Oι παραστάσεις του είναι σαν εικονοποιήσεις ασυνείδητων περιοχών. μοιάζουν με όνειρα ή μερικές φορές και με εφιάλτες. Ο Θάνος Πακωνσταντίνου είναι σίγουρα μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση. Φέτος στο Θέατρο Από Μηχανής αναμετριέται με τον «Μάκβεθ», που δεν το διάβασε ως ένα έργο για την αλαζονεία της εξουσίας, αλλά ως ένα έργο για την εμμονή της γνώσης.
Ο «Μάκβεθ», όπως όλα τα μεγάλα κείμενα, θίγει σχεδόν τα πάντα. Εσύ πώς διάβασες αυτή την τραγωδία;
Για όλα τα κλασικά τα έργα, επειδή κουβαλάνε ένα παρελθόν, έχουμε πάντα μια εικόνα. Τώρα όμως που ασχολήθηκα με το συγκεκριμένο και ειδικά στη μετάφραση του Χειμωνά, κατάλαβα ότι για μενα ο Μάκβεθ δεν είναι τόσο μια τραγωδία για τη δίψα της εξουσίας, όπως συνήθως αναφέρεται στις αναλύσεις, αλλά έχει να κάνει με τη γνώση και την επιθυμία του ανθρώπου να μάθει τι σημαίνει να σκοτώνεις. Ο Μάκβεθ βέβαια είναι πολεμιστής, είναι το επάγγελμά του να σκοτώνει και μάλιστα έχει διακριθεί γι’ αυτό. Ο ίδιος βγαίνει από μια αιματηρή μάχη, είναι ένας άνθρωπος βουτηγμένος στο αίμα. Του παρουσιάζονται τότε οι μάγισσες και του λένε ότι θα γίνει βασιλιάς. Κι εκείνος θέλει να μάθει τι εστί να σκοτώνεις εκτός μάχης. Από εκεί και πέρα ο εφιάλτης της μάχης μεταφέρεται στον προσωπικό του χώρο, στο σπίτι του, στο κρεβάτι του. Αναρωτιέται λοιπόν ποια είναι τα όρια του ανθρώπου και ποιος θέτει αυτά τα όρια... Στην ουσία, μέσα στο έργο παρακολουθούμε την πορεία του Μάκβεθ προς τη γνώση…
Και τι μαθαίνει τελικά;
Μαθαίνει ότι τίποτα δεν έχει αξία, όλα είναι επιβεβλημένα: τα όρια, οι λέξεις οι τίτλοι,όλα... που τα ορίζουμε εμείς οι άνθρωποι μόνοι μας μας για να φωτίσουμε το σκοτάδι που μας περιβάλλει. Φτάνει στην απολυτή ματαιότητα ο Μάκβεθ. Κι έτσι όπως έχει γίνει η μετάφραση από το Χειμωνά, είναι εμφανές ότι δε μιλάμε τόσο για ένα φόνο, αλλά για έναν άνθρωπο που σκοτώνει ουσιαστικά το Θεό μέσα του. Ο βασιλιάς είναι ένα σύμβολο του Θεού σε ένα πλαίσιο μοναρχίας άλλωστε.
Αυτή η γνώση όμως είναι καταστροφική και τιμωρείται..
Ναι, είναι, είτε ο ίδιος θα καταστραφείς ή θα καταστρέψεις και τους άλλους γύρω σου σε αυτη την πορεία, γιατί τέτοιες απόλυτες θέσεις δεν είναι συμβατές με έναν κόσμο που είναι γεμάτος αντιθέσεις. Ο Μάκβεθ είναι εντελώς απολεπισμένος στο τέλος, αλλά μέσα από αυτη τη διαδρομή εξανθρωπίζεται. Αυτός ο ατρόμητος πολεμιστής που βλέπουμε στην αρχή, στο αποκορύφωμα της παράνοιάς του γίνεται απλώς ένας άνθρωπος που ήθελε κάποια πράγματα, αλλά δεν κατάφερε τίποτα και κατάλαβε ότι όλα τα ανθρώπινα ρέπουν στο τίποτα. Τιμωρείται γιατί πήγε να αγγίξει πράγματα που δεν επιτρέπονται στο ανθρώπινο χέρι να αγγίζει… Αυτή η γνώση της ματαιότητας δεν είναι πρακτική, δεν είναι ωφέλιμη.
