Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτάκης φέτος σκηνοθετεί ένα πολύ ιδιαίτερο έργο της Lucy Prebble, to "Effect -Τομογραφία του έρωτα" που παρουσιάζεται από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Πάτρας, ένα απρόσμενα ανθρώπινο επιστημονικό θρίλερ για την κινητήριο δύναμη της ανθρώπινης ύπαρξης, τον έρωτα. Ταυτόχρονα ως διευθυντής της δραματικής σχολής του Ωδείου Αθηνών ονειρεύεται ένα βήμα για τη σχολή και την «οικογένειά» του…
Τι είναι το Εffect; Ποιο το βασικό του θέμα;
Effect είναι η επίδραση που έχει στη σκέψη, στο συναίσθημα και, κατά συνέπεια, στη συμπεριφορά των ανθρώπων, η λήψη μιας χημικής ουσίας (φαρμάκου) ή η ψευδαίσθηση λήψης μιας χημικής ουσίας (placebo). Το βασικό ερώτημα που θέτει είναι "τι μας κάνει αυτό που είμαστε: η χημεία (ουσίες που προκαλούν τις συνάψεις στον εγκέφαλό μας), ή η εμπειρία (εξωτερικά γεγονότα που μορφώνουν τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο);"
Σε τι δοκιμάζονται στην πραγματικότητα τα δύο πειραματόζωα του έργου;
Η πλοκή ξετυλίγεται στα αρχικά στάδια της δοκιμής ενός νέου αντικαταθλιπτικού φαρμάκου, όταν χορηγούνται ολοένα αυξανόμενες δόσεις κι εξετάζονται οι πιθανές παρενέργειες. Αυτό όμως που δεν έχουν προβλέψει οι γιατροί είναι ό,τι ο Στόπαρντ αποκαλεί "την έλξη που δεν είχε υπολογίσει ο Νεύτων": τον έρωτα. Σ’ αυτό δοκιμάζονται τα πειραματόζωα: προχωρούν από το "γιατί νιώθουμε αυτό που νιώθουμε;" στο "γιατί ερωτευόμαστε αυτόν που ερωτευόμαστε;"
Είναι πραγματικά ο έρωτας ένα τόσο ακατανόητο συναίσθημα, όσο πιστεύουμε;
Όταν το βλέπουμε απ’ έξω δεν είναι καθόλου ακατανόητο. Είναι η ορμή για ζωή – μια ορμή που μπορεί να βρει το καθρέφτισμά της σ’ έναν άλλο άνθρωπο, στους απογόνους μας, σ’ ένα είδωλο, σε μια δημιουργική διαδικασία, σ’ ένα gadget... (Δεν είναι τυχαίο ότι ο Έρωτας ήταν ο ανώτερος των θεών – οι Ολύμπιοι ήταν όλοι στο έλεός του.) Δεδομένου ότι το νόημα της ζωής μάς διαφεύγει, η ανάγκη μιας κινητήριας δύναμης προκειμένου να την παλέψουμε, είναι απολύτως κατανοητή. Το ακατανόητοo προκύπτει από τη συνακόλουθη συμπεριφορά μας: οι παράλογες αντιδράσεις μας όταν τον βιώνουμε από μέσα οι ίδιοι. Τότε ο έρωτας γίνεται, όπως λέει ο Προυστ, "το αδιάσειστο επιχείρημα για το πόσο λίγο μας αφορά η πραγματικότητα".
Τι προκαλεί τελικά τις αντιδράσεις μας στον έρωτα; Γιατί επί της ουσίας δεν γινόμαστε άλλοι όταν ερωτευόμαστε, απλώς λίγο πιο χαρούμενοι...
