«Ήσυχη κι όμορφη πόλη, κάποτε σ’ ήξεραν όλοι…
Ήσουν το κέντρο του κόσμου, κάποτε μια άλλη εποχή…»
Η σκοτεινή πόλη του Γκύλλεν, βουβή και έρημη, αποπνέει κάτι το διαβολικό και έντονα παρακμιακό… Οι κάτοικοι της άλλοτε φωτεινής πόλης αναπολούν τα περασμένα και τραγουδούν… Η παράσταση στο Θέατρο Βρετάνια αρχίζει… Η ατμόσφαιρα μυρίζει φόβο. Η μουσική επιβάλλει τους επιβλητικούς ρυθμούς της…
Η πόλη του Γκύλλεν βρίσκεται στα πρόθυρα χρεωκοπίας και οι κάτοικοι ζουν πλέον στην ανέχεια. Ώσπου η πάμπλουτη γηραιά κυρία “Κλαιρ Ζαχανασσιάν” εμφανίζεται σαν «από-μηχανής Θεός» για να σώσει τους συμπολίτες της με μια παχυλή χρηματική προσφορά. Υπό έναν όρο: τη δολοφονία του Άλφρεντ Ιλ, του νεανικού της εραστή, και υπαίτιου της μετέπειτα δυστυχίας της…
Άραγε ποιος είναι τελικά ο θύτης και ποιο το θύμα; Ή μήπως είναι όλοι στο χωριό του Γκύλλεν θύτες και θύματα ταυτόχρονα ;
Λίγες ώρες πριν την επίσημη πρεμιέρα της «Επίσκεψης της Γηραιάς Κυρίας» - η οποία πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα, 4 Μαϊου στο Θέατρο Βρετάνια με μεγάλη επιτυχία – αποφάσισα να επισκεφθώ τον κατάδικο Άλφρεντ Ιλ... Με μια θερμή αγκαλιά, ο Δημήτρης Πιατάς με καλημερίζει γλυκά... Σε μια αποκλειστική συνέντευξη στο onlytheater.gr, ο σπουδαίος ηθοποιός, με γλώσσα κοφτερή, δίχως περιστροφές και με πολύ χιούμορ μιλά για το ρόλο του ως Ιλ, δηλώνει τη σχέση του με την εξουσία και εξηγεί γιατί ο σύγχρονος πολιτισμός αδυνατεί να παράξει έργο...
Στην "Επίσκεψη της Γηραιάς Κυρίας”, όπου πρωταγωνιστείτε, υποδύεστε τον Ιλ, το νεανικό έρωτα της Κλαιρ Ζαχανασσιάν (Μίρκα Παπακωνσταντίνου) και ταυτόχρονα το εξιλαστήριο θύμα μιας ενοχικής κοινωνίας που διεκδικεί τη λύτρωση και αναβίωσή της. Αν ήσαστε ο Ιλ, πιστεύετε ότι θα συγχωρούσατε την προδοσία των συμπολιτών σας;
Κατ’ αρχάς θα πρέπει να ξεκαθαρίσω ότι ο Ιλ δεν είναι αποκομμένος από αυτόν τον κόσμο, από την κοινωνία του Γκύλλεν, δηλαδή. Είναι μέρος της… Ο Ιλ δεν είναι αθώος… Αθωώνεται καθώς γίνεται θύμα, ενώ στην πραγματικότητα υπήρξε θύτης. Οι έννοιες θύμα-θύτης είναι ρόλοι που εναλλάσσονται, παρό’λο που τα πρόσωπα μένουν τα ίδια. Αλλάζουν απλώς ρούχα, χρόνους, εποχές. Ιστορικά είναι αποδεδειγμένο αυτό… Επομένως ο Ιλ - κι αυτό πιστεύω πως αποδίδεται θεατρικά - όχι μόνο τους συγχωρεί, αλλά παίζει κανονικά το παιχνίδι τους. Οι οποιεσδήποτε πιθανές μικρές αντιστάσεις σχετίζονται με κάποια σκιρτήματα αυτοσυντήρησης, διότι δεν παύει να είναι ένα ζώο, το οποίο από την ώρα που είναι καταδικασμένο σε θάνατο δεν τον αποδέχεται, λόγω ενστίκτου όμως, κι όχι λόγω συνείδησης. Διότι έχει απόλυτη συνείδηση ότι πρέπει να πεθάνει. Μέσα σε όλη την ανηθικότητα που επικρατεί στο Γκύλλεν, αν δεχθούμε ότι η ανηθικότητα έχει διαβαθμίσεις, τότε μπορούμε να πούμε ότι αν και ανήθικος ο ίδιος, είναι το πλέον ηθικό στοιχείο. Ίσως και το ψυχογραφικό ενδιαφέρον έγκειται στο ότι ο Ιλ είναι ένα κομμάτι όλου του κόσμου που όταν πια ξεχωρίζει γιατί πρέπει να οδηγηθεί στο θάνατο αρχίζει και η προσωπική του κάθαρση. Ο Φ. Ντύρρενματ ήταν θιασώτης και λάτρης της Αρχαίας Τραγωδίας. Δηλαδή, η Κλαιρ Ζαχανασσιάν παραπέμπει κατευθείαν στη Μήδεια και σε τραγικά πρόσωπα της Αρχαίας Τραγωδίας. Αντίστοιχα και ο Ιλ έχει εν σπέρματι το ίδιο στοιχείο. Την ίδια ώρα που καταστρέφεται, ανορθώνεται, παραπέμποντας στον Οιδίποδα, όχι σαν ιστορία, αλλά σαν τελετουργική σκέψη της αρχαίας τραγωδίας που μεταφέρεται στο σήμερα.
