίς χρήματα, ενώ οι εργαζόμενοι που βρίσκονται σε επίσχεση συνέγραψαν μια ανοιχτή επιστολή διανύοντας ήδη τεσσερισήμισι μήνες απλήρωτοι, τους οφείλονται αποζημιώσεις εκτός έδρας από τον περασμένο Σεπτέμβριο, ενώ η Ορχήστρα χρωστά ακόμη και χρήματα στους μουσικούς συγγενικών δικαιωμάτων που απορρέουν από εμπορική χρήση ηχογραφήσεων κ.λπ. Με ήδη δύο μειώσεις στις απολαβές τους (σε ποσοστό έως 20%), με παραίτηση το καλοκαίρι του προέδρου (Γεώργιος Αηδίνης) και μελών του Διοικητικού Συμβουλίου, παρ' όλα αυτά η Ορχήστρα έφερε εις πέρας μια σειρά παραγωγών (σήμερα πρόεδρος έχει αναλάβει ο Θόδωρος Στάθης). «Οι επιλογές μάς κλείνουν τα σπίτια και μας οδηγούν στον γκρεμό» ολοκληρώνουν την επιστολή τους οι εργαζόμενοι, που επίσης έχουν στο πλευρό τους την Πανελλήνια Ομοσπονδία Θεάματος Ακροάματος. Με αυτά τα δεδομένα μόνο η Ορχήστρα της Λυρικής Σκηνής λειτουργεί χωρίς σταματημό (αφού πια ακόμη και οι παραγωγές μπαλέτου έχουν ζωντανή μουσική), αν και υπάγεται απευθείας στο υπουργείο Πολιτισμού και άρα δεν είναι αυτόνομος οργανισμός όπως η ΚΟΑ ή η ΚΟΘ.
