Το παρακάτω κείμενο δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία, τον Μάη του 2009 και αφορά σε μια συνέντευξη που έδωσε ο Πήτερ Μπρουκ στην Ευάννα Βενάρδου με αφορμή τα "Θραύσματα", μια συλλογή μονόπρακτων του Μπέκετ που εκείνον τον Μάη παρουσίασε στην Αθήνα ο σπουδαίος σκηνοθέτης.
Ο Πίτερ Μπρουκ μας συστήνει έναν διαφορετικό Μπέκετ μέσα από τα «Θραύσματα», μια συλλογή μονόπρακτων του μεγάλου θεατρικού συγγραφέα που θα παρουσιάσει στην Αθήνα. Με την ευκαιρία, όμως, μιλάει και για το σύγχρονο θέατρο, την κρίση και για το «ρίσκο» του Ομπάμα.
Πριν από πολλά χρόνια, ο Σάμιουελ Μπέκετ και ο Πίτερ Μπρουκ γνωρίστηκαν και σιγά σιγά έχτισαν μια σχέση αμοιβαίας εκτίμησης. Σήμερα, που ο Μπέκετ δεν ζει πια, ο Μπρουκ εμβαθύνει σε αυτή τη σχέση -αυτή τη φορά όμως από το θεατρικό σανίδι. Σκηνοθετώντας πέντε μικρά και ελάχιστα γνωστά έργα του μεγάλου θεατρικού συγγραφέα: τα μονόπρακτα «Θέατρο 1», «Νανούρισμα», «Πράξη χωρίς λόγια ΙΙ», «Πηγαινέλα» και «Ούτε», τα οποία παρουσιάζει σε μια ενιαία παράσταση ονόματι «Fragments» («Θραύσματα»).
Τη νέα αυτή δουλειά του μεγαλύτερου ίσως εν ζωή θεατρικού σκηνοθέτη θα δούμε και εμείς από το Σάββατο και για τρεις παραστάσεις (9-11/5) στο θέατρο «Δημήτρης Χορν» στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Θέατρο πέρα από τα όρια», που οργανώνει η Αττική Πολιτιστική Εταιρεία. Επόμενη παράσταση του φεστιβάλ, που θα παιχτεί στις 15, 16 και 17 Μαΐου, θα είναι «Ο πίθηκος του Κάφκα» (διασκευή του έργου του Κάφκα «Αναφορά στην Ακαδημία») με πρωταγωνίστρια την Κάθριν Χάντερ, η οποία έρχεται πρώτη φορά στην Ελλάδα. Πρόκειται για μια παραγωγή σε συνεργασία με το θέατρο Young Vic του Λονδίνου.
Δημιουργός που άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται τα έργα του Σέξπιρ, με σημαντική επιρροή στα σκηνικά δρώμενα από τα μέσα του 20ού αιώνα («Ο κενός χώρος», το μανιφέστο του για ένα διαφορετικό, ανανεωτικό θέατρο εκδόθηκε το 1968 και συνεχίζει να εμπνέει καλλιτέχνες 40 χρονια μετά), ο 84χρονος Πίτερ Μπρουκ άφησε το στίγμα του σε σημαντικές παραστάσεις όπως η «Μαχαμπαράτα» και το «The man who», συνεργαζόμενος (και) με ηθοποιούς από την Αφρική, όπως ο Σοτίγκι Κουγιατέ. Η ματιά του, ουμανιστική και μεταφυσική, εμποτίζει σχεδόν κάθε δουλειά του. Και η πολιτική κατάσταση, όμως...
«Πρέπει να ζεις τη στιγμή», πιστεύει ο Μπρουκ. «Ο καλλιτέχνης δεν μπορεί να βρίσκεται ούτε έξω από τη ζωή και την καθημερινότητα ούτε υπεράνω αυτών. Για παράδειγμα, οι έντονες θρησκευτικές διαμάχες στην Αφρική, η θρησκευτική ανεκτικότητα, η ανεξιθρησκεία είναι πολύ δυνατά θέματα - χωρίς αυτό να σημαίνει πως πρέπει να τα παρουσιάζεις με διδακτικό τρόπο».
Τα θέατρα παίρνουν ρίσκο
Πέρυσι παρακολουθήσαμε και μια παράσταση της κόρης του, της ηθοποιού και σκηνοθέτριας Ιρίνα Μπρουκ. Ηθοποιός όμως είναι και η επί 58 χρόνια συμβία του, η Νατάσα Πάρι. Μια ακόμα γυναικα παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στη ζωή του: πρόκειται για τη Μαρί-Ελέν Ετιέν, την εδώ και χρόνια μόνιμη δραματουργό του.
