Ο Αντώνης Γαλέος φέτος σκηνοθετεί την "Έξαψη" του JamesM. Cain, του πατριάρχη του αμερικάνικου νουάρ, στο θέατρο Αγγέλων Βήμα και μας στέλνει ένα κομμάτι από το ημερολόγιο της πρόβας του.
Το μυθιστόρημα διασκεύασε για τον κινηματογράφο ο Ρέιμοντ Τσάντλερ σε σκηνοθεσία Μπίλι Ουάιλντερ. Η ταινία θεωρείται από τα τρία σπουδαιότερα φιλμ νουάρ στην ιστορία του κινηματογράφου και το σενάριο κηρύχτηκε μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς από την Αμερικανική Ακαδημία Τεχνών.
Απόγευμα Σαββάτου. Πρόβα στο κέντρο της Αθήνας. Ένας σκύλος ακούγεται να ουρλιάζει στο δρόμο. Μια ομάδα ανθρώπων χωρίζει σκηνές του έργου σε ενότητες και ανάσες (όπως συμφωνήσαμε να ονομάζουμε στην πρόβα τα beats, που άλλοι λένε χτύπους, μέτρα, στιγμές. Είναι ένα κομμάτι χρόνου όπου το πρόσωπο εκτελεί μία δράση. Αλλάζει όταν το πρόσωπο επιλέγει ότι μια άλλη δράση θα εξυπηρετήσει καλύτερα το θέλω του). Οι ανάσες τους ανοίγουν ορίζοντες για δράσεις, ρυθμούς, ενέργειες, σκηνικές συνθέσεις.
Όσοι έχουν ασχοληθεί με την ανάλυση και την πρακτική του θεάτρου, θα έχουν ήδη σχολιάσει ότι η παράγραφος που προηγήθηκε αναφέρεται σε μια μεθοδολογία προβών μάλλον συντηρητική που προϋποθέτει ότι το θέατρο εξαρτάται από ένα κείμενο. Ο ηθοποιός και ο σκηνοθέτης επενδύουν τους ρόλους με ψυχοσυνθέσεις μετατρέποντάς τους σε χαρακτήρες, θέτουν ερωτήματα για την προσωπικότητά τους, μεταστοιχειώνουν το γραπτό λόγο σε διάλογο, προσθέτουν παρελθόν και μέλλον σε όσα αναφέρονται σε μια σειρά λέξεων πάνω στο χαρτί. Οι συντελεστές της παράστασης δημιουργούν άτομα με προσωπικές ιστορίες, συνέχεια και αντιφατικότητες, ενώ αγωνίζονται να πάρουν θέση για το βασικό ερώτημα: το ζητούμενο στη σκηνή είναι να δούμε τον ηθοποιό ή το ρόλος όπως τον έγραψε ο συγγραφέας.
Το πιο ενδιαφέρον ως συνήθως βέβαια είναι αυτό που μένει εκτός συζήτησης. Όσο οι ηθοποιοί κάνουν πρόβα, αλλά και στη μαθητεία τους στις σχολές ακόμα ποτέ δε περιγράφουν τι είναι αυτό που κάνουν. Κανείς δε συζητά για την εκπαίδευσή του, την προηγούμενη του καριέρα, τη μαθητεία του στη γλώσσα. Το παρελθόν περιορίζεται σε ανέκδοτα που μας απομακρύνουν, λέμε, από τη διαδικασία της πρόβας, αλλά τις περισσότερες φορές η προσωπική σχέση του ηθοποιού με τη δημιουργία, η τεχνική του δεν μπαίνει στο κέντρο της συζήτησης. Ο ηθοποιός κάνει τη δουλειά του στην πρόβα, αλλά κανείς δεν ορίζει ποια είναι αυτή η δουλειά. Ίσως κάποια στιγμή να ομολογεί γελώντας ότι πιο χρήσιμες είναι πάντα οι άσχετες κουβέντες και οι χαζές ερωτήσεις, αλλά μυστήριο θα συνεχίσει να καλύπτει το ποιες είναι οι σχετικές κουβέντες και οι έξυπνες ερωτήσεις.
Και όσο προχωρούν οι πρόβες και μπαίνουμε στις παραστάσεις η γνώση που φέρει ο ηθοποιός στην πρόβα απομακρύνεται όλο και περισσότερο από μια λογικοφανή και οργανωμένη διατύπωση και παρουσιάζεται ως σωματοποιημένη άποψη. Το σημαντικό είναι να συνειδητοποιείς ότι κάθε παρατήρηση οφείλει να μετατραπεί σε λέξεις που οι ανθρωπολόγοι αποκαλούν κοντινές στην εμπειρία, λέξεις άμεσες που χρησιμοποιούνται στην πολιτιστική καθημερινότητα, λέξεις που μοιραζόμαστε όλοι, όπως πρόβλημα, έλξη και χορός. Άλλες λέξεις χρησιμοποιούν οι αναλυτές και οι επιστήμονες του θεάτρου (στοχοποίηση, κάθεξη, μεταδραματικότητα) παίζοντας σε άλλες συχνότητες. Η πρόβα όσο προχωράει σταματάει να σταλάζει την αίσθηση της γνώσης για τον χαρακτήρα στον καλλιτέχνη… μοιάζει περισσότερο με έναν τρόπο να υπάρχεις στον κόσμο. Αχνοσβήνει η επιστημολογική διάσταση και υπερισχύει η οντολογική. Πώς το σώμα θα σταματήσει να ανθίσταται στη θέληση μου, πώς η φαντασία θα ενωθεί με τη μνήμη και τα οργανικά όρια θα ξεπεραστούν; Και κάπου εκεί έγκειται το περίφημο παράδοξο του ηθοποιού: μόνο όταν οι δράσεις και σκέψεις του ηθοποιού έχουν επαναληφθεί τόσο που να έχουν λιώσει κι έχουν γίνει αυτόματες, μόνο τότε θα ξυπνήσει η αυθόρμητη ζωντάνια του.
Όλα αυτά – και μια φράση που δεν είναι γραμμένη στο έργο, αλλά υπάρχει πίσω από κάθε λέξη του και κυκλώνει πεισματικά τη σκέψη: Γιατί μου ζητάς για να σου δείξω πόσο πιστή είμαι, να είμαι άπιστη;
Η παράσταση "Έξαψη" παρουσιάζεται στο Θέατρο Αγγέλων Βήμα από τις 19 Νοεμβρίου κάθε Τετάρτη και Σάββατο στις 20:30 και Κυριακή στις 18:30.
