Ο Σταύρος Γασπαράτος είναι από τους ελάχιστους ίσως τόσο καλούς συνθέτες που γράφει εξίσου καλή μουσική και για το θέατρο. Του αρέσει να πειραματίζεται, να μπαίνει στο μυαλό των άλλων και να καταλαβαίνει τον κόσμο που θέλουν να φτιάξουν. Ίσως επειδή ξέρει να κάνει ένα βήμα πίσω κι έτσι να πηγαίνει ένα βήμα μπροστά...
Πώς ξεκινάς να γράφεις μουσική για μια παράσταση;
Η δουλειά αρχίζει από το κείμενο και τις συζητήσεις γι' αυτό με το σκηνοθέτη, όπου προσπαθούμε να βρούμε ένα ύφος και μια αισθητική γραμμή. Ψάχνω έναν ήχο που θέλω να προτείνω για τη δουλειά, ποια ενορχήστρωση είναι αυτή που θα φανταζόμουν, πολλές φορές κι έναν ήχο πραγματικά. Όταν αυτός ο «ήχος» μου έρθει στο μυαλό, τον δοκιμάζω στην πρόβα. Εκεί γίνεται η όλη δουλειά, παρευρίσκομαι στις πρόβες γιατί καταλαβαίνω το κείμενο καλύτερα, αλλά και τι φέρνουν οι άνθρωποι πάνω στο κείμενο, και άρα τι συμπληρωματικά πρέπει να κάνει η μουσική.
Έχεις ένα σταθερό ύφος όμως…
Είμαι πάντα ένας άνθρωπος, δεν μπορώ να γίνω κάποιος άλλος… Μου αρέσει να ελίσσομαι και να αλλάζω σε κάθε παράσταση. Γι’ αυτό μου αρέσει να γράφω για το θέατρο και το σινεμά άλλωστε, γιατί σου ζητείται να κάνεις διαφορετικά πράγματα. Αυτός ο εξωτερικός περιορισμός είναι τελικά πολύ απελευθερωτικός. Πλέον και στα δικά μου πρότζεκτ θέλω να βάζω κανόνες, γιατί όταν έχεις να διαλέξεις τα πάντα δεν μπορείς τελικά να διαλέξεις τίποτα. Εννοείται βέβαια πώς αν νιώσω ότι κάτι δε μου ταιριάζει καθόλου δεν το επιλέγω. Πιο πολύ με ενδιαφέρει η συνεργασία και ο τρόπος που δουλεύει ο κάθε σκηνοθέτης. Το προαπαιτούμενο για να συνθέσεις μουσική για το θέατρο είναι να μπορείς να συνεργάζεσαι και να βάζεις συχνά στην άκρη το προσωπικό σου έργο.
Ο Πανταλαμέντι έλεγε ότι η καλή μουσική σε μια ταινία είναι αυτή που δεν ακούγεται….
Ναι ακριβώς, γι’ αυτό και ο Πανταλαμέντι είναι εξαιρετικός μουσικός soundtrack. Βασικά, πρέπει να σε ενδιαφέρει το σύνολο, και όχι μόνο η δουλειά σου.
Στα δικά σου πρότζεκτ λειτουργείς διαφορετικά;
Σίγουρα γίνονται πιο προσωπικά. Δομείται αλλιώς το χρονοδιάγραμμα. Όταν γράφεις για τον εαυτό σου η διαδικασία του να περάσεις από την ιδέα στη δομή είναι πολύ πιο αργή. Γιατί ικανοποιείσαι πολύ πιο δύσκολα όταν ξεκινάς από το μηδέν, παίρνει χρόνο για να βεβαιωθείς και να πιστέψεις σε μια ιδέα.