Αν και Βρετανός, εδώ και χρόνια δραστηριοποιείται στο Παρίσι μέσα από το θέατρο «Bouffes Du Nord»: «Στο Παρίσι», είπε πρόσφατα στο BBC, «την εποχή εκείνη υπήρχε μια πολυπολιτισμικότητα στη θεατρική σκηνή. Αντίθετα, η ιδέα τού να κάνω κάτι διεθνές δεν θα υποστηριζόταν τη δεδομένη στιγμή στη Βρετανία. Και οι Γάλλοι έχουν συνείδηση της κουλτούρας τους, όπως εμείς, αλλά έχουν μια καλλιτεχνική παράδοση στις επιρροές απ' όλον τον κόσμο. Αυτό, βέβαια, σήμερα έχει αλλάξει. Σήμερα η λονδρέζικη σκηνή παρουσιάζει εντυπωσιακή ζωντάνια - σαν μια νέα ελισαβετιανή εποχή. Βέβαια, στους καιρούς μας, το ρίσκο που παίρνουν τα θέατρα είναι πολύ μεγαλύτερο, τα κόστη τεράστια - και υπάρχει πίεση για επιτυχία. Και στην Αμερική, φυσικά. Και, βέβαια, η ζωή είναι όλο και πιο ακριβή».
Τα θέματα που απασχολούν τον Μπέκετ στα «Θραύσματα» είναι εκ πρώτης όψεως ετερόκλητα: ένας τυφλός ζητιάνος κι ένας ανάπηρος, καθηλωμένος σε αναπηρική καρέκλα, αποτυγχάνουν τελικά να βοηθήσουν ο ένας τον άλλο. Δύο παίκτες, ο Α και ο Β, διαφωνούν ως προς την ύπαρξη Θεού. Τρεις γυναίκες θυμούνται τα σχολικά τους χρόνια...
Σε κάθε περίπτωση, όμως, ο Μπέκετ, υποβοηθούμενος εδώ από τον Μπρουκ και τους τρεις ηθοποιούς του, κάνει βουτιά στα βάθη της ανθρωπινης απελπισίας, της αποξένωσης και της μοναξιάς. Με χιούμορ, ωστόσο. Πάντα...
Στην τηλεφωνική, άλλωστε, συνομιλία μας μαζί του, ο σκηνοθέτης αποκαλύπτει έναν διαφορετικό Μπέκετ.
Εσείς, που τον γνωρίσατε, τι λέτε; Ποια είναι η μεγαλύτερη παρεξήγηση που συνοδεύει το πρόσωπό του;
«Οτι δήθεν ήταν βουτηγμένος στη μιζέρια, στην κατάθλιψη και στη μαυρίλα. Οτι ήταν αυστηρός, ψυχρός, δύσκολος, απρόσιτος, υπερβολικά θεωρητικός. Καμιά σχέση με την πραγματικότητα! Ζούσε πολλές και διαφορετικές ζωές την ίδια στιγμή. Ηταν ζεστός, γελαστός, λάτρευε την κουβεντούλα με τους φίλους, το καλό φαγητό, τις γυναίκες, το πιοτό. Τον συναντούσα κατά διαστήματα. Η σχέση μας δεν χαρακτηριζόταν από οικειότητα, αλλά ήταν πολύ θερμή. Ηταν τελειομανής. Ξεκινούσε, ας πούμε, μια πρόταση: "Μια γυναίκα καθόταν...". Κι ύστερα, επί μέρες σκεφτόταν κι αναρωτιόταν: "Γιατί γυναίκα κι όχι άντρας; Γιατί "καθόταν" κι όχι "στεκόταν". Περιέργως πάντως δεν θυμάμαι κάποιο σχόλιό του για τη δουλειά μου».
Κι όμως, ήταν αισιόδοξος
Ποια ήταν η άγνωστη πλευρά του που θέλατε να μας αποκαλύψετε με τα «Θραύσματα»;
«Στους περισσότερους, ο Μπέκετ είναι γνωστός από το "Περιμένοντας τον Γκοντό" και το "Ω, οι ευτυχισμένες μέρες". Ομως υπάρχουν πολλά περισσότερα έργα του που προδίδουν την ανάγκη του να εξερευνήσει βαθιά τον εαυτό του, που αποκαλύπτουν τι αγαπούσε και τι συχαινόταν. Ξέρετε πόσα παραμένουν ακόμα άγνωστα; Τα μικρά του είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα. Και, στην ουσία, αποτελούν μια συμπύκνωση του έργου του. Οι περισσότεροι έχουν ταυτίσει τον Μπέκετ με τον πεσιμισμό, με κάτι το σκοτεινό. Κι όμως, όπως θα δείτε, τα έργα αυτά δεν είναι απαισιόδοξα, προχωρούν πολύ πέρα από αυτό. Το γέλιο υπάρχει πάντα - όσο σκοτεινό κι αν είναι κάτι».