Οι πολίτες του Γκύλλεν στρέφονται ένας ένας κατά του Ιλ, με σκοπό την εξασφάλιση της χρηματικής βοήθειας της «Γηραιάς Κυρίας». Ως πού θα έφτανε ο Έλληνας σήμερα, ο οποίος βρίσκεται σε παρόμοια σχέση εξάρτησης με τη γνωστή γερμανίδα «Γηραιά Κυρία»;
Κάποια στιγμή η Κλαιρ Ζαχανασσιάν λέει: «Δίνω εκατομμύρια και αγοράζω δικαιοσύνη»... Πολύ υποκριτικά η δήμαρχος απαντά: « Η δικαιοσύνη δεν αγοράζεται»... «Όλα αγοράζονται», συνεχίζει η Κλαιρ. Λυπάμαι, θα πληγώσω ίσως τον εγωισμό του Έλληνα, θα πληγώσω όλη αυτή τη νοοτροπία του «Ελληναρά» με τις ιστορικές καταβολές... Πιστεύω ότι θα παραδοθεί! Θα πάρει τον οποιονδήποτε δρόμο συμβιβασμού... Ο Έλληνας δεν αποτελεί διαφορετικό κομμάτι ασημαντότητας ανθρωπίνου είδους από αυτό που κυκλοφορεί στον υπόλοιπο πλανήτη. Τα υπόλοιπα είναι ιδεολογήματα ηρωισμών ενός λαϊκισμού και μιας πλύσης εγκεφάλου που, όχι μόνο η χώρα μου, αλλά και οι υπόλοιπες έχουν υποστεί. Εγώ όμως είμαι ένας καλλιτέχνης και δεν έχω άλλη υποχρέωση απ’ το να λέω την αλήθεια...
Η ατμόσφαιρα στην πόλη του Γκύλλεν διακατέχεται από κάτι το μεταφυσικό, οι ήρωες διακρίνονται για τη σκοτεινή τους εκκεντρικότητα και η δεσπόζουσα «Γηραιά Κυρία» δείχνει να αιωρείται μεταξύ ζωής και θανάτου. Με ποιον τρόπο συνθέτετε υποκριτικά τον πολίτη του Γκύλλεν;
Πρώτον, είμαι παρών σε όλες τους τις κοινωνικές εκδηλώσεις, την υποδοχή, τον Χορό, στις επευφημίες... Είμαι παρών, δηλαδή, σε όλο αυτό το «πάρτυ» που γίνεται. Πρόκειται για έναν ήρωα βαθιά τραγικό και κωμικό συγχρόνως... Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορώ να απεμπολήσω την κωμική μου ιδιότητα και θεωρώ ότι και τα πιο σοβαρά πράγματα μπορούν να ειπωθούν μέσα από το χιούμορ, το οποίο, στην περίπτωση αυτή, μας διευκολύνει, θα έλεγα, να υπηρετήσουμε αυτό που είναι πρότυπο για το σκηνοθέτη σε σχέση με το στήσιμο του έργου.