Άρα καλύτερη η άγνοια;
Όχι, αυτό που αντιλαμβανόμαστε μέσω της ιστορίας είναι τι κοστίζει μια επιλογή. Κι άλλα πρόσωπα στο έργο κάνουν μια επιλογή. Αυτό που μας ενδιαφέρει καταρχάς τι κόστος έχει μια επιλογή ενός συγκεκριμένου ανθρώπου σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο. Αυτά τα κείμενα είναι αρχετυπικά και έχουν εφαρμογή πάντα και παντού, γιατί είναι βαθιά ανθρώπινα.
Πίσω από κάθε επιλογή υπάρχει ένας δρόμος που θα πρέπει κανείς να ακολουθήσει. Το θέμα είναι ποια θα είναι αυτή η επιλογή. Γιατί μπορεί και μια φωτεινή επιλογή να αποβεί μοιραία. Ό,τι και να κάνει ο άνθρωπος πάντα κάτι θα είναι λάθος. Επειδή όλα είναι τόσο ευμετάβλητα, που δε γίνεται να τα υποτάξει, γι’ αυτό και οφείλει να συμφιλιωθεί με αυτή την πραγματικότητα. Με απασχολεί -υπάρχει αυτό και σε όλα τα πράγματα που κάνω στο θέατρο - το θέμα της πίστης σε κάτι. Θα διαψευστείς σίγουρα κάθε φορά που λες ότι πιστεύω στο ένα ή στο άλλο. Όμως με ενδιαφέρει να ψάξω τι υπάρχει, χωρίς να ξέρω καν αν υπάρχει κάτι.
Αυτό το έργο θεωρείται καταραμένο. Οι Άγγλοι δεν αναφέρουν καν τον τίτλο, το λένε το «σκωτσέζικο». Ποια είναι η κατάρα του; Η αναζήτηση της γνώσης ίσως;
Η αναζήτηση της γνώσης είναι μια κατάρα. Να θες συνεχώς να σκαλίζεις, αυτό γίνεται μια εμμονή από την οποία δύσκολα απελευθερώνεσαι. Ξεκινάς μια πορεία που δεν ξέρεις αν θα καταλήξει κάπου, αλλά δεν μπορείς να σταματήσεις και δεν μπορείς να απαλλαχτείς από αυτή την επιθυμία. Δεν εφησυχάζεσαι ποτέ… Κάπως έτσι ο Μάκβεθ θυσιάζει τα πάντα: τη γυναίκα του, του τη χώρα του, τους φίλους του και τελικά τον ίδιο του τον εαυτό. Βέβαια, νομίζω ότι η μυθολογία του έργου έχει να κάνει και με το γεγονός ότι εμπεριέχει πολλές σκηνές μάχης , οπότε σίγουρα σε διάφορες παραστάσεις θα έχουν συμβεί ατυχήματα. Υπάρχουν κι όλα αυτά τα στοιχεία τα μεταφυσικά, ακόμα και τελετή μαύρης μαγείας έχει αυτό το έργο.
Μου είπες ότι έχεις κάνει μια διασκευή..
Δεν έχουν κρατηθεί όλα τα πρόσωπα του έργου. Έχω προσπαθήσει να μείνω στον πυρήνα, αλλά έχει περιοριστεί το κείμενο και η πλοκή και έχει επικεντρωθεί πάνω στα δυο κεντρικά πρόσωπα, στον Μάκβεθ και στη Λαίδη. Οι μάγισσες λοιπόν είναι σαν να στήνουν μια παγίδα που έλκει τα δύο υποψήφια θύματα και τους βάζει σε αυτό τον κύκλο του αίματος. Κι εκεί χάνονται και καταστρέφονται με διαφορετικό τρόπο ο καθένας.
