Αγαπώ Σάντσο το ιδανικό μου. Με κατάλαβες επιτέλους;
Ή μήπως δεν γνωρίζεις τη λέξη «ιδανικό»;
Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ / Δον Κιχώτης
Το έργο
Σε απόλυτη δυσαρμονία και σύγκρουση με το κοινωνικό του πεπρωμένο, ο ρομαντικός, ιδεαλιστής και εντέλει τραγικός Δον Κιχώτης του Μπουλγκάκοφ παραπέμπει με κωμικοτραγικό τρόπο στα ακυρωμένα όνειρα. Παραπέμπει επίσης στον κυνισμό με τον οποίο αντιμετωπίζονται διαχρονικά οι έννοιες δικαιοσύνη, ιδανικό, όνειρο. Διασκευή του επικού μυθιστορήματος του Θερβάντες, το έργο είναι γραμμένο στα 1938. Μία κωμική αλλά και σκοτεινή αλληγορία πάνω στην κατάσταση του ανθρώπου σε συνθήκες ολοκληρωτισμού. Πίσω από κάθε κουβέντα του Δον Κιχώτη ξεπροβάλλει η προσωπική αγωνία του συγγραφέα μπροστά στην απόλυτη απομόνωσή του από το σταλινικό καθεστώς. Οι φράσεις του ξεπηδούν μέσα από τις απελπισμένες επιστολές του Μπουλγκάκοφ στον Στάλιν. Ο Δον Κιχώτης πεθαίνει από ρεαλισμό και στέρηση της ελευθερίας του. Λίγο καιρό αργότερα, πεθαίνει και ο Μπουλγκάκοφ από τις ίδιες αιτίες.
Η έννοια του ολοκληρωτισμού ωστόσο είναι σήμερα πολύ ευρύτερη. Εκφράζεται από τον ολοκληρωτισμό των ιδεών, των media, των τραπεζών, του κυνισμού και της μισαλλοδοξίας. Μέσα σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον, το στοιχείο της βίας αποκτά πάντα κεντρικό ρόλο. Όποιος αντιστέκεται, είτε είναι ρομαντικός ήρωας, είτε συνειδητός επαναστάτης, θα την υποστεί στο πνεύμα και στο σώμα του. Ο Μπουλγκάκοφ ωστόσο δεν ενδιαφέρεται μόνο για την ουτοπία της διεκδίκησης ενός καλύτερου κόσμου. Εμβαθύνει σε μία υπαρξιακή διάσταση. Προσδίδει στον κωμικό Δον Κιχώτη στοιχεία τραγικού ήρωα, καθώς, μέσα απ’ αυτόν, σκιαγραφεί την πορεία του ανθρώπου προς την αυταπάτη. Για τον Δον Κιχώτη, ο ολοκληρωτισμός είναι οι άλλοι. Όλοι, εκτός από τον Σάντσο Πάντσα.
Η παράσταση
Βασικά στοιχεία της παράστασης είναι η λειτουργία της σκιάς και ο καταλυτικός ρόλος της βίας. Η σκιά, είδωλο και ψευδαίσθηση συνδέεται οργανικά με την ουσία του Δον Κιχώτη. Στην παράσταση, ο ήρωας συσχετίζεται άμεσα με τον ίδιο τον Μπουλγκάκοφ. Ο Δον Κιχώτης παρασύρεται από την ουτοπία, μπαίνει στην προσωπική του αυταπάτη μέσα από το ταξίδι και τη μουσική. Στην παράσταση όμως τίποτε από τα δύο δεν είναι ανώδυνο: το ταξίδι είναι γεμάτο βία και διαψεύσεις. Η βία σήμερα είναι παντού, δίπλα μας και γύρω μας. Ένας απόκληρος σαν τον Δον Κιχώτη, θα πέθαινε σήμερα στα πεζοδρόμια των μητροπόλεων της Ευρώπης. Η μουσική της παράστασης, που εκτελείται ζωντανά επί σκηνής από τον Κώστα Βόμβολο, εντελώς παράδοξα, αποδεικνύεται σύμμαχος της στεγνής πραγματικότητας, ακόλουθος και επικυρωτής της βίας και όχι δρόμος προς την ουτοπία.
Στο πλαίσιο της μάχης ανάμεσα στη σκληρή πραγματικότητα και την ιδανική αυταπάτη του Δον Κιχώτη-Μπουλγκάκοφ, ένα παράδοξο γλυπτό στο κέντρο της σκηνής και οι πολύμορφες σκιές του, υποβάλλουν ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης του έργου. Ο θίασος βρίσκεται διαρκώς επί σκηνής, επικυρώνοντας έτσι την εικόνα της σύγκρουσης ανάμεσα στον κυνισμό και το όνειρο ως μία συλλογική περιπέτεια. Η διεκδίκηση της ουτοπίας αναδεικνύεται για άλλη μια φορά ως η κατ’ εξοχήν πολιτική πράξη.
Γιάννης Λεοντάρης
Το έργο ανεβαίνει για πρώτη φορά από το ΚΘΒΕ.
Πληροφορίες εκδήλωσης
«Δον Κιχώτης» του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ
Μετάφραση: Ταμίλα Κουλίεβα
Σκηνοθεσία: Γιάννης Λεοντάρης
Έναρξη: Δεκέμβριος 2014
(* Φωτογραφίες: Χρήστος Τουρλάκης)