Οι αντιδράσεις μας κινούνται από τον εγωισμό μας - αφού τις προκαλούν όχι οι πράξεις του άλλου καθ' αυτές αλλά οι δικές μας προσδοκίες. Ποικίλουν βεβαίως ανάλογα με τη φάση στην οποία βρίσκεται η σχέση, μπορούν όμως ν’ αλλάζουν κι απ’ τη μια στιγμή στην άλλη – όπως αυτό που ονομάζουμε "εαυτό" μπορεί να εκφαίνεται ακραία αντιφατικό απ’ τη μια στιγμή στην άλλη. Σε τελική ανάλυση, πέρα από την ιδέα του Ηράκλειτου πως τίποτα δε μένει αναλλοίωτο, η ανθρώπινη ταυτότητα δεν μπορεί να οριστεί αντικειμενικά: 'είμαστε" αυτό που ανά πάσα στιγμή υποδηλώνει η διάδραση με τον εαυτό μας, ή τους γύρω μας. Όσον αφορά δε στο αίσθημα της "χαράς", ο έρωτας έρχεται με ανάμεικτα συναισθήματα: η αρχική αγαλλίαση συνήθως συνοδεύεται από αϋπνία (οκέυ…), ανορεξία (χάλια – εκτός αν θες να χάσεις κιλά), όμως το πακέτο μπορεί να περιλαμβάνει και παθολογική ζήλεια, εμμονική εξάρτηση ή άλλα παρόμοια δεινά.
Γιατί όμως ο έρωτας είναι τόσο δύσκολος σήμερα;
Ο έρωτας ανέκαθεν δύσκολος ήταν. Αφού – ως κίνηση και όχι στάση - είναι κάτι δυναμικό, άπιαστο. Αυτό που έχει αλλάξει στην εποχή μας είναι οι σχέσεις: αυτές έχουν γίνει πιο δύσκολες. Η κοινωνία έχει – ευτυχώς – ξεφορτωθεί διάφορα απαρχαιωμένα ταμπού: διαζύγιο, μοιχεία, ομοφυλοφιλία κ.λπ. Αυτό κάνει τις εναλλακτικές πιο προσβάσιμες. Ο άνθρωπος όμως - που μπροστά σε ένα δίλημμα παγώνει σαστισμένος - πώς ν’ αντιδράσει όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με μιαν ατελείωτη ποικιλία ερεθισμάτων που λειτουργούν τόσο συγκριτικά ("γιατί η κοπέλα μου να μην έχει τα οπίσθια της Τζέι Λο;") όσο και αποτρεπτικά ("αφού βλέπω τι γίνεται γύρω μου – κέρατο, απογοήτευση, πόνος - γιατί να μπω στη διαδικασία;"). Στην πληθωριστική εποχή μας οι νέοι δηλώνουν από μόνοι τους "φυγόπονοι". Αναρωτιούνται αν έχει νόημα να παραδοθούν στον έρωτα, όταν ξέρουν ότι στο τέλος θα πληγωθούν. Ίσως παλιότερα αυτό να μην ήταν δεδομένο. Ίσως η ελπίδα του αντιθέτου μας έκανε ρομαντικούς. Στην οποία περίπτωση βεβαίως προκύπτει το δίλημμα: 1) Βλάκας ρομαντικός και πληγωμένος, ή 2) Ενημερωμένος κυνικός και ζω μόνο μέσα απ’ το ίντερνετ;
Στην παράσταση δοκιμάζετε την τεχνική του 3d mapping. Μιλήστε μας λίγο γι' αυτή, πώς δημιουργεί χώρους, ποιες είναι οι τεχνικές απαιτήσεις...
Πρόκειται για ένα μαγικό εργαλείο. Οι μόνες τεχνικές απαιτήσεις είναι ένας δυνατός προτζέκτορας, ένας υπολογιστής και το κατάλληλο λογισμικό. Στην ουσία λειτουργεί όπως ένας ρομποτικός προβολέας. Η διαφορά είναι ότι πέρα από φως σε διαφορετικά χρώματα και σχήματα, μπορεί να ζωντανέψει στη σκηνή και την οποιαδήποτε εικαστική πληροφορία.