Εξαιτίας της προδοσίας του Ιλ η Κλαιρ Ζαχανασσιάν γίνεται πόρνη κι έπειτα εκατομμυριούχος. Αν δεν συνέβαινε η προδοσία δεν θα γινόταν ποτέ. Μήπως αυτή η «δωρεά» της Γηραιάς Κυρίας προς τους κατοίκους του Γκύλλεν είναι μια προσπάθεια προσωπικής της λύτρωσης από ένα βρώμικο παρελθόν;
Έχει πάρα πολύ ενδιαφέρον η ιστορία αυτή. Με μια πρώτη ανάγνωση είναι μια ερωτική ιστορία. Μια γυναίκα, της οποίας ο πρώτος έρωτας είναι και εκείνος που δεν λησμονάται ποτέ...Άλλωστε, η ερωτική τους συνύπαρξη γεννά κι έναν καρπό, ένα παιδί. Επομένως, ο Ιλ παίζει σημαντικό ρόλο στο ξεκίνημα της ζωής της. Παίζει επίσης σημαντικό ρόλο καθώς από τη στιγμή που την αποπλανεί, την εγκαταλείπει, τη διασύρει, και την οδηγεί στην πορνεία, εκείνη δεν οδηγείται στην καταστροφή με τη λογική του μεσαίου ανθρώπου που παρακολουθεί απ’ έξω. Αντιθέτως, βρίσκει έναν πάμπλουτο σύζυγο και καταξιώνεται τελικά στα μάτια της κοινωνίας, αποκτά στάτους που αποκλείεται να είχε αν παρέμενε στην πόλη του Γκύλλεν με τον ίδιο πρώτο της έρωτα. Ο ρομαντισμός του πρώτου έρωτα καταρρίπτεται μέσα από το ίδιο το έργο, δηλαδή. Αυτή την ιστορία της ανάγνωσης τη βρίσκω σημαντική κι εξαιρετική και, θα έλεγα, δίνει αρετές στο έργο και στίγμα του ότι ο Φρ. Ντύρρενματ ήταν ένας πολύ ενδιαφέρων θεατρικός συγγραφέας, απλώς «δεινοπάθησε» γιατί έζησε την ίδια εποχή που ο Μπέκετ έκανε τα πρώτα ουσιαστικά και θαρραλέα του βήματα και αναστάτωσε την ιστορία του θεάτρου στον κόσμο όλο...Στον Ντύρρενματ υπάρχει το εξής ενδιαφέρον: αυτός που είναι καταστροφέας είναι και σωτήρας, αυτός που είναι θύτης είναι και το θύμα. Είναι εξαιρετικό το έργο του αυτό. Μια ερωτική ιστορία η οποία ξαναδιαβάζεται και μάλιστα μακάβρια. Η εκποίηση της ηθικής, στην οποία η ίδια η Ζαχανασσιάν οδηγήθηκε στο παρελθόν, με την έννοια ότι εγκατέλειψε βρέφος, κατέφυγε στην πορνεία, παντρεύτηκε έναν άντρα για τα δισεκατομμύριά του, είναι κάτι που, αντίστοιχα, το μεταφέρει ως ιο παντού και προσβάλλονται οι πάντες... Και, λυπάμαι, δεν υπάρχει εμβόλιο...
Έχοντας βιώσει διαφορετικές εποχές στον κινηματογράφο και το θέατρο, ποια ήταν η πιο ενδιαφέρουσα για εσάς και γιατί;
Θέλω να πιστεύω ότι τα χρόνια που έπονται θα είναι ακόμη καλύτερα! Η ελπίδα πρέπει να πεθάνει τελευταία... Κάνοντας όμως μια αναπόληση, ένα φλασμπάκ θεωρώ ότι η καλύτερή μου περίοδος είναι αυτή της ωριμότητάς μου, της μεσαίας μου περιόδου, στην ηλικία περίπου των 45-50. Είναι η περίοδος που τα πράγματα τα παίρνω στα χέρια μου, που έχω έναν δικό μου θεατρικό χώρο, που την εποχή που οι πάντες παίρνουν επιχορηγήσεις και το κράτος μοιράζει ψίχουλα για το πολιτιστικό του άλλοθι, εγώ δουλεύω μόνος μου . Είμαι περήφανος γιατί δεν έχω καμία πελατειακή σχέση με καμία ιδεολογία και κανένα σύστημα. Είχα το Θέατρο «Πολύτεχνο», ένα θέατρο στη Μαυρομιχάλη. Δίπλα μου ήταν ο Κακλέας που είχε το δικό του θέατρο, απέναντι ο «Φούρνος» που υπάρχει ακόμη, ένα περίεργο μπαρ. Έτσι διαμορφώσαμε κατά μία έννοια ένα πολιτιστικό στέκι. Εκεί μπορώ να πω ότι έπαιξα τα καλύτερά μου έργα. «La Nonna», του Ρ. Κόσα, Ντάριο Φο – ένα μήνα αφότου τον επέλεξα πήρε και το Νόμπελ, γεγονός που ήταν κι ένα κλείσιμο του ματιού της τύχης για μένα – κι ακόμη ανέβασα το «Περιμένοντας τον Γκοντό» του Μπέκετ. Έζησα καλλιτεχνικά το μιλένιουμ, με άλλα λόγια...Θεωρώ ότι η έλευση της χιλιετίας ήταν η καλύτερη στιγμή μου καλλιτεχνικά... Την ξεχωρίζω, τη διασώζω, είμαι περήφανος γι’ αυτήν και προσωπικά δεν την λησμονώ...
