Ο Αλέξανδρος Κοέν είναι ένας από τους πιο ενδιαφέροντες σκηνοθέτες της γενιάς του, με μεγάλη αγάπη για τα κλασικά έργα, που την έχει αποδείξει πολλές φορές. Αυτή την περίοδο βρίσκεται σε πρόβες για την «Επίσκεψη της γηραιάς κυρίας» του Ντύρρενματ και θέλει να μας αφηγηθεί την ιστορία μιας πόλης που ξεπούλησε ό,τι είχε και δεν έχει σε αυτόν που ουσιαστικά την κατέστρεψε...
Γιατί επέλεξες φέτος την «Επίσκεψη της γηραιάς κυρίας»;
Είναι ένα έργο που σκέφτομαι χρόνια να το κάνω. Όμως, φέτος σαν να ήρθε η συγκυρία να γίνει: και από πλευράς διανομής, αλλά και επικαιρότητας. Όχι πως πιστεύω ιδιαίτερα στην επικαιρότητα των έργων, όμως οι κάτοικοι της πόλης όπου διαδραματίζεται το έργο βιώνουν ακριβώς ό,τι κι οι Έλληνες αυτή την περίοδο: έναν οικονομικό μαρασμό, μια αβεβαιότητα για το αύριο και μια απειλή σαν σκιά πάνω από το κεφάλι τους.
Τη συσχετίζεις με τη Μήδεια· άρα ο χαρακτήρας της επίσκεψής της είναι μια πράξη ερωτικής διεκδίκησης και τιμωρίας;
Δε τη συσχετίζω εγώ. Ήδη η δασκάλα του έργου αποκαλεί κάπου τη γηραιά κυρία «μια άλλη Μήδεια, μια γυναίκα ερωτευμένη που πληγώθηκε». Η επίσκεψή της είναι μια πράξη εκδίκησης. Όμως το έργο δε μιλάει γι’ αυτό. Ή τουλάχιστον η παράστασή μας δε θα μιλήσει γι’ αυτό. Στο έργο του Ντύρρενματ η γηραιά κυρία δηλώνει πως είναι ερωτικά προδομένη· όμως ο… προδότης δεν έχει την ευκαιρία ν’ απολογηθεί – όπως γίνεται στη «Μήδεια». Εκεί, στο λόγο της Μήδειας υπάρχει ο αντίλογος του Ιάσονα. Γι’ αυτό πιστεύω πως άλλο είναι το κυρίαρχο ζήτημα του έργου. Ο παραλογισμός της λειτουργίας του θεσμού της δημοκρατίας είναι, νομίζω, πιο γοητευτικό θέμα.
Τι είναι αυτό που την κάνει να αναζητά την εκδίκηση; Και τελικά αυτή η εκδίκηση τη λυτρώνει;
Η μνήμη της. Αυτός ο άνδρας άφησε ισχυρό στίγμα πάνω της. Η Ζαχανασσιάν παντρεύτηκε ύστερα άλλους οκτώ συζύγους· όμως τον μπακάλη Ιλ ποτέ δεν τον ξέχασε: ήταν ο πρώτος της, την άφησε έγκυο, δεν αναγνώρισε ποτέ το παιδί – και στάθηκε η αιτία για να φύγει κυνηγημένη από την πατρίδα της, καταλήγοντας σ’ ένα πορνείο του Αμβούργου. Σαράντα πέντε χρόνια μετά επιστρέφει διεκδικώντας την απόλυτη τιμωρία του για όλα αυτά. Στο τέλος του έργου θα έχει πετύχει ό,τι επιθύμησε περισσότερο. Όμως, δεν πιστεύω πως θα είναι λυτρωμένη. Σκέφτομαι πάντα εκείνη τη φράση που λέει, «Να εύχεσαι να μην εκπληρωθούν ποτέ όλες σου οι επιθυμίες, γιατί τι θα έχεις μετά να επιθυμείς;» Μάλλον αφόρητα μόνη και κενή τη φαντάζομαι μετά την εκδίκηση.
Όλη η ιστορία γίνεται σε μια κωμόπολη που παρακμάζει και μαστίζεται από μια κρίση. Αλλά αυτή η κρίση είναι έργο της κυρίας όντως; Ποιος τελικά δημιουργεί την κρίση σε μια κοινωνία;
Εκείνος που έχει δύναμη. Κάποια στιγμή λέει η Ζαχανασσιάν, «Με την οικονομική μου επιφάνεια μπορώ να διαμορφώσω την παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Όποιος δε διαθέτει χρήμα, πρέπει να σκύψει το κεφάλι, αν θέλει να μείνει ζωντανός. Μόνον όποιος διαθέτει χρήμα έχει ευπρέπεια. Κι εγώ το διαθέτω». Η Κλαιρ Ζαχανασσιάν έχει μελετήσει χρόνια το σχέδιό της: αγοράζει όλες τις επιχειρήσεις της κωμόπολης και τις οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στη χρεωκοπία. Κι έτσι ο καταστροφέας θα επιστρέψει ως σωτήρας, οι πολίτες θα την έχουν απόλυτη ανάγκη και η επίτευξη του στόχου της θα είναι πολύ πιο εύκολη. Το ξέρουμε πολύ καλά αυτό το μοτίβο. Πάρα πολλές φορές έχουμε στραφεί να ζητήσουμε βοήθεια από εκείνον που μας κατέστρεψε.
