Σε ό,τι ξέρω από τον Μπρεχτ, αυτό το κυρίαρχο που με έχει κάνει να τον θεωρώ έναν απ' τους μεγαλύτερους ποιητές στον κόσμο είναι η ανθρωπιά που υπάρχει παντού. Η απλότητα στην αισιόδοξη σκέψη ότι η ζωή του καθένα κρίνεται από την επάρκεια των πράξεών του. Απλές, καθημερινές διαπιστώσεις για την έννοια της ομαλής κίνησης των πραγμάτων, για την ετυμολογία της ειρήνης, για την έσχατη μορφή ανθρώπινης παρουσίας στη γη. Βλέπε εκμεταλλευτές, πολεμοκάπηλους, φασίστες, τους υπερέχοντες του καπιταλισμού, όλα τα ανθρωπάρια που δεν έχουν αγγίξει την παραμικρή αγκίδα ζωής.
Στον υπέροχο "Κύκλο με την κιμωλία" ο Μπρεχτ επιλέγει δίπλα σε κάθε ξεπεσμένη πράξη, σε κάθε φάτσα δολοπλόκου και πονηρού μικροαστού, δίπλα στις "ψυχές" των πολέμων και τους διεφθαρμένους του νόμου και της τάξης, να τοποθετήσει την πιο καθαγιασμένη εκδοχή ανθρώπου, την Γρούσα. Μια γυναίκα που κράτησε το παιδί των αφεντικών της, όταν ο ένας δολοφονήθηκε και η άλλη έφυγε κυνηγημένη, πανέτοιμη για κάθε θυσία. Δεν το έσωσε μόνο. Το βοήθησε να μην απογαλακτιστεί. Έγινε η μάνα του, χωρίς να συνειδητοποιήσει αυτό το παιδί, ο Μιχαήλ, ότι υπήρξε χρονικό σημείο στη ζωή του που ήταν μόνος και εγκαταλελειμμένος. Πάναγνη καλοσύνη, μια λωρίδα φωτός στο σάτρα πάτρα σαθρό οικοδόμημα κόσμου. Οι εξουσιαστές κανονίζουν το επόμενο βήμα της κατάρρευσης, οι εξουσιαζόμενοι σπρώχνονται σε μια ζωή για την οποία πρέπει να λένε και ευχαριστώ. Αυτοί οι σιωπηλοί, υποταγμένοι τύποι είναι χειρότεροι από τους εκμεταλλευτές τους. Η Γρούσα δε μοιάζει με κανέναν. Γιατί έκανε το καλό σαν φυσική αντίδραση. Όπως μηχανικά αναπνέουμε βαθιά, όταν βρεθούμε μπροστά σε μια πλατιά θάλασσα. Η καλοσύνη της είναι σαν την αναπνοή της.
Έχω μια εκ των προτέρων φοβία, όταν είναι να παρακολουθήσω Μπρεχτ σε μεγάλα θέατρα. Ωστόσο, η παράσταση του "Κύκλου με την κιμωλία" στο Παλλάς είναι μια παράσταση που αποδεικνύει ότι οι συντελεστές της και κυρίως ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης, ο σκηνοθέτης, αντιμετώπισαν την κατάθεση του Μπρεχτ με ευλάβεια, συμφωνία και σεβασμό. Νιώθοντας όλοι την ανάγκη να βρεθεί χώρος και χρόνος, στο 2015, για να ακουστεί αυτό το αριστουργηματικό παραμύθι.
Από τους ηθοποιούς ξεχωρίζουν η εξαιρετική Μαρία Πρωτόπαππα στον ρόλο της Γρούσας. Υπάρχει, αιωρείται, αναπνέει, σπαράζει, φωνάζει, τραγουδάει, μετατοπίζοντας το κενό του αέρα. Ο Δημήτρης Λιγνάδης στον ρόλο του αφηγητή. Αφαιρετικός και λακωνικός. Τον άκουσα και να τραγουδάει και ήταν η πρώτη μου φορά. Και σε αυτό καλός. Ο Αιμίλιος Χειλάκης, ο Αζντάκ, ο κουτοπόνηρος δικαστής που δικαίωσε τη Γρούσα. Έγινε ένας συνήθης άνθρωπος των αιώνων. Με αδιαφιλονίκητα όπλα τη φωνή και το εύπλαστο πρόσωπό του. Τα σκηνικά και τα κοστούμια της Λίλης Πεζανού συμβάλλουν στο αρμονικό αποτέλεσμα. Ενδιαφέρον είναι και το κινησιολογικό κομμάτι που έχει επιμεληθεί η Αμαλία Μπένετ.
Θα ήταν εντελώς περιττό να πω έστω και δύο λόγια για τη μετάφραση του Οδυσσέα Ελύτη και τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι (η μουσική προέρχεται από την αυθεντική μπομπίνα του 1957 και δεν έχει ακουστεί στο παρελθόν). Έρχεσαι πολύ κοντά με την εποχή τους, με την στιγμή εκείνη που ήταν ζωντανοί και δεν έκαναν τίποτε άλλο από το να παράγουν έργο υπέρ της ανθρωπότητας.
Η Γρούσα, όταν έπρεπε να τραβήξει το παιδί προς τη μεριά της, βγάζοντάς το έξω από τον κύκλο και αποκτώντας το, δεν το έκανε για να μην το πονέσει. Η έγνοια να μην πονέσουν τα χεράκια του παιδιού, αυτή της έγνοια και η προσοχή, ήταν αρκετή για να πειστεί το δικαστήριο ότι μάνα είναι εκείνη που μεγαλώνει ένα παιδί. Που το' χει μαζί της, κάτω απ' τη ζέστη της και συγχρονίζει την καρδιά του με την δική της.
Όπως γράφει ο Μπρεχτ στο έργο: «Το κάθε τι πρέπει να ανήκει σ’ εκείνον που είναι άξιος, τα παιδιά σε κείνους που με αγάπη και φροντίδα τα ανατρέφουν, τα αμάξια στους καλούς τούς αμαξάδες, τα χωράφια στους καλούς τούς γεωργούς που, μέρα νύχτα, με ιδρώτα και με μόχθο, πασχίζουνε να δώσουνε γλυκούς καρπούς».
Και ναι η εποχή είναι λίγη μπροστά στις μεγάλες ιδέες. Αλλά αυτός που γράφει για Γρούσες ξέρει καλά ότι υπάρχουν πιθανότητες να βρεθούν κόπιες της σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης.
*Ο «Κύκλος με την κιμωλία», παρουσιάζεται από τα Αθηναϊκά Θέατρα, σε μετάφραση Οδυσσέα Ελύτη, μουσική Μάνου Χατζιδάκι και σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη, στο Παλλάς.
