Του Πάνου Σκουρολιάκου
Όταν τα φώτα σβήνουν στο θέατρο και η γαλήνη του σκοταδιού προετοιμάζει το φως μιας καινούριας πραγματικότητας επί σκηνής, εκείνο το ζωντανό πλάσμα που αναλαμβάνει να μετατρέψει αυτήν τη σύμβαση σε αληθινή ζωή είναι ο ηθοποιός. Είναι αυτός που καλείται να κοινωνήσει το κείμενο στο κοινό. Να το κάνει αληθινό και αυτονόητο. Να πείσει για τους ψεύτικους τοίχους του σκηνικού. Να μετατρέψει τα ταπεινά σανίδια της σκηνής στους «πλατυκάμπους της Γαλλίας», όπως λέει ο Σαίξπηρ στον «Ερρίκο τον Ε΄». Να κάνει στον νου των θεατών «Τον ένα άντρα χίλιους». Και να θαρρέψουν πως «Όταν μιλάμε γι' άλογα, τα θωρούν να μπήγουν χάμω τις περήφανες οπλές τους»1.
Μετά από σχεδόν δύο αιώνες απόλυτης κυριαρχίας του σκηνοθέτη στον υπέροχο κόσμο του θεάτρου, επιστρέφει ξανά η τέχνη του ηθοποιού στο κέντρο του προβληματισμού. Ο ηθοποιός ξαναγίνεται ο κυρίαρχος του παιχνιδιού, καθιστώντας τον εαυτό του περισσότερο δημιουργό και βάζοντάς τον ένα σκαλί πιο πάνω από εκείνο του ερμηνευτή
Δύσκολο και γοητευτικό το εγχείρημα. Και γίνεται ακόμα δυσκολότερο και απείρως γοητευτικότερο όταν ο ηθοποιός είναι μόνος του στη σκηνή και καλείται να δαμάσει κείμενο, φαντασία και θεατές, ώστε η παράσταση να φτάσει με απόλυτη επιτυχία στον προορισμό της.
Μετά από σχεδόν δύο αιώνες απόλυτης κυριαρχίας του σκηνοθέτη στον υπέροχο κόσμο του θεάτρου, επιστρέφει ξανά η τέχνη του ηθοποιού στο κέντρο του προβληματισμού. Ο ηθοποιός ξαναγίνεται ο κυρίαρχος του παιχνιδιού, καθιστώντας τον εαυτό του περισσότερο δημιουργό και βάζοντάς τον ένα σκαλί πιο πάνω από εκείνο του ερμηνευτή.
Στη σύγχρονη βιομηχανία του θεάματος, με τις μεγάλες ακριβές και πολύπλοκες τεχνικά παραγωγές, απέναντι στα φιλόδοξα ρεπερτόρια με κλασικά και σύγχρονα έργα που απαιτούν κόστος οικονομικό και πολυπληθές ανθρώπινο δυναμικό, στην άλλη άκρη των πολυπρόσωπων παραστάσεων, στέκεται με αξιώσεις ένας διαφορετικός θεατρικός κόσμος. Εκείνος των μονοπρόσωπων παραστάσεων. Ένα ενδιαφέρον θεατρικό τοπίο με μακρά παράδοση έχει εγκαθιδρυθεί πια, φέρνοντας τους δικούς του όρους και αποδίδοντας τη δική του ξεχωριστή χρησιμότητα στο όλον θέατρο.
Η προσωπική και μοναχική αναμέτρηση με το κείμενο, τη σκηνή, το κοινό αποτελούσε πάντα ιδιαίτερη πρόκληση για τους θεατρίνους. Το γοητευτικό, μοναχικό ταξίδι τους πάνω στη σκηνή βρήκε στήριγμα άλλωστε σε σπουδαία θεατρικά έργα για ένα πρόσωπο. Πολλές φορές δημιουργήθηκαν έργα γι' αυτόν τον σκοπό. Συνθέσεις, πρωτότυπες δημιουργίες και διασκευές ήρθαν να συναντηθούν με σκηνοθέτες, εικαστικούς, φωτιστές και μουσικούς που δουλεύουν με άξονα τον ηθοποιό, για να καλλιεργήσουν και να αναπτύξουν αυτή την ιδιαίτερη θεατρική περιοχή. Τις παραστάσεις για ένα πρόσωπο.