Το θέατρο λειτουργεί για εσάς ως λύτρωση ή ως κριτική στάση;
Όταν από το ίδιο το θέατρο πληρώνεις τους λογαριασμούς σου, γίνεσαι αναγκαστικά μέρος μιας επαγγελματικής στάσης απέναντι σ'αυτό. Από εκεί και πέρα είναι απαραίτητο αυτή τη δουλειά να την επενδύσεις με άλλα στοιχεία... Ναι, θέλω να έχω και κριτική στάση για τα πράγματα! Δεν μου αρέσει να χρησιμοποιώ «για ιατρικούς λόγους» το θέατρο... Μπορώ να ζήσω και χωρίς αυτό.... Θα ήθελα να κάνω κι άλλα πράγματα και, πίστεψέ με, έχω μια ιδιωτική ζωή την οποία απολαμβάνω απόλυτα. Όταν όμως είμαι στο θέατρο, του ανήκω αποκλειστικά! Θεωρώ ότι η κωμωδία και το χιούμορ μου είναι ένα όπλο για να βρεθώ απέναντι στην εξουσία. Υπό αυτήν την έννοια μου αρέσει να είμαι εν δυνάμει λίγο, όχι «κουκουλοφόρος», αλλά «αναρχικός»...
Οι ρόλοι που υποδύεστε σας βαραίνουν με τα φορτία τους ή έπειτα από την παράσταση τους αφήνετε στη σκηνή και «απαλλαγμένος» επιστρέφετε στη δική σας πραγματικότητα;
Κατ’ αρχήν, τα τελευταία χρόνια με επιλέγουν και επιλέγω τις παραστάσεις μου. Θέλω να έχουν ιδεολογία και μια αιτία για την οποία την κάνω. Κι επειδή βρισκόμαστε και σε μια περίοδο χρεωκοπίας, όταν άλλοτε το θέατρο μεταφραζόταν σε ένα κασέ, δεν μπορώ να αρνηθώ ότι βίωσα την ευμάρεια, η οποία όμως ήταν προϊόν της εργασίας μου. Δηλαδή, η δημοφιλία μου μεταφραζόταν σε εισιτήριο, μέρος του οποίου διεκδικούσα να εισπράξω κι εγώ. Όμως τα τελευταία χρόνια το χρήμα έχει σβήσει και θεωρώ πως είναι πιο σημαντικός πλούτος να απεμπολείς την έννοια των χρημάτων γιατί έτσι μόνο μπορείς να επιβιώσεις τελικά. Επειδή λοιπόν τους ρόλους τους επιλέγω και με επιλέγουν – και είναι αρκετά οδυνηροί ρόλοι – δεν μπορώ να τους απομακρύνω από την καθημερινότητά μου. Έχουν τίμημα. Ας πούμε η «Nonna», η παχύσαρκη γιαγιά, μου δημιούργησε «προβλήματα υγείας», κυρίως ψυχολογικά, που ακόμη και σήμερα με ακολουθούν.
