Ιστορία
Πρόκειται για το θέατρο της πόλης-κράτους της Επιδαύρου που βρισκόταν στην αργολική παραλία του Σαρωνικού. Στην πόλη αυτή ανήκε ως κύριο θρησκευτικό κέντρο το ιερό του Ασκληπιού στην παραπλήσια ορεινή ενδοχώρα, σε απόσταση τεσσάρων περίπου ωρών με τα πόδια. Η αρχαία πόλη, στο χώρο της οποίας μαρτυρείται κατοίκηση από την 3η π.Χ. χιλιετία, δεν έχει ακόμη ανασκαφεί συστηματικά, όμως φανερά ερείπιά της από τις μεταγενέστερες περιόδους απλώνονται σε όλη την έκταση της μικρής λοφώδους χερσονήσου «Νησί» που έχει κηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος και καλύπτεται από οπωρώνες εσπεριδοειδών και ελαιώνες. Το αρχαίο θέατρό της βρίσκεται στη δυτική πλευρά της χερσονήσου, στην κατωφέρεια του ισθμού που την συνδέει με τη στεριά.
Ίδρυση, προορισμός, αρχιτεκτονική
Η αρχική μορφή του θεάτρου της πόλης της Επιδαύρου τοποθετείται στον 4ο π.Χ. αι. Αντίθετα από το διάσημο, περίπου σύγχρονο θέατρο του Ασκληπιείου που προοριζόταν να δεχτεί μεγάλα πλήθη προσκυνητών από ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο κατά τις εορτές, αυτό προοριζόταν να καλύψει μόνο τις ανάγκες των κατοίκων της μικρής πόλης. Έτσι το μέγεθός του ήταν πολύ μικρότερο (9 κερκίδες με 18 σειρές εδωλίων, χωρητικότητας περίπου 2.000 θέσεων). Όλα τα λίθινα εδώλια φέρουν επιγραφές με ονόματα αξιωματούχων – χορηγών από τα οποία μαθαίνουμε ότι το επιδαύριο θέατρο ήταν αφιερωμένο στο θεό Διόνυσο. Η κατασκευή του θεάτρου πρέπει να διήρκεσε από τον 4ο π.Χ. αι. μέχρι τα Ελληνιστικά χρόνια. Κατά τη διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας το θέατρο υπέστη ριζική αναμόρφωση, τα εδώλια αναδιατάχθηκαν, η ορχήστρα έγινε ημικυκλική και το αρχικό σκηνικό οικοδόμημα έδωσε τη θέση του σε ένα νέο, χτισμένο πλησιέστερα στο κοίλο. Ο χώρος φιλοξενούσε παραστάσεις δράματος και άλλες θρησκευτικές και δημόσιες εκδηλώσεις της πόλης. Ο Παυσανίας που επισκέφθηκε την πόλη της Επιδαύρου στα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ. αναφέρει τους ναούς, την αγορά και το λιμάνι αλλά για το θέατρο δεν κάνει λόγο.
Σύντομο αρχαιολογικό χρονικό
Το μικρό θέατρο της Επιδαύρου λειτούργησε επί περίπου επτά αιώνες. Όταν εντοπίστηκε ήταν ολοκληρωτικά καλυμμένο από έναν ελαιώνα. Η ανασκαφή του ξεκίνησε από την Ευαγγελία Δεϊλάκη στις αρχές της δεκαετίας του ΄70 και εξελίχθηκε αργά. Για αρκετά χρόνια μεμονωμένοι κυβικοί όγκοι χώματος με ελαιόδεντρα προεξείχαν ανάμεσα στα εδώλια του ημιανεσκαμμένου κοίλου προσφέροντας ένα περίεργο θέαμα στους επισκέπτες που αντίκριζαν το χώρο από την περίφραξη. Ύστερα από διακοπή, η ανασκαφή ξανάρχισε τη δεκαετία του ΄90 και συνεχίζεται πλέον συστηματικά μέχρι σήμερα μαζί με εργασίες αναστήλωσης και ανάδειξης από την Επιτροπή Συντήρησης Μνημείων Επιδαύρου (ΕΣΜΕ) του ΥΠ.ΠΟ.. Αποκαλύφθηκε η μορφή που είχε πάρει το θέατρο κατά τη ρωμαϊκή περίοδο.