Πέρα από το γεγονός ότι είναι πραγματικά πολύ εντυπωσιακή, γιατί επιλέξατε να τη χρησιμοποιήσετε σε αυτή την παράσταση;
Το έργο μας έχει κινηματογραφική δομή. Οι 45 σκηνές του περνάνε η μία στην άλλη χωρίς διακοπή, καθιστώντας την παραμικρή σκηνογραφική δήλωση απαγορευτική. Ως εκ τούτου τα πάντα πρέπει να ειπωθούν με το φως και τον ήχο. Το γεγονός ότι μια τόσο σύνθετη παράσταση τρέχει με το πάτημα ενός και μόνο κουμπιού καθιστά τη διαδικασία εξαιρετικά εύκολη. Στον αντίποδα βεβαίως βρίσκεται η τεράστιας διάρκειας προετοιμασία που αυτό απαιτεί: όταν όλα πρέπει να περάσουν από έναν υπολογιστή, διαδικασίες που πριν απασχολούσαν τρία διαφορετικά τμήματα του τεχνικού προσωπικού (φωτισμό, ήχο, βίντεο), τώρα περνάνε από μόνο ένα. (Στη συγκεκριμένη παραγωγή, όσο περιμέναμε την ψυχοβγαλτική διαδικασία του rendering, εγώ έκανα άπειρες ώρες μάθημα μέσω διαδικτύου.)
Ετοιμάζετε κάτι άλλο;
Πάντα ετοιμάζω κάτι άλλο – το αν θα συμβεί βεβαίως είναι άλλο ζήτημα.
Είστε καλλιτεχνικός διευθυντής της δραματικής σχολής του Ωδείου Αθηνών. Πώς βλέπετε εσείς την εκπαίδευση και ποιοι είναι οι στόχοι της σχολή σας;
Θεωρώ ότι η εκπαίδευση σε μια δραματική σχολή είναι και μια εκπαίδευση ζωής. Είναι προφανές ότι στην Ελλάδα συμβαίνει ένα παράλογο: εκπαιδεύονται άνθρωποι που δε θα απορροφηθούν από το επάγγελμα κι αυτό είναι ανήθικο. Προκείμενου να μη φαίνονται ως άνεργοι οι νέοι, τους βάζουμε σε ένα πανεπιστήμιο, όπου δεν εκπαιδεύονται επαρκώς. Το ίδιο συμβαίνει και στις δραματικές σχολές που είναι πάρα πολλές, Εκεί που εγώ χαράζω τη γραμμή είναι ότι αυτή η σπουδή είναι πολύτιμη ως εργαλείο ζωής. Η σχολή μας έχει μια φιλοσοφία ότι το θέατρο είναι μια ομαδική δουλειά, οπότε αυτό που τονίζουμε είναι το ότι αν δε συνεργαστείς δεν έχεις θέση σε αυτό το χώρο. Ενθαρρυντικό γεγονός είναι οι πολύ στενές σχέσεις που αναπτύσσουμε με τους απόφοιτους μας, έχουμε ιδρύσει την ομάδα απόφοιτων κι έτσι οι σχέσεις που δημιουργούνται στη σχολή συνεχίζονται και εξελίσσονται. Οι απόφοιτοί μας δε βρίσκονται επί ξύλου κρεμάμενοι όταν βγουν από τη σχολή, αλλά αν δείξουν διάθεση και πρωτοβουλία έχουν την πλατφόρμα όπου μπορούν να βρουν ανθρώπους που μοιράζονται την ίδια αισθητική και να κάνουν δουλειά ουσιαστική, πρωτοποριακή που τους εκφράζει. Το θεωρώ πολύ σημαντικό μια σχολή να παρέχει την ευκαιρία αυτή στους απόφοιτους. Προσπαθούμε να τους δώσουμε όχι μόνο τα εργαλεία, αλλά να τους εμφυσήσουμε και επαγγελματική συνείδηση. Ξέρετε, στις εποχές κρίσης οι άνθρωποι πάντα στρέφονται στην πνευματικότητα, γι' αυτό υπάρχουν τόσοι άνθρωποι που ασχολούνται με τις τέχνες και είναι ευθύνη μας να τους δώσουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε.
Ένα μεγάλο σας όνειρο;
Ν’ αποκτήσει το Ωδείο Αθηνών το δικό του θέατρο προκειμένου να έχουμε, απαλλαγμένοι από εμπορικές ή οικονομικές πιέσεις, ένα βήμα έκφρασης εγώ κι η ευρύτερη οικογένειά μου: οι καθηγητές, οι σπουδαστές κι οι απόφοιτοι της Δραματικής Σχολής.
Σας ευχαριστώ.
Κι εγώ.
Α.Κ.