Τι μένει μετά από μια παράσταση πέρα από φωτογραφικό υλικό;
Τίποτα δεν μένει... Μονάχα μια μικρή ανάμνηση, η οποία σιγά σιγά σβήνει... Και μένουν μικρά πράγματα, όπως ένας ήχος, μια εικόνα, μια φωτογραφία. Ξέρεις, δεν υπήρξα ποτέ υπάλληλος ή διεκπεραιωτής από το ξεκίνημα της δουλειάς μου. Ήμουν όμως συνδημιουργός και, επομένως, έδινα ένα κομμάτι της διαθεσιμότητας και της αλήθειας μου. Με καλύπτει όταν κάποια στιγμή εμφανίζεται ένας άγνωστος από το πουθενά ο οποίος μου λέει «Σε θυμάμαι που σε είχα δει μικρό στο Ελεύθερο Θέατρο όταν είχες βγει με τη Μίρκα Παπακωνσταντίνου κι έκανες ένα αγοράκι»... Το βρίσκω εξαιρετικό και γοητευτικό αυτό... Το πρόβλημά μας, ας μη γελιόμαστε, αν πρέπει να διασωθεί το ανθρώπινο είδος, έγκειται στο ότι οφείλει να έχει μνήμη...
Πιστεύετε ότι το θέατρο ενσωματώνει στον οργανισμό του το κρισιακό περιβάλλον για να το αποδώσει ως αντί-θεση και αντί-δραση ή οι παράγοντές του απλώς παρακολουθούν μουδιασμένοι τα τεκταινόμενα; Έχει δύναμη ή αποτελεί κι αυτό ένα γκρίζο κομμάτι στο παζλ της νέας πραγματικότητας;
Η εξουσία και το σύστημα θα ήθελαν να είναι έτσι! Κάτι τελείως «διακοσμητικό», μια ουδέτερη τέχνη, η οποία θα λειτουργεί ως ανάπαυλα σε σχέση με ό,τι συμβαίνει πέριξ. Η δουλειά της τέχνης δεν είναι μόνο να είναι παρούσα, αλλά και να ενσωματώνει το πρόβλημα της κρίσης και κατ’ αυτόν τον τρόπο να παράγει πολιτισμό, να δημιουργεί... Θα ήθελα να πω ότι στην Ελλάδα υπάρχει ένας φοβερός πληθωρισμός παραστάσεων και έντονης παρουσίας νέων, γεγονός το οποίο είναι κατά τη γνώμη μου προϊόν της κρίσης, είτε αυτό είναι θετικό είτε αρνητικό. Αυτό που θα διεκδικούσα από τους ταγούς της πνευματικής μας ελίτ θα ήταν να δω και τα σημαντικά έργα, στο επίπεδο μιας θεατρικής παράστασης, μιας δημιουργίας, μιας παρέμβασης, ενός μουσικού κομματιού... Ως προς αυτά μεμψιμοιρώ... Διακρίνω την πρόθεση, όχι όμως και τα έργα... Πιστεύω ότι αυτό οφείλεται πιθανώς στο γεγονός ότι όλη αυτή πνευματική μας ελίτ παραδόθηκε στις πελατειακές σχέσεις του κράτους. Ως εκ τούτου, το θέατρο έχασε την επαναστατικότητά του και την προσωπική του μοναξιά. Είχε συνθηκολογήσει με το σύστημα κανονικότατα. Και το πληρώνει τώρα, αδυνατώντας να γεννήσει έργο...
Σας τρομάζει το μέλλον ή είστε αισιόδοξος;
Προσωπικά, είμαι φύσει αισιόδοξος! Με την προϋπόθεση να υπάρχει μέλλον... Επειδή είμαι λάτρης της ιστορίας, γνωρίζω ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται, κι όχι μόνο σαν φάρσα. Είναι απόλυτα φυσικό... Θα υπάρξει και μια επόμενη μέρα στη χώρα μας, η οποία δεν θα είναι απαραίτητα τόσο μαύρη, θα έχει άλλο χρώμα. Εξάλλου, το πρόβλημά μου αυτή τη στιγμή δεν είναι η χώρα μου, είναι κάτι πολύ πιο συγκεκριμένο... Είναι η Ευρώπη! Πρόκειται για μια πολύ παλιά ήπειρο, η οποία πρέπει να αποφασίσει τι είναι, να βρει, δηλαδή, την προσωπική της ταυτότητα! Να μπορέσει η ίδια να δημιουργήσει τα αντανακλαστικά της, καθώς ως «γηραιά» ήπειρος δεν της επιτρέπεται η δικαιολογία και το άλλοθι ότι είναι «νέα» και μπορεί να κάνει λάθη... Φέρει ιστορία και παρελθόν... Αναμένω τα αντανακλαστικά μιας ΗΠΕΙΡΟΥ.
Τρίτη 12 Μαΐου 2015