Γιατί «Θραύσματα»;
«Διότι δεν πρόκειται απλώς για μια συλλογή μονοπράκτων που μάζεψα και δείχνω μαζί. Αντίθετα, συγκροτούν ένα σύνολο, έχουν μυστηριώδη συνοχή. Στην ουσία πρόκειται για ένα έργο. Κάτι σαν παζλ. Εντελώς ξαφνικά προκύπτει μια εικόνα. Και ο ίδιος άλλωστε χρησιμοποιούσε τον όρο «θραύσματα», για να τα περιγράψει. Εγραψε και πολλά άλλα που άφησε ανολοκλήρωτα. Ο Μπέκετ ήταν κατ' ουσίαν ένας ποιητής. Στο τέλος μιας πρότασης βάζει τρεις αμφιβολίες. Οπως με τον Τσέχοφ. Και μεταξύ δύο σκέψεων υπάρχει πάντα κάτι που λείπει, ένας χώρος που πρέπει να καλυφθεί από την παρουσία του ηθοποιού. Οσο πιο απλά τον ανεβάζεις τόσο πιο άμεσα μιλά στο νεαρό κοινό. Παλιά οι νέοι πίστευαν ότι ο Μπέκετ ήταν πολύ εγκεφαλικός και πολλοί μεγάλοι έβγαιναν θυμωμένοι από την παράσταση».
Μπέκετ, Πίντερ. Τώρα που έφυγε κι αυτός, σήμανε αυτόματα και το τέλος μιας εποχής πειραματισμού για το θέατρο;
«Ας μην ενδίδουμε σε βολικές κατηγοριοποιήσεις. Ολα κάποια στιγμή τελειώνουν. Και κάτι νέο ανατέλλει».
Δουλέψατε επί σειρά ετών με αφρικανούς καλλιτέχνες. Τελικά τι ανακαλύψατε σε αυτούς;
«Οχι μόνο με Αφρικανούς. Αλλά και με καλλιτέχνες από τη Μέση Ανατολή, την Ιαπωνία. Με τη βοήθειά τους εξέφρασα τη βαθιά πεποίθησή μου πως το μεγαλύτερο κρίμα της ανθρωπότητας είναι ο ρατσιμός. Δεν υπάρχει ανώτερη ράτσα. Η αγγλική γλώσσα δεν είναι ανώτερη από μια ασιατική. Ολοι είμαστε ένα θραύσμα, ένα κομμάτι μιας ευρύτερης ολότητας. Ενός παζλ. Ας αφήσουμε αυτά τα κομμάτια να ενωθούν με σεβασμό για τα άλλα κομμάτια. Ισως έτσι δούμε μια εικόνα που θα μας εκπλήξει. Φανταστείτε όλος ο κόσμος να ήταν μεσήλικες Ελληνες. Δεν θα το βρίσκατε εφιαλτικό; Το να υποστηρίζεις ας πούμε ότι η ελληνική κουλτούρα ήταν ανώτερη της ρωμαϊκής, είναι αστείο».
Πιστεύετε πως μετά την εκλογή του Ομπάμα οι Αφροαμερικανοί έχουν μια ελπίδα;
«Ακριβώς αυτό που είπατε: έχουν μια ελπίδα... Είναι όπως στο καζίνο: Πας, αλλά δεν ξέρεις αν θα κερδίσεις. Κανείς δεν μπορεί να στο εγγυηθεί».
Περιπέτεια ή ασφάλεια;
Ακούγεστε απαισιόδοξος. Στο καζίνο στατιστικά χάνουμε...
«Σαφώς αχνοφέγγει μια ελπίδα. Ελπίζουμε όλοι να υλοποιηθούν όσα εξήγγειλε ο Ομπάμα και να μην απογοητευτούμε. Είναι όπως στο θέατρο: Πάμε πάντα με την ελπίδα ότι θα μας εκπλήξει. Είναι σημαντικό, πάντως, ακόμα κι αν δεν επιβεβαιωθούν οι προσδοκίες, το ότι η φωνή των ΗΠΑ εμφανίστηκε αλλαγμένη. Στην περίπτωση βέβαια των Αφροαμερικανών παρατηρείται ένας διχασμός: σου λένε "ναι, αυτός λέει πως μας στηρίζει, αλλά με τον άλλο ξέραμε ακριβώς πού βρισκόμασταν". Επρεπε, λοιπόν, να επιλέξουν μεταξύ περιπέτειας και ασφάλειας. Η ιδέα της αλλαγής αρέσει σε όλους, αλλά η απτή προοπτική της τρομάζει».
Η οικονομική κρίση επηρεάζει το θέατρο;
«Ω, ναι. Κάθε μέρα τα πράγματα αλλάζουν. Σίγουρα. Παλιά αρκούσε να έχεις το σπιτάκι σου, το αυτοκίνητό σου, να βγάζεις τα προς το ζην. Δούλευες σκληρά βέβαια, αλλά τα έφερνες βόλτα. Σήμερα, όλα είναι 200 φορές πιο ακριβά και η πίεση 200 φορές πιο μεγάλη».
Και μια προσωπική ερώτηση: Διάβασα σ' ένα βιογραφικό σας ότι από μικρός θέλατε να παντρευτείτε μια Νατάσα, όπως και έγινε. Είναι αλήθεια;
«Απολύτως! Ηταν τύχη άραγε; Ρώτα το Θεό». *
(Πηγή: Ελευθεροτυπία)
