Ο Θωμάς Mοσχόπουλος φέτος σκηνοθετεί για λογαριασμό του Κ.Θ.Β.Ε μια πολύ ιδιαίτερη τραγωδία του Ευριπίδη, την «Ιφιγένεια εν Ταύροις». Aυτό που την καθιστά ξεχωριστή ανάμεσα στα έργα της αρχαιοελληνικής δραματουργίας είναι όχι μόνο το ευτυχές της τέλος, αλλά οι φιλοσοφικές της ιδέες. Στη δύση της αθηναϊκής δημοκρατίας ο πιο σύγχρονος πιθανόν από τους τρεις τραγικούς, προτείνει τη δράση και το μέτρο ως αντίποδα στην επικείμενη παρακμή.
Σε τι διαφέρει η Ιφιγένεια εν Ταύροις, κύριε Μοσχόπουλε, από τις υπόλοιπες τραγωδίες;
Με βάση του τι ορίζουμε τραγωδία -καθώς έχει ευτυχές τέλος, που όμως κι άλλες τραγωδίες είχαν- όντως διαφέρει. Ο Αριστοτέλης τη θεωρούσε από τα σημαντικότερα έργα. Το έργο έχει ένα ενδιαφέρον εξαιρετικό όσο αφορά στη δομή του, που το κάνει εγγύτερο σε μια σύγχρονη δραματουργία. Έχουμε μια πιο ευαίσθητη προσέγγιση από την πλευρά του Ευριπίδη, που αναμορφώνει και αποκληρώνει, θα έλεγα, τους κλασικούς κανόνες της αρχαίας τραγωδίας. Η λεπτότητα της ποίησης δημιουργεί περισσότερο υποβολή, παρά επιβολή, μιλάει με μια φιλοσοφική διάθεση και αγγίζει, θέματα όπως το πώς ο άνθρωπος δύναται να ορίσει το Άλλο, το άγνωστο. Στην ουσία για να το κάνει, πρέπει να γνωρίσει πρώτα τον εαυτό του, μόνο έτσι μπορεί να αναγνωρίσει το Άλλο. Η έννοια του τραγικού πάντα έχει να κάνει με τον άνθρωπο. Οι ήρωες στο έργο έχουν ζήσει στο παρελθόν τα τραγικά, τώρα έρχονται αντιμέτωποι με τη ζωή και προσπαθούν να προσδιορίσουν την απλότητα και το μεγαλείο της.
Αμφισβητείται έντονα το θεϊκό στοιχείο μέσα στο έργο;
Στο τελευταίο στάσιμο που είναι καταπληκτικό, προσδιορίζεται το θέμα του θείου. Ο Ευριπίδης σχολιάζει τη θρησκοληψία κι όχι το θρησκευτικό αίσθημα. Μάλιστα σε αυτό το στάσιμο μιλάει για την ανάγκη του ανθρώπου να δημιουργήσει μια δύναμη λυτρωτική. Αν ψάχνεις τον απόλυτο Θεό, γίνεσαι ο ίδιος απόλυτος. Από μια πρωτόγονη θρησκευτικότητα λοιπόν περνάμε σε μια πίστη πιο ουσιαστική. Άλλωστε ο ποιητής σχολιάζει την ανθρώπινη ανάγκη για υπεραπλούστευση, είναι πιο φιλοσοφική η στάση του: αναγνωρίζει την ύπαρξη μιας νομοτέλειας που συνδέει τα πράγματα, αλλά είναι ένας αγνωστικιστής ταυτόχρονα που λέει ότι Θεός είναι το Άλλο που δεν μπορούμε να ορίσουμε.