Είπες πως σε ενδιαφέρει ο παραλογισμός της λειτουργίας του θεσμού της δημοκρατίας. Πώς διαχειρίζεσαι αυτό το θέμα στην παράσταση;
Αυτό είναι κάτι που με απασχολεί πολύ έντονα στο έργο. Όταν η Ζαχανασσιάν προτείνει να σκοτώσουν τον πρώην εραστή της έναντι ενός δισεκατομμυρίου, η κωμόπολη θέτει το ζήτημα σε ψηφοφορία. Κι έτσι με άκρως… δημοκρατικές διαδικασίες αποφασίζουν το θάνατό του. Όλο αυτό δημιουργεί ένα κλίμα. Αν σε αυτό προστεθούν οι αινιγματικές φιγούρες της δημάρχου, της δασκάλας, του αστυφύλακα και του πάστορα, τότε συνθέτεται ένα περιβάλλον αρκετά σκοτεινό. Φτιάξαμε μια κωμόπολη όπου δε «φυσάει» και πολλή… ελευθερία. Η όψη αυτής της πόλης, αλλά και των κατοίκων της θέλαμε να είναι αλλόκοτη. Γκοτέσκα. Είναι τόσο ανατριχιαστικά αναγνωρίσιμες οι καταστάσεις του έργου που είναι προτιμότερο η όψη του να παραπέμπει σε κάτι μακρινό. Έτσι ο θεατής θα μπορεί να παρακολουθήσει με ψυχραιμία όσα συμβαίνουν, χωρίς το φόβο πως τον αφορούν προσωπικά. Θα αφεθεί να γελάσει με όσα παράξενα συμβαίνουν, και αμέσως μετά να νιώσει τύψεις που γελάει με κάτι τόσο φρικιαστικό.
Φέτος συνεργάζεσαι με τη Μίρκα Παπακωνσταντίνου που ήταν δασκάλα σου…
Δεν ήταν μόνο δασκάλα μου. Ήταν ο πρώτος άνθρωπος που συνάντησα μπαίνοντας στη σχολή και μου δίδαξε τρόπο σκέψης, η πρώτη που με έβγαλε στο θέατρο στο δεύτερο έτος και ένας από τους σημαντικότερους ανθρώπους στη ζωή μου. Είναι συγκινητική στιγμή για μένα αυτή η συνάντηση. Είναι ο λόγος που καθυστέρησα να κάνω αυτό το έργο. Για μένα είναι η ιδανική Κλαιρ Ζαχανασσιάν: έχει μια πολύ ισχυρή παρουσία, ένα βιτριολικό χιούμορ και μια σκηνική δύναμη απίστευτη. Από την άλλη είναι ιδανικός συνεργάτης. Κουβαλάει όλη της την εμπειρία, και παρόλα αυτά είναι πρόθυμη να την παραμερίσει και να παραδοθεί σε ό,τι προκύπτει στην πρόβα. Είναι αφοπλιστική σε όλους τους τομείς.
Είσαι ένας σκηνοθέτης που αναλαμβάνεις συχνά μόνος του το βάρος μιας παραγωγής και δε διεκδικείς επιχορηγήσεις κ.τ.λ. Συνειδητή επιλογή;
Έχω μια τρέλα με τα κείμενα. Αγαπάω πολύ τα κλασικά έργα – που συνήθως είναι πολυπληθή και απαιτούν μεγάλη παραγωγή. Άρα δεν είναι θελκτικά για τους παραγωγούς. Είναι όμως θελκτικά για τους δημιουργούς (ηθοποιούς, μουσικούς, σκηνογράφους κλπ). Οπότε στο δημιουργικό τομέα βρίσκω εύκολα συνοδοιπόρους. Όσο για τις επιχορηγήσεις… η δική μας η γενιά δεν πρόλαβε καν να διεκδικήσει αυτή τη βοήθεια. Αν ήμουν σε προηγούμενες δεκαετίες, φυσικά και θα διεκδικούσα – κι ας χαόνομαι με τη γραφειοκρατία. Είναι απίστευτη διευκόλυνση. Από την άλλη η δική μας γενιά θα μάθει να φτιάχνει… χειροποίητες παραστάσεις και να μην έχει ανάγκη από κανέναν για να εκπληρώσει τα όνειρά της.
Τι κάνει για σένα μια παράσταση καλή;
Η ομοιογένεια στην υποκριτική, η ισχυρή εικόνα και πάνω απ’ όλα η επίδραση στο θεατή. Νομίζω, μια παράσταση έχει πετύχει το σκοπό της, όταν αυτός που την παρακολούθησε θ’ αργήσει να την ξεχάσει – είτε για καλό είτε για κακό.
Και μετά την «Επίσκεψη της γηραιάς κυρίας» τι σχεδιάζεις;
Πολλά. Και ακόμη ανοργάνωτα μέσα μου. Αγαπάω πάντα πολύ τον Σαίξπηρ, οπότε μεταφράζω ένα έργο του για να το κάνω του χρόνου την άνοιξη, και συζητάω ένα σύγχρονο μεγάλο κείμενο. Έχω καιρό να κάνω έργο γραμμένο σήμερα. Και ανυπομονώ.
Σε ευχαριστώ.
Κι εγώ.
Α.Κ.