Σε ποια εποχή κινείσαι;
Ο χώρος θυμίζει σκηνή θεάτρου - ένας χώρος κλειστός με κόκκινες κουρτίνες και στη μέση υπάρχει ο κύκλος που φτιάχνουν οι μάγισσες. Σαν αισθητική, ο χώρος και τα κοστούμια έχουν σε πίνακες Φλαμανδών ζωγράφων. Οι Φλαμανδοί έχουν σαν φόντο το κόκκινο χρώμα και επειδή το αίμα είναι κυρίαρχο στοιχείο και της παράστασης και του έργου γι’ αυτό νομίζω ότι πήγα προς τα εκεί.
Οι παραστάσεις σου είναι σαν να προσπαθείς να φτιάξεις περιοχές του ασυνειδήτου πάνω στη σκηνή...
Σε ευχαριστώ που το λες. Στο θέατρο μου αρέσει να το βλέπω αυτό, το παραμύθιασμα. Με ενδιαφέρει η σκηνή ως ένας κόσμος ,όπου επικρατεί μια άλλη λογική κι ένας άλλος χρόνος, που κατοικείται από πλάσματα που δεν είναι ακριβώς άνθρωποι, αλλά έχουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Ένα τοπίο ονειρικό και εφιαλτικό ταυτόχρονα.
Σου αρέσει ο Ν. Λιντς;
Ναι! Αυτός το κάνει εξαιρετικά αυτό. Μου αρέσει όταν ξεκινάς από ένα ρεαλιστικό γεγονός και φτάνεις στο χάος, αν όλα πάνε καλά. Σαν την « Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» που ξεκινάει από μια βόλτα στο δάσος, πέφτει στην τρύπα και τότε όλα αλλάζουν.
Εσύ ως νέος σκηνοθέτης, ποιες δυσκολίες βλέπεις στη σημερινή κατάσταση στην τέχνη;
Δε θέλω να ακούγομαι αχάριστος. Προς το παρόν, έχω βρει χώρους και ανθρώπους κάνω τα πράγματα που θέλω, έχω εξαιρετικούς συνεργάτες που δουλεύουμε σταθερά μαζί. Και είμαι χαρούμενος γι’ αυτό. Αλλά δε νομίζω ότι τα πράγματα πάνε καλά. Υπάρχει μια υπερπροσφορά που δε θεωρώ ότι είναι κακή απαραίτητα, χίλιες φορές να υπάρχουν θέατρα παρά σκυλάδικα. Αλλά έχω την αίσθηση ότι είναι λίγο απελπισμένο όλο αυτό το πράγμα. Δεν υπάρχουν μέρη να απευθυνθείς για μια χρηματοδότηση, δεν υπάρχει στήριξη από το κράτος, ώστε να υπάρχει μια προοπτική ότι θα συνεχιστεί αυτό που χτίζεις. Πράγμα που είναι σημαντικό για την τέχνη. Να υπάρχουν δηλαδή συνθήκες και θεσμοί που συνδράμουν, ώστε να μπορεί κάποιος να μπει σε μια διαδικασία έρευνας. Γίνονται πράγματα ενδιαφέροντα, έχουμε καλό δυναμικό ηθοποιών, σκηνοθετών και ομάδων, αλλά αν δεν υπάρχει μια πολιτική κρατική για τον πολιτισμό, δε νομίζω ότι όλο αυτό μπορεί να οδηγήσει κάπου. Η τέχνη είναι κι αυτή μια επένδυση και έτσι πρέπει να την αντιμετωπίζουμε.
Ένα μεγάλο σου όνειρο;
Από όνειρα άλλο τίποτα, οχτακόσια έργα θέλω να κάνω, αλλά είμαι ευτυχισμένος με αυτό που κάνω και μακάρι να συνεχίσω. Δεν είναι λίγο να ξέρεις τι θες και να μπορείς να το κάνεις.
Σε ευχαριστώ πολύ.
Κι εγώ.
Α.Κ