Η θέση του προσκηνίου ήταν κοντά στο κοίλο δίνοντας στην ορχήστρα ημικυκλική περίπου μορφή. Από το κατώτερο τμήμα του τοίχου του προσκηνίου σώζονται κάποια τμήματα, ενώ σε καλύτερη κατάσταση είναι ο τοίχος της σκηνής που είχε επενδυθεί με ορθοστάτες, κίονες, κλπ. Κατά την ύστερη ρωμαϊκή εποχή το προσκήνιο διαμορφώθηκε διαφορετικά. Από την τελευταία αυτή φάση σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση ο τοίχος του προσκηνίου. Τα λίθινα εδώλια που λείπουν από τις ανώτερες σειρές χρησιμοποιήθηκαν κατά την ύστερη αρχαιότητα για την κατασκευή οχυρωματικού τείχους στην κορυφή της χερσονήσου. Μέρος του κοίλου και του σκηνικού οικοδομήματος καλύπτεται από την παρακείμενη αγροτική οδό. Μία παλιά διώροφη κατοικία ορθώνεται ακόμη πίσω από το χώρο της σκηνής. Ως αποτέλεσμα των εργασιών αποκατάστασης που πραγματοποιεί η ΕΣΜΕ στο αρχαίο θέατρο είναι και η συνεχής αύξηση των διατιθεμένων θέσεων για τις θερινές παραστάσεις (σήμερα διατίθενται περίπου 800 θέσεις).
Το θέατρο και το Φεστιβάλ
Το ενδιαφέρον να χρησιμοποιηθεί το θέατρο της αρχαίας Επιδαύρου για παραστάσεις προσέκρουε επί έτη στο γεγονός ότι αυτό δεν είχε πλήρως ανασκαφεί. Η επαναλειτουργία του κατέστη δυνατή με τη διαμόρφωση αυστηρών περιορισμών χρήσης μετά από τη συνεργασία του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής», της υπεύθυνης Επιστημονικής ομάδας συντήρησης του μνημείου και των Υπουργείων Πολιτισμού και Τουρισμού και των τοπικών αρχών. Σημαντικά συνέβαλαν αρχικά και οι ιδιώτες χορηγοί. Τον Ιούλιο του 1995 ξεκίνησε δοκιμαστικά ένα μικρό Φεστιβάλ τεσσάρων εκδηλώσεων που ονομάστηκε Μουσικός Ιούλιος. Τη συνολική διοργάνωση ανέλαβε ο Σύλλογος «Οι Φίλοι της Μουσικής». Προηγουμένως διαμορφώθηκε στοιχειωδώς ο περιβάλλων χώρος και δημιουργήθηκε διαδρομή πρόσβασης των θεατών από το λιμάνι ως το θέατρο.
Σχεδόν αμέσως, η επιτυχία κατέστησε το σύντομης διάρκειας φεστιβάλ διάσημο και προσέλκυσε περισσότερους ιδιώτες χορηγούς επιτρέποντας στο θεσμό να γίνει αυτοχρηματοδοτούμενος. Επίσης ο αριθμός των εκδηλώσεων διπλασιάστηκε. Έκτοτε η λεγόμενη «μικρή Επίδαυρος» φιλοξενεί παραστάσεις επί τέσσερα διήμερα κάθε Ιούλιο. Από το 2002 η διοργάνωση του Μουσικού Ιουλίου εντάχθηκε στο Ελληνικό Φεστιβάλ. Από το 1998, με συστράτευση του Υπουργείου Γεωργίας, προστέθηκε στον Μουσικό Ιούλιο οργανωμένη έκθεση αγροτικών προϊόντων της περιοχής, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη του αγροτουρισμού.