Το τελευταίο σου πρότζεκτ το «Expanded piano» παρουσιάστηκε στο EMPAC (Experimental Media And Performing Arts Centre) στη Νέα Υόρκη. Τι ακριβώς είναι;
Η εγκατάσταση – μουσικό έργο “Expanded Piano” είναι εμπνευσμένη απ την ιδέα του “Prepared Piano” (προετοιμασμένο πιάνο). Πρόκειται για μια ιδέα ενός μηχανικά αλλοιωμένου πιάνο που έγινε διάσημη από τις συνθέσεις του John Cage και άλλων όπου βίδες, ελάσματα και διάφορα αντικείμενα τοποθετούνταν στις χορδές του πιάνου. αλλοιώνοντας τον ήχο του. Το Expaded Piano μετασχηματίζει την ιδέα αυτή σε μια πρωτότυπη ηλεκτρονική μορφή. Ένα ακουστικό πιάνο καλωδιώνεται με διαφόρων τύπων μικρόφωνα που τοποθετούνται στο σώμα, τις χορδές και τον μηχανισμό του οργάνου. Το σήμα από καθένα από αυτά τα μικρόφωνα επεξεργάζεται ζωντανά από έναν υπολογιστή και στην συνέχεια μοιράζεται σε μια surround εγκατάσταση εικοσιτεσσάρων καναλιών που τοποθετεί το κοινό “μέσα” στο πιάνο.
Το σκεφτόμουν πολύ καιρό αυτό το πρότζεκτ και η ιδέα ολοκληρώθηκε γράφοντας την πρόταση για το EMPAC. Έτσι βρέθηκα στην Νέα Υόρκη και μέσα σε δύο residensies συνολικής διάρκειας δύο και κάτι μηνών ολοκληρώθηκε το project που παρουσιάστηκε με μεγάλη επιτυχία τον Νοέμβρη.
Πώς εμπνέεσαι κάθε φορά;
Μπορεί η αφορμή να είναι κάτι προσωπικό μου, μπορεί να είναι και ένα έργο τέχνης όπως τα «7 θανάσιμα αμαρτήματα» που τα εμπνεύστηκα από την «Κόλαση» του Δάντη που διάβαζα εκείνη την περίοδο. Η ανάγκη μου για να μιλήσω για την κόλαση που έχουμε μέσα μας, οι τύψεις για πράγματα που έχουμε κάνει ή δεν έχουμε κάνει με οδήγησαν στο «Seven». Παλιότερα που έγραφα τραγούδια τα ερεθίσματά μου ήταν πιο προσωπικά. Αλλά και το «Εxpanded Piano» είναι πολύ προσωπικό. Ήταν μια διαδικασία όπου έψαχνα πολύ τα όριά μου και αυτή η δουλειά τέσταρε πολύ τα όρια αυτά, αλλα και την αισθητική μου. Με ενδιαφέρει πολύ στην δουλειά μου ο συνδυασμός του κλασικού και φυσικού ήχου με τον ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά κατασκευασμένο. Αυτή η μελέτη λοιπόν μέσα από αυτό το πρότζεκτ πήγε ένα βήμα παραπέρα. Κι αυτό ίσως αυτό είναι το πιο προσωπικό… Ψάχνεις κάτι καιρό και ξαφνικά καταλαβαίνεις τι είναι αυτό που προσπαθείς να κάνεις…
Τι είδους μουσική θα έλεγες ότι γράφεις ;
Δεν είμαι καθόλου καλός στο να κατηγοριοποιώ τα πράγματα, και δη τα δικά μου. Ένα πράγμα που με ενδιαφέρει πάντα είναι η μίξη της κλασικής φόρμας με τον αστικό ήχο του σήμερα...
Πάντως, πιστεύω ότι το θέατρο μου έχει κάνει παρά πολύ καλό και ως συνθέτη και ως άνθρωπο, γιατί αναγκάζομαι να διαβάσω περισσότερο, έχω δομήσει και τον τρόπο που δουλεύω και έχω αποκτήσει μια πειθαρχία που δεν είχα. Και επίσης έχει αφαιρεθεί μέσα από την αίσθηση της κοινής δημιουργίας μια ματαιοδοξία που είχα… Έχω μάθει να ευχαριστιέμαι από την προσπάθεια και όχι μόνο από το αποτέλεσμα. Η συνεχόμενη εναλλαγή ανθρώπων και οραμάτων είναι κάτι που με γοητεύει ακόμα και κάνει να ζω μια αίσθηση συνεχόμενης δημιουργίας. Φυσικά μαζί με όλα αυτά μοιράζεσαι και το στρες και την παρανοια , αλλά αν μπορέσεις να βρεις την ψυχραιμία να πάρεις μια απόσταση έχει ενδιαφέρον. Η ομαδική δημιουργία είναι ο παράδεισος και η κόλαση ταυτόχρονα.