Τελικά όμως στο έργο γίνεται το θέλημα του Θεού…
Εμφανίζεται η Αθηνά ως από μηχανής Θεός, η οποία καταρχάς είναι μια θεά του μέτρου και της λογικής. Δεν εμφανίζεται καθόλου γκροτέσκα, είναι σχεδόν σαν μια φωνή συνείδησης του Θόα. Ο Θόας εμφανίζεται ως βάρβαρος, αλλά έχει πολλά ανθρωπινά στοιχεία και εκείνη του υπενθυμίζει το μέτρο για να εξισορροπήσει. Μια συλλογική φωνή μέσω του λογικού ασυνείδητου, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η Αθηνά. Αν ισχύει μάλιστα ότι το έργο γράφτηκε κοντά στη Σικελική Εκστρατεία, ο Ευριπίδης μοιάζει με αυτό το φινάλε να παροτρύνει τους συμπολίτες του να επικαλεστούν τη λογική.
Γιατί καταργείται η κοινή λογική;
Γιατί δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι το Άλλο είναι πολύ κοντινότερο σε εμάς απ’ ό,τι φανταζόμαστε. Η Ιφιγένεια αναζητά την ταυτότητά της και μαζί ζητά την αυτοθυσία του Χορού. Τελικά η πραγματική θυσία της Ιφιγένειας γίνεται σε αυτό το έργο και ουσιαστικά πρόκειται για μια παραχώρηση του εγωιστικού της Εγώ προς χάρη ενός κοινού καλού. Δεν μιλάω για αλτρουισμό, η βαρβαρότητα είναι η ακαμψία να δεχτείς το διαφορετικό. Σταδιακά αυτό συμβαίνει σε όλους τους ήρωες. Σήμερα όλοι κατηγορούμε τους άλλους γι’ αυτό που μας συμβαίνει. Έχω κουραστεί να ακούω παράπονα, χωρίς κανείς ποτέ να αναλαμβάνει την ευθύνη. Ακόμα κι αν έχουμε αδικηθεί, πάντα έχουμε ένα μερίδιο ευθύνης. «Το δρόμο της ευτυχίας βαδίστε τον βήμα βήμα, ευδαίμονες της μοίρας», λέει κάπου το έργο. Ψάχνουμε το μέτρο κάπου έξω, ενώ πρέπει να το βρούμε μέσα μας. Ο Χορός μιλάει για το σεβασμό. Ένας Χορός δούλων, φοβισμένων ανθρώπων που αποκτάει τον αυτοσεβασμό και την αυτοκυριαρχία και μέσα από την ανάληψη των ευθύνων του αλλάζει.
Τι είναι για σας η χώρα των Ταύρων;
Δεν θέλω να πω πολλά γι’ αυτό, για να μην δεσμεύσω τη φαντασία του θεατή. Για μενα η χώρα των Ταύρων είναι μια δυστοπία. Προσπαθούμε να δείξουμε τη σύγχρονη βαρβαρότητα, που είναι η βία του οργανωμένου. Υπάρχει μια αναφορά σε ένα εργοστάσιο θανάτου, όπου ο ορθολογισμός διαστρέφεται και χάνεται ο ανθρωπισμός. Πρόσφατα μελετώντας ανακαλύψαμε ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν την ανάγκη να κάνουν μια μικρή απάτη. Αν σκεφτούμε ότι υπάρχουν και θεοί απατεώνες, βλέπουμε ότι υπάρχει ένας σχετικισμός και μια διαλεκτική. Αυτό το έχουμε χάσει σαν πολιτισμός, έχουμε φτάσει σε έναν απόλυτο σχετικισμό, σε ένα τέλμα δηλαδή. Ενώ τότε τα θέματα έμπαιναν υπό αμφισβήτηση, όχι για να αναιρεθούν αλλά για να συζητηθούν. Είχαν μεγαλύτερη ανάγκη οι άνθρωποι να ζουν παρά να σχολιάζουν. Σήμερα συμβαίνει το αντίθετο.