Μιλάμε πια για την «επικράτεια του ηθοποιού» όπου κι αν ακόμα υπάρχει σκηνοθέτης, αυτός είναι υποχρεωμένος να πάρει υπόψη του τον αδιαμφισβήτητο κυρίαρχο του θεατρικού είδους που διακονεί εκείνη τη στιγμή. Δηλαδή τον ηθοποιό. Με τις μονοπρόσωπες παραστάσεις καταπιάνονται κυρίως ηθοποιοί κύρους. Ερμηνευτές με έντονη προσωπικότητα, που φέρουν στις θεατρικές αποσκευές τους πείρα, μαστοριά, γνώση και βέβαια ταλέντο.
Οι μονοπρόσωπες παραστάσεις δεν προέκυψαν από ένα καπρίτσιο ή ναρκισσισμό των ηθοποιών. Η υποχώρηση της παραγωγής σύγχρονων θεατρικών κειμένων, καθώς και η τάση οι διάλογοι στα έργα της εποχής μας να κατατείνουν στον μονόλογο συνέτειναν στην ανάπτυξη και εδραίωση αυτού του είδους των παραστάσεων. Αφορούν άλλωστε πολύ το κοινό, που τις έχει αγκαλιάσει με ενθουσιασμό.
Η κίνηση προς αυτό το «φτωχό θέατρο του ενός» έχει δώσει σημαντικούς καρπούς τις τελευταίες δεκαετίες. Ο Σ. Μπέκετ έγραψε τα πιο σπουδαία έργα της εποχής μας για μονοπρόσωπες παραστάσεις. Στην Ελλάδα έχουμε καθ' όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα σημαντικές καταθέσεις. Το «Φεστιβάλ για Σολίστες και Πρωταγωνιστές» που είχα τη χαρά να συνδημιουργήσω με τους συνεργάτες μου στο ΔΗΠΕΘΕ Ρούμελης ως καλλιτεχνικός διευθυντής το 1998, και το οποίο διοργανώνεται έως σήμερα, συγκέντρωσε πολλές και σημαντικές παραγωγές. Οι «Μονόλογοι» της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας τις χρονιές 2002 και 2003 κατέγραψαν πολλούς σολίστες, συγγραφείς και άλλους θεατρικούς συντελεστές. Γνωστές είναι και οι πρόσφατες μεγάλες επιτυχίες μονοπρόσωπων παραστάσεων στη θεατρική πιάτσα της Αθήνας. Στην εποχή της κρίσης στην Ελλάδα και στον Ευρωπαϊκό Νότο αυτό το θεατρικό είδος βρίσκεται σε μεγάλη ακμή και προσφέρει ακριβή καλλιτεχνική συγκομιδή. Το «φτωχό θέατρο του ενός ηθοποιού» είναι προσιτό σε δημιουργούς και θεατές και συναγωνίζεται επί ίσοις όροις τα μεγάλα, απαστράπτοντα και πολυδιαφημισμένα θεάματα της εγχώριας και διεθνούς showbiz.
Η ουσία εδώ αποθεώνεται σε βάρος της επικοινωνιακής επέλασης θεαμάτων πλούσιων σε εντυπώσεις, πάμφτωχων όμως σε θεατρική μέθεξη. Με τη σημείωση πως το είδος από μόνο του δεν εγγυάται την επιτυχία και με την ανάγκη να ελέγχει κανείς τους συντελεστές, τις προθέσεις και τη θεατρική πορεία τους, χρήσιμο είναι να επικοινωνούμε και με αυτόν τον πιο ουσιαστικό κόσμο των δημιουργών.
Και να θυμόμαστε. Ο σολίστας μπορεί να είναι ο κυρίαρχος της σκηνής, αλλά η μοναξιά πάνω σ' αυτήν είναι αφόρητη όταν δεν τον συντροφεύουν και το βλέμμα, ο νους και η καρδιά του θεατή.
1 Σαίξπηρ: «Ερρίκος ο Ε΄», μτφ. Βασίλη Ρώτα
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ
ΠΗΓΗ: Η ΑΥΓΗ