Και όταν γίνεται κόλαση τι κάνεις;
Υπομονή και έχω βρει έναν τρόπο να καταλαβαίνω νωρίς πού πηγαίνει το όλο πράγμα και να προφυλάσσομαι. Προσπαθώ να κατανοήσω τι κάνει τους ανθρώπους να φεύγουν από τα όριά τους, αλλά αυτό με κάνει να νιώθω θλίψη και οίκτο που δεν είναι πιο ευχάριστο από να νιώθεις οργή. Έχω όμως την τύχη και τη χαρά να έχω σταθερές συνεργασίες με ανθρώπους που επικοινωνούμε καλά, παρά τις δύσκολες στιγμές που περνάμε. .
Είσαι ένας συνθέτης που κάνεις συνεργασίες και με το εξωτερικό, αλλά αυτό δεν είναι σύνηθες. Πού πιστεύεις ότι βρίσκεται το πρόβλημα στην εξαγωγή των καλλιτεχνικών μας προϊόντων;
Το ότι δεν μπορούμε να ταξιδεύουμε έξω τα καλλιτεχνικά μας προϊόντα δεν έχει να κάνει κυρίως με την ποιότητα, αλλά και με την έλλειψη παιδείας στο πώς επικοινωνείς μια ιδέα σου, στο πώς στήνεις ένα δίκτυο. Και οι φορείς που θα έπρεπε να μας βοηθούν, μας δυσκολεύουν. Επίσης δεν έχουμε ενδιάμεσους ανθρώπους για να επικοινωνήσουν τα έργα μας (παραγωγοί, ατζέντηδες κλ). Η κρίση όμως έχει φέρει αποτελέσματα και κάποιοι έξυπνοι άνθρωποι έχουν καταλάβει ότι πρέπει να ξεφύγουν απ' τα Ελληνικά όρια.
Πώς βλέπεις το θέατρο στην Ελλάδα σήμερα;
Λίγες χώρες έχουν καλύτερο θέατρο από την Ελλάδα πιστεύω. Και στο επίπεδο των ηθοποιιών και στο επίπεδο των σκηνοθετών, κι ας ακούω συχνά να λένε ότι δεν είμαστε καλά εκπαιδευμένοι. Ο κόσμος που βλέπει θέατρο στην Ελλάδα είναι πολύς, αλλά και οι άνθρωποι που σπουδάζουν θέατρο. Κι αυτό μπορεί να είναι πρόβλημα, γιατί δεν μπορούν όλοι να γίνουν επαγγελματίες, αλλά σε βάθος χρόνου δημιουργεί ένα εκπαιδευμένο κοινό. Γενικά όλα τα προβλήματα στην Ελλάδα ξεκινούν από την έλλειψη παιδείας.
Πώς αποφάσισες να γίνεις μουσικός;
Η οικογένειά μου άκουγε πολύ μουσική και αυτό έπαιξε μεγάλο ρόλο σίγουρα. Άκουγα από μικρός μια τεράστια γκάμα μουσικής και ακόμα ακούω πολλά και διαφορετικά πράγματα.
Η μουσική πλέον είναι παντού… Αυτή η εύκολη πρόσβαση δεν είναι πρόβλημα τελικά;
Συμφωνώ . Οι στιγμές ησυχίας και παύσης έχουν μικρύνει παρά πολύ, αλλά αυτό δεν είναι πρόβλημα της μουσικής. Ο ποπ τρόπος ζωής επιβάλλει πάντα να ακούς κάτι. Γι’ αυτό συχνά προτιμώ μπαρ που δεν έχουν μουσική, ή ας πούμε εκνευρίζομαι όταν τρώω κάπου και ακούω μουσική. Το μεγάλο μειονέκτημα και πλεονέκτημα μαζί είναι ότι η μουσική μπορεί να τονίσει και να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα συναισθηματική, χωρίς να το καταλαβαίνεις κιόλας.
Ένα μεγάλο σου όνειρο;
Να μου έρθουν πράγματα και καταστάσεις που δεν μπορώ να φανταστώ αυτή τη στιγμή.
Σε ευχαριστώ πολύ.
Κι εγώ.