Υπάρχουν άρα αναγωγές στη σημερινή μας κατάσταση;
Εντελώς. Εμφανίζεται ένας φόβος του Ευριπίδη που υπάρχει και στην Αθήνα γενικώς τότε, ότι οι άνθρωποι είναι αδρανείς και δεν κάνουν τίποτα, περιμένοντας το θαύμα. Βρίσκω διαρκώς αναγωγές με το σήμερα, δουλεύοντας αυτό το έργο. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι του Χορού, που είναι δούλοι- καθόλου τυχαία η επιλογή αυτή του Ευριπίδη- είναι και οι μόνοι που μπορούν να σώσουν την Ιφιγένεια. Επαναπροσδιορίζεται το θέμα της δημοκρατίας, το στοιχείο της θυσίας και της αυτοθυσίας σαν απάντηση σε ένα σύνολο που έχει χάσει την ταυτότητά του. Άλλωστε, το αρχαίο δράμα πρέπει να διαβάζεται μέσα από το Χορό. Αν ο μύθος είναι καθορισμένος και δεν μπορεί να μεταβληθεί, στο Χορό ο ποιητής εκφράζει την πραγματική του θέση. Και η δουλειά του Χορού είναι καθοριστική σε αυτό το έργο. Επίσης η ελλιπής χρήση του στη δράση κάτι σημαίνει κοινωνικά για την εποχή, μιας και η δημοκρατία τρίζει.
Ποια είναι η βασική σας έρευνα σε σχέση με το αρχαίο δράμα;
Προσπαθώ να βρω την οργανικότητα των δομών. Για μενα είναι βασικό ότι η τραγωδία βασίζεται στο ρυθμό, στη μουσική, στο μέλος. Ψάχνω μέσα από τη ρυθμολογία και τη δομική προσέγγιση τι θα μπορούσε να σημαίνει αυτό σήμερα. Δεν με ενδιαφέρουν οι ταυτολογίες, αναζητώ έναν τρόπο να είναι λειτουργικό το έργο και να μην είναι ασύνδετα μεταξύ τους τα χορικά και τα επεισόδια. Νομίζω ότι πάντα θα είμαι εν εξελίξει σε αυτή την αναζήτηση και ποτέ δεν θα καταλήξω, άλλωστε αυτό θα ήταν πνευματικός θάνατος. Το αρχαίο δράμα μού υπενθυμίζει το λόγο για τον οποίο κάνω αυτή τη δουλειά. Δεν με ενδιαφέρουν οι στυλιστικές προσεγγίσεις πλέον. Κάθε έργο είναι ένας καινούργιος κόσμος και το ανακαλύπτουμε στην πρόβα, αλλιώς θα χαθεί το στοιχείο της έρευνας. Δεν με ενδιαφέρει τώρα το αποτέλεσμα, αλλά η όλη διαδικασία, γιατί ο προσανατολισμός στο αποτέλεσμα σε αποσπάει από το ταξίδι. Ευτυχώς σε αυτό το ταξίδι έχω καλούς συνεργάτες με όρεξη και διάθεση να ψάξουν.
Το χειμώνα τι ετοιμάζετε στο Πόρτα;
Θα σκηνοθετήσω δύο έργα. Το πρώτο λέγεται Σκοτεινές γλώσσες, ένα αυστραλέζικο κείμενο, που είχε γίνει και ταινία και που αφορά στο θέμα της ετερότητας και πόσο κοντινός μας είναι ο ξένος. Και μετά θα κάνω τις Ιδιοτροπίες της Μαριάννας μια κωμωδία με τραγικό τέλος του Αλφρέντ ντε Μυσέ, που μιλάει για τον έρωτα μέσα από ένα παιχνίδι τριών ηλικιών, καθώς κι ένα έργο για παιδιά τριών ετών το Μικρό μικρό μεγάλο μεγάλο, που εξετάζει τι είναι μικρό και τι μεγάλο και τις δυσκολίες που έχει κανείς μεγαλώνοντας.
Σας ευχαριστώ.
Κι εγώ.
Α.Κ.
